Buiten onze grenzen

BURGEROORLOG IN EL SALVADOR

De al bijna tien jaar durende burgeroorlog in El Salvador is de laatste weken weer in alle hevigheid opgelaaid. Op 11 november begon de linkse guerrillabeweging Farabundo Marti (FMLN) haar grootste offensief tot nu toe. Niet alleen op het platteland openden de guerrillo's op verschillende plaatsen de aanval, maar ook in de hoofdstad Salvador deden ze van zich spreken. De regering moest zwaar materiaal, als gevechtshehkopters en pantservoertuigen, inzetten om de guerrillo's uit een aantal stadswijken te verdrijven. Zoals zo vaak in de achterliggende jaren werd opnieuw de burgerbevolking het kind van de rekening. Na zes dagen strijd waren er al meer dan 800 doden en tegen de 2000 gewonden. Schokkend was ook het bloedbad op de campus van de universiteit waar op 16 november zes priesters en twee vrouwen op gruwelijke wijze werden vermoord. Het lijkt erop dat met het weer oplaaien van de burgeroorlog ook de beruchte , , doodseskaders" hun "werkzaamheden" weer zijn begonnen. Deze rechtse para-miHtaire groepen deden vooral zo'n tien jaar geleden, bij het begin van de burgeroorlog, van zich spreken. Zo waren zij verantwoordelijk voor dè moord op bisschop Romero die tijdens een kerkdienst, vanwege zijn kritiek op het bewind, werd neergeschoten.

VOORGESCHIEDENIS

Voor een goed zicht op de problemen in El Salvador gaan we terug naar het ontstaan van de burgeroorlog zo'n tien jaar geleden. We zouden zelfs terug kunnen gaan tot 1932 toen een opstand van arme boeren werd neergeslagen door het leger. Sinds die tijd is het leger aan de macht gebleven. In 1972 hadden enkele burgerpolitici, waarvan de latere president Duarte de bekendste was, de moed om zich kandidaat te stellen voor het presidentschap. Ze behaalden een verrassende overwinning, maar de militairen riepen een kolonel uit tot overwinnaar en Duarte moest uitwijken naar het buitenland. Aan het eind van de jaren zeventig kwam de ontwikkeling in een stroomversnelling. Vanuit het leger werd een coupe gepleegd die aanvankelijk de wat meer hervormingsgezinde militairen aan het roer bracht. Tegelijk keerde Duarte naar zijn vaderland terug, waar hij als een held en toekomstig bevrijder werd binnengehaald. Hoewel er wel enkele hervormingen werden doorgevoerd, zoals onteigening en herverdeling van het grondbezit boven de 500 hectare, werd toch al spoedig duidelijk dat alles bij het oude zou blijven en dat de militairen bezig waren het leger, en dus hun eigen positie, te versterken.

Onder deze omstandigheden sloot politiek links zich aaneen en riep de bevolking in 1980 op om deel te nemen aan een vreedzame demonstratie. Het werd een bloedbad, waarbij het leger vanuit diverse gebouwen het vuur opende op de betogers. Naar aanleiding van deze gebeurtenis gaf bisschop Romero kritiek op de junta. Kritiek die hij dus al spoedig met de dood moest bekopen.

Nog in het najaar van datzelfde jaar kwam het "bevrijdingsfront FMLN" tot stand. Deze voornamelijk door marxisten beheerste guerrillabeweging hanteerde bij verkiezingen in de volgende jaren steeds de slogan: "Nee tegen de schijnverkiezingen, ja tegen de volksoorlog." Ook toen enkele jaren later de gematigde christendemocraat Duarte tot president werd gekozen lukte het niet om een wapenstilstand te bereiken, maar ging de burgeroorlog met alle verschrikkingen door.

"ZET EN TEGENZET"

Aan het begin van dit jaar leek eindelijk een vergelijk tussen de regering en de FMLN binnen handbereik. Met de presidentsverkiezingen van maart voor de deur ontwikkelde zich een politiek "schaakspel" tussen de regering-Duarte en de FMLN. De FMLN was steeds meer in een geïsoleerde positie terecht gekomen. Door grootscheepse Amerikaanse hulp was in de jaren tachtig het leger gegroeid en vooral moderner bewapend. Door inzet van modern materiaal, als o.a. gevechtshelikopters, werden de guerrillo's in de verdediging gedrongen. Bovendien bleek uit opiniepeihngen dat de FMLN nog slechts kon rekenen op steun en sympathie van een kleine minderheid van de bevolking. In januari van dit jaar presenteerde de FMLN via de aartsbisschop van Salvador een vredesvoorstel aan de regering. Ze beloofde mee te doen aan de verkiezingen en de uitslag te respecteren als de regering bereid was hen meer voorbereidingstijd te gunnen en de verkiezingen zou uitstellen tot september. Uiteindelijk bleek de datum voor de regering-Duarte wel bespreekbaar, maar de in de grondwet voorgeschreven regels maakten verder uitstel dan tot eind april in feite onmogelijk. Ondertussen kwam het FMLN met aanvullende eisen. Zo eisten ze dat het leger zou worden ingekrompen en dat de legertop verantwoording zou dienen af te leggen voor verdwijningen en onderdrukkingen.

Zij waren dan bereid om onder die omstandigheden de wapens neer te leggen. Na een aantal "zetten" en "tegenzetten" die veelbelovend leken, brak het FMLN tenslotte op 8 maart de contacten met de regering af en viel terug op haar oude politieke lijn: het riep de burgers op de presidentsverkiezingen massaal te boycotten.

ARENA WINT

Op 19 maart van dit jaar werden er in El Salvador vrije verkiezingen gehouden. De verkiezingen werden gevolgd door waarnemers uit meer dan 29 landen. Er werden geen onregelmatigheden van betekenis gesignaleerd. De verkiezingen werden gewonnen door Alfredo Christiani van de rechtse Nationalistische RepubHkeinse Alliantie. Deze overwinning was medeveroorzaakt door de politieke opstelling van de FMLN. Door hun oproep tot boycotten van de verkiezingen ging slechts zo'n vijftig procent van de Salvadoranen naar de stembus. Mede daardoor haalde de kandidaat van de rechtse alliantie "Arena" al in de eerste ronde een absolute meerderheid. Begrijpelijk dat velen nogal geschokt waren door deze verkiezingsuitslag. De Arena partij stond tot 1987 onder leiding van majoor Robert d'Aubuisson, wiens naam in 1980 werd genoemd als de man achter de moord op bisschop Romero. Verder stond hij bekend als de man en organisator achter de zogenaamde "doodseskaders", die met niets ontziend geweld optraden tegen alles wat zij links en gevaarlijk vonden. Hoewel tegen d'Aubuisson nooit bewijzen zijn ingebracht, schrok de toenmalige Amerikaanse ambassadeur in El Salvador er niet voor terug hem te typeren als "een pathologische moordernaar". En in het Amerikaanse Congres had men, vooral in de democratische gelederen, grote moeite met steun te verlenen aan een regering waarin Arena de dienst zou uitmaken.

CHRISTIANI

Waarschijnlijk om deze reden heeft men in 1987 binnen de Arena partij de gematigder Christiani naar voren geschoven als opvolger van d'Aubuisson en als presidentskandidaat voor 1989. Alfredo Christiani, die stamt uit een familie van rijke koffieplantage eigenaars, spreekt vloeiend Engels en kent Washington goed uit zijn tijd als student aan de Georgetown university. Hij is voorstander van een sociale markteconomie en wil van zijn land het "Taiwan van Midden-Amerika" maken. Hij slaagde er verder in het aanzien van zijn partij, die overigens wel d'Aubuisson voor het leven benoemde tot erevoorzitter, te verbeteren. Na zijn verkiezing werd hij door president Bush gefeliciteerd en daarbij merkte de Amerikaanse president op dat de Verenigde Staten hun hulp zul­ len voortzetten, zolang El Salvador "op de weg van de democratie en de mensenrechten zal blijven". Ook in het Congres van de Verenigde Staten sloeg de stemming spoedig om en kreeg Christiani al snel het vertrouwen. In september stemde de Senaat zelfs in met een voorstel om president Bush in El Salvador in de vrije hand te geven. Zozeer had Christiani het vertrouwen in Washington gewonnen dat over voorwaarden bij de hulpprogramma's, zoals zich vastleggen op naleving van de mensenrechten, niet meer werd gerept!

FMLN

Het offensief van de FMLN komt niet geheel als een verrassing. Al in het voorjaar, na het mislukken van de "besprekingen" met de regering, kondigden hun leiders een aanval aan om het moreel van de Amerikanen en de regering te breken. Alleen hadden velen niet verwacht dat de geslonken guerrillagroepering, ze wordt slechts op ongeveer 6000 man geschat, nog zo'n sterke vuist kon maken. Ze is er dan toch maar in geslaagd de regering-Christiani duidelijk te maken dat een oplossing van de problemen in El Salvador niet gevonden kan worden buiten het FMLN om. Bovendien heeft ze de Amerikanen in verlegenheid gebracht, nu opnieuw "doodseskaders" aan het , , werk" lijken en daarmee ook opnieuw gefluisterd wordt over banden tussen de Arena-partij en deze rechtse "doodseskaders". Congresleden hebben al opheldering geëist over o.a. de moord op de zes priesters. En in het Huis van Afgevaardigden heeft het hulpprogramma voor El Salvador voor komend jaar, omvang 85 miljoen dollar, het maar net zonder kortwieken gehaald.

Nu is er op dit moment geen alternatief voor handen. De regering Christiani is langs de weg van vrije verkiezingen tot stand gekomen en de marxistische FMLN, die met de mond de democratie beleid, gedraagt zich in de door haar bezette gebieden steeds meer als onderdrukker. Hoofdcommandant Villalobos van de FMLN verklaarde in een interview het toe te juichen dat zijn aanhagers nu gebruik maken van autobommen. Zo waren hun slachtoffers de laatste tijd uitsluitend onschuldige burgers en kinderen. Wel heeft de FMLN door de jongste actie duidelijk gemaakt dat het een politiek feit is dat een blijvende en vreedzame oplossing voor de problemen in El Salvador niet tot stand kan komen zonder besprekingen en onderhandelingen met hen. Zo typeerde één van hun vertegenwoordigers het jongste offensief als "een politiek-militaire actie, die aantoont dat zij niet om ons heen kunnen."

GEEN EENVOUDIGE OPLOSSING...

El Salvador is een land dat kampt met een optelsom van problemen. Het land kent grote sociale spanningen met aan de ene kant een groep extreem rijken en aan de andere kant een grote groep armen, analfabeten en werklozen. De politieke ontwikkeling richting democratie staat nog in de kinderschoenen en het land heeft een verouderd economisch systeem. De met Amerikaanse dollars draaiend gehouden economie kent een grote inflatie. Duizenden Salvadoranen zijn de afgelopen jaren als vluchtelingen in het buitenland terecht gekomen en de weer opgelaaide strijd doet het aantal nog toenoemen. Een zogenaamde "eenvoudige oplossing" is zeker niet voor handen. De weg van overleg en compromissen lijkt noodzakelijk, maar is in de politieke cultuur van El Salvador tegelijk bijna ondenkbaar!

De Amerikanen staan bij hun steunverlening voor de moeilijke taak om die steun zo in te kaderen dat ze werkelijk ten goede komt aan de behoef tigen en dat tegelijk de regering gedrongen wordt op het pad van de democratie. Laten we hopen dat het voor dit verscheurde land bij tien jaar burgeroorlog zal blijven.

Leusden Drs. H. Lenselink

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen