De actualiteit van beginselen in de politiek II

In de vorige Banier is iets geschreven over de achtergronden van het congres, dat de SGP in Roemenië (Timisoara) tnocht hebben. We liebben toegezegd in het tweede artikel in te gaan op het congres zelf, meer in het bijzonder op de lezingen die er gehouden zijn. We beperken ons echter tot de inbreng van onze zijde, aangezien in het laatste artikel onze ervaringen centraal zullen staan. Daarin zullen enkele kerngedachten van de Hongaarse en Roemeense co-referenten in samenvattende zin worden weergegeven.

Het h()(rfdthema in Timisoara was 'Democratie en rechtsstaat'. Een breed thema, maar de Hongaren en Roemenen die deze conferentie met ons organiseerden, drongen er op aan dit thema te bespreken.

Democratie en rechtsstaat

e opzet van de lezingencyclus was: een hoofdlezing met drie deelthema's. De SGP-vertegenwoordiger nam de lezing voor zijn rekening; gevolgd door een Hongaar.se en/of een Roemeense co-referent.

De hoofdlezing 'Democratie en rechtsstaat' nam de heer Holdijk voor zijn rekening. Hij begon zijn referaat ais volgt: 'Van Winston Churchill is de bekende uitspraak: "De democratie is de slechts regeringsvorm die denkbaar is, uitgezonderd alle overige". En toen men Clemenceau eens de negatieve kanten van de democratie voorhield, repliceerde hij met de vraag: "Weet u wat beters? " Daarmee wil gezegd zijn dat democratie, hoe waardevol ook, nooit "het einde", nooit ideaal is.'

De conferentiegangers hebben vermoedelijk even de adem ingehouden, want 'democratie' heeft in Hongarije en Roemenië (overigens niet bij allen) een magische klank. Na zo'n moeilijke periode is democratie voor hen een ideaal. Zij zijn gefascineerd geraakt van democratie, al kunnen ze vermoedelijk nauwelijks een beeld vormen van de betekenis en inhoud ervan. Veelal wordt democratie tegenover dictatuur gesteld en soms zelfs in verband gebracht met onbeperkte vrijheid tegenover de staat.

De heer Holdijk: 'Politieke democratie is een hulpmiddel om in de staat tot besluitvorming te komen. Het gaat echter om het behoud van de besluiten. Het gaat om wat tot stand wordt gebracht en minder hoe het tot stand gebracht wordt. Het gaat daarom dat besluiten (o.a. wetten) de gerechtigheid, verstaan als bijbelse gerechtigheid, dienen. De staat moet een rechtsstaat zijn. Dat staat voorop'.

Democratie

'crvolgens gaf hij over democratie de volgende vijf gedachten weer:

1. (Politieke) democratie geeft burgers via politieke partijen en hun vertegenwoordigers invloed op het overheidsbeleid.

2. Bij democratische besluitvorming bedient men zich van de meerderheidsregel. De belangen van de minderheid moeten zoveel mogelijk worden ontzien. Een minderheid moet altijd de mogelijkheid hebben om meerderheid te worden.

3. Regering en parlement hebben ieder een eigen verantwoordelijkheid voor het algemeen belang. Politieke partijen mogen wel een deel- of groepsbelang behartigen, maar moeten zich onderscheiden in een visie op het algemeen belang. De visie op het algemeen belang is niet waardevrij.

4. De democratie kan alleen functioneren als aan een groot aantal voorwaarden is voldaan (bijv. een zekere gemeenschappelijke waardencodex, tolerantie, deskundigheid enz.). En de democratie wordt bedreigd door een aantal zwakheden (o.a. exploitatie van de meerderheidspositie ten koste van de minderheden, onverantwoorde verkiezingsbeloften, enz.). Er is een voortdurende spanning tussen de 'rule of law' (rechtsstaat) en de 'majority rule' (meerderheidsprincipe).

5. De democratie wordt veelal opgevat als een ideologie van de volkssouvereiniteit. De democratische ideologie huldigt een humanistisch mensbeeld en is gebaseerd op de autonomie (zelfbeschikkingsrecht) van de mens. De democratie is echter niet noodzakelijk onverenigbaar met het bijbels mensbeeld en met de belijdenis van de theocratie (Godsregering).

Ten behoeve van de discussie was er stof in overvloed om met elkaar van gedachten te wisselen. Maar het begrip rechtsstaat hoort er ook bij, gaat er feitelijk aan vooraf.

Rechtsstaat

e heer Holdijk gaf aan wat de mogelijkheden, rechten en plichten van de burger zijn om aan de opbouw van zijn land te werken. Maar daarmee is niet alles gezegd. De burger werkt in en soms voor de staat. Wat is een rechtsstaat? De heer Holdijk noemde vijf hoofdgedachten.

1. De staat is nimmer neutraal - kan dat ook niet zijn - ten opzichte van de waarheid en het goede. Het filosofisch liberalisme (de Verlichting), dat West-Europa en Amerika beheerst, zegt geen keuze te willen doen uit godsdiensten en levensbeschouwingen. De staat moet echter kiezen tussen twee: God en de afgoden. De overheid is Gods dienaresse.

2. Gerechtigheid (recht) is datgene wat uit het publieke leven overeenstemt met of niet in strijd is met het heilzame gebod van God, centraal verwoord in de Tien Geboden. God is de Souverein.

3. In een rechtsstaat zijn niet alleen de onderdanen, maar is ook de staat (en al zijn organen) gebonden aan het recht (de grondwet en andere wetten). De grens van de macht van de staat wordt getrokken door grondrechten.

4. De staat schept garanties tegen rechtsschending door-, •machtenscheiding (trias pohtica) -rechterlijke controle op overheidshandelen -openbaarheid van bestuur en rechtspraak •controle door volksvertegenwoordigers

5. Het gezag en de bevoegdheid tot bestuur berust niet alleen bij de overheid. De burger heeft een eigen verantwoordelijkheid (rechten en plichten) voor zijn privé-belangen. Het algemeen belang kan ook behartigd worden door particuliere orga- nisaties van burgers. Geen verzorgingsstaat!.

Overheidstaak

e hoofdlezing kreeg een logisch vervolg in de lezing van de heer Van den Berg over de kerntaken van de overheid. De heer Holdijk nam de lezing waar. Als vertrekpunt koos de heer Van den Berg Romeinen 13, waar gesproken wordt over de diepere fundering van de overheid. De overheidstaak mag niet alleen negatief geduid worden, namelijk als het beteugelen van de doorwerking van de zonden, maar ook positief Dat kan worden samengevat als 'het bevorderen v^an de gerechtigheid in het publieke leven. Dat is de kerntaak van de overheid is de meest eigenlijke zin.

De overheid kan en mag dus nimmer neutraal staan ten opzichte van vragen van godsdienst en levensbeschouwing. Neutraliteit is echter onmogelijk. Concluderend zei de heer Van den Berg:

'De Bijbel reikt ons duidelijk een aantal noties aan, die meer zicht geven op het wezen en het doel van de overheid. Ik noem; -het bevorderen van recht en gerechtigheid in het publieke leven; -het gestalte geven aan een goed rentmeesterschap; -het fungeren als schild voor de zwakkeren.

En dit alles tegen de achtergrond van de gedachte dat de overheid Gods dienaresse is, u ten goede'. Achtereenvolgens ging hij in op het beschermende, normerende en voorwaardenscheppende aspect van de overheidstaak. Van den Berg: 'Waar de beschermende, normeren- de en voorwaardenscheppende aspecten van de overheidstaak aan de orde zijn, is overdracht aan de private sector niet op zijn plaats' En: 'Wanneer er sprake blijkt te zijn van een kerntaak, is daarmee nog niets gezegd is over de vraag door welk orgaan van de overheid en op welk bestuursniveau een dergelijke taak dient te worden behartigd.'

Hij sIo(; t zijn inleiding met de wens dat de overheid 'dienstbaar mag zijn aan de eer van God en het waarachtig welzijn van de burgers. Juist daarom mogen christenen niet afzijdig blijven op dit terrein'.

Burgers

e heer Mulder ging vervolgens in op de taak van de burger in de opbouw van de democratische rechtsstaat. Hij begon met het belang van een mens- en maatschappijbeeld ter zake. Zijns inziens is er sprake van twee opvattingen: de verticale en de horizontale kijk op de samenleving, respectievelijk kort aangeduid als gemeenschapszin en individualisme.

De heer Mulder: 'De verticale kijk op de samenleving grondt zich op de Bijbel en erkent de afhankelijkheid aan God en Zijn Woord. Overheid en onderdaan zijn beide verantwoording aan Hem schuldig.

De horizontale kijk op de samenleving wil van die aJfhankelijkheid van God niet weten en erkent niet het goddelijk gezag van de overheid. Godsdienst is in die opvatting een privé-aangelegenheid; zelfontplooiing, individualisme en autonomie van de mens zijn kernwoorden van deze mens- en maatschappijvisie. Een afbrokkelende gemeenschapszin is veelal het gevolg.'

Tenslotte noemde hij enkele mogelij­ ke taken van de burgers: een duidelijk standpunt innemen, in gesprek blijven met mede-burgers, zich inzetten voor herkenbare instituties (bijv.politieke partijen) en - om niet meer te noemen - werken aan een gekerstende cultuur De burger dient persoonlijke verantwoordelijkheid de (leren) dragen voor het goed functioneren van de democratie en de rechtsstaat.

Maatschappelijke organisaties

e laatste in de serie lezingen was voor de heer Bakker Hij sprak over maatschappelijke organisaties en merkte op dat de overheid zich dient te beperken tot haar kerntaken. In veel gevallen kan ze volstaan met het scheppen van de financiële en organisatorische randvoorwaarden; maatschappelijke organisaties kunnen zorgen voor de uitvoering (bijv. ziekenhuizen, onderwijsinstellingen). Daarmee toonde hij het belang van maatschappelijke organisaties aan.

De heer Bakker: 'Maatschappelijke organisaties zijn meer dan groepen burgers met bepaalde eigenbelangen. Er zijn ten minste vier duidelijke meerwaarden aan te wijzen.

1. iMaatschappelijke organisaties 'organiseren' een stuk verantwoordelijkheid van burgers voor elkaar en voor de samenleving als geheel.

2. Maatschappelijke organisaties versterken de eigen cultuur en identiteit van een groepen mensen.

3. Maatschappelijke organisaties zijn hoeders en overdragers van normen en waarden. In het verband van een vereniging of instelling spreken mensen elkaar immers aan op hun verantwoordelijkheden. In de statuten van een organisatie zijn bepaalde doelstellingen opgenomen, zoals de verlening van zorg aan hulpbehoeven­ den. Met elkaar geven mensen daar vorm aan.

4. Maatschappelijke organisaties bevorderen de maatschappelijke cohesie ofwel de samenhang in de samenleving.'

De heer Bakker vroeg duidelijk ruimte voor maatschappelijke organisaties, want zei hij: 'Een overheid die alles zelf wil doen frustreert het verantwoordelijkheidsgevoel van burgers. De overheid doet ook geen recht aan wat de Bijbel ons leert over de verantwoordelijkheid van de mensen voor elkaar Op den duur verleert zo'n samenleving voor zichzelf te zorgen. Dat is gebleken in de communistische heilstaat. Dat blijkt echter ook in de doorgeschoten westerse verzorgingsstaat.'

De overheid kan en mag dus het algemeen belang niet helemaal overlaten een maatschappelijke organisaties. 'De overheid is bij uitstek het aangewezen gezag om uiteindelijk alkdeelbelangen tegen elkaar af te we- • gen en het algemeen belang te bevorderen en te garanderen. De overheid moet zo nodig ingrijpen bij taak\'erwaarlozing en onrecht door maatschappelijke organisaties. Dat is een eis van de rechtsstaat', aldus de heer Bakker

Slot

-e hebben geprobeerd een / indruk van de inhoud van de lezingen te geven. De reacties op de tweedaagse conferentie waren hartverwarmend, schokkend over zoveel leed en willekeur, defaitistisch en soms verrassend bemoedigend. Gaandeweg de conferentie wisselde de kijk op het verleden met blik naar de toekomst van plaats. Maar over onze ervaringen de volgende meer

Namens de SGP-delegatie,

drs.J.Mulder

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen