Dualisme veronderstelt wijziging van structuur en cultuur (1)

HET JAAR 2000; EEN HISTORISCH JAAR VOOR DE LOKALE DEMOCRATIE?

De Staatscommissie "Dualisme en lokale democratie" (commissie-Elzingo) heeft op 1 7 januari jl. haar conclusies en adviezen gepresenteerd. De onderwerpen waar deze commissie zich mee heeft beziggehouden, zijn niet voor het eerst onderwerp van discussie. Vele commissies en kabinetsstandpunten gingen haar voor. Soms leidden die tot (marginale) wijzigingen in het lokale democratisch stelsel en soms gebeurde er niets. Echter, nog niet eerder is er zo duidelijk in een regeerakkoord gesproken over het dualisme op lokaal niveau. Er wordt niet langer de vraag gesteld of een dualistischer model wenselijk is. Geconstateerd wordt dat die tendens er al lang is en dat de vraag dus is hoe die verder vorm moet worden gegeven. De cultuurverandering vraagt nu om wijziging van de structuur. Deze volgorde heeft mijns inziens een betere kans van slagen voor het effectueren van wijzigingen in de bestuursvisie op de lokale democratie.

VIER HOOFDPROBLEMEN VAN HET LOKAAL BFSTUUR

De commissie-Elzinga rapporteert en adviseert op vier punten.

1. De positie van de politieke partijen in de (lokale) politiek staat onder druk. De partijpolitiek zou geen gelijke tred houden met meer algemene ontwikkelingen inzake de lokale democratie. De opkomst bij lokale verkiezingen is dalende en de animo om in plaatselijk partijpolitiek verband actief te zijn, vertoont een neergaande lijn. Anderzijds neemt de belangstelling van burgers en organisaties toe om invloed uit te oefenen op de gemeentelijke besluitvorming. Maatschappelijke ontwikkelingen hebben het monopolie van de representatieve democratie, dat van oudsher gedragen wordt door politieke partijen, doorbroken. Dit vraagt om nieuwe vormen van parti­ cipatie en beïnvloeding.

2. De formele monistische grondstructuur ten spijt, blijkt dat de bestuursprak­

tijk - zowel in grote als kleinere gemeenten- een meer dualistisch karakter draagt. De gemeenteraad

volgens de monistische theorie het beleidsbepalende orgaan van

de gemeente, is in de praktijk vooral aangewezen op zijn rol als controleur van het beleid van het college van burgemeester en wethouders. Die rol is voor de raad die zichzelf vooral medebestuurder ziet, echter niet vanzelfsprekend. De instrumenten die de raad voor het vervullen van zijn controlerende taak heeft, zijn bovendien onvoldoende. Omgekeerd is het college volgens de theorie ondergeschikt aan de raad, maar in de (dualistische) praktijk heeft het college het bestuurlijk overwicht. Deze tegenstelling tussen theorie en praktijk maakt de bestuurlijke verhoudingen binnen het gemeentelijk stelsel ondoorzichtig en verwarrend.

3. De herkenbaarheid van het lokaal bestuur als forum van politieke besluitvorming is gering, mede omdat er geen duidelijke scheiding bestaat tussen de machten van bestuur en controle. Politieke besluitvorming is daardoor een naar binnen gekeerd proces tussen bestuursorganen met in elkaar overlappende verantwoordelijkheden. De wethouders vervullen in dat proces een aantal dubbelrollen. Zij zijn lid van het college, lid van de raad en voorzitter van de raadscommissies. De rol van de raad als lokale volksvertegenwoordiging en als tegenspeler van het college heeft daardoor naar buiten toe onvoldoende gewicht.

4. De collegialiteit binnen het college van burgemeester en wethouders staat onder druk Het partijpolitieke en bestuurlijke profiel van de wethouders als portefeuillehouders is in de loop van de tijd toegenomen. Daardoor bestaat er meer behoefte aan de burgemeestersrol van coördinator van besluitvorming en bewc ker van de eenheid van het college beleid. De mogelijkheden van de burgemeester daartoe hebben geen gelijke tred gehouden met de groeiende behoefte. Niettemin is de burgemeester in de ogen van de burge de belangrijkste bestuurder van de gemeente.

De commissie ziet de ontvlechting van de posities van raad en college enerzijds als een middel om tot eer duidelijke rolverdeling tussen de ge meentelijke bestuursorganen te komen. Anderzijds als een noodzake lijke voorwaarde om de lokale democratie beter toegankelijk te maken voor nieuwe vormen van portie patie. Dualisering leidt tot complementaire verhoudingen tussen de raad en het college van B& W. Rollen en posities worden helder en herkenbaar, zodat het publiek debc wordt bevorderd, in het openbaar verantwoording wordt afgelegd en actief controle plaatsvindt.

AANBEVELINGEN

De Staatscommissie doet tien aanbevelingen om het politieke proces niet langer onder 'de kaasstolp' te houden, maar een nieuw gezicht te geven, aldus Elzinga tijdens de pre sentatie van het eindrapport.

Aanbeveling 1: De gemeentelijke beleidsvrijheid zal vergroot en versterkt moeten worden. De aanwezigheid van krachtige gemeenten is wezenlijk voor de bestuurlijke organisatie in een demo- cratische rechtsstaat. Dat vraagt een aanzienlijke mate van gemeentelijke beleidsvrijheid, zov/el in autonomie als in medebewind. Ik ben het met deze aanbeveling eens. Vernieuving van een stelsel is alleen zinvol , ls er ook werkelijk iets te besturen alt. Voor versterking en vergroting an gemeentelijke beleidsvrijheid zijn krachtige gemeenten nodig. Er vordt geen aandacht geschonken aan de omvang van de gemeenten. Het zou dan ook te betreuren zijn als kleinere daadkrachtige gemeenen hun herkenbaarheid voor de lo-

ale bevolking zouden moeten inleveren bij opgelegde herindelingsprocessen.

Aanbeveling 2: Vernieuwingsimpuls lokaal politiek stelsel en maatregelen die niet het formele stelsel betreffen. Veel aanbevelingen van de commissie hebben betrekking op de formele kaders van dat bestel, met name op de Gemeentewet en de Grondwet. Ik onderschrijf ook het belang/noodzaak om te komen tot vernieuwing van de politieke cultuur, vernieuwing van werkwijzen en de methodieken. Dualisering vraagt een wezenlijke heroriëntatie van burgers, raadsleden, bestuurders, ambtenaren en politieke partijen op de gemeente. Ontvlechting van institutionele posities en bevoegdheden kan fungeren als hefboom voor cultuurverandering. Actieve publieke

verantwoording door het college, c.q. de raad in een tweerichtingsverkeer achtereenvolgens tussen het college en de raad en tussen de raad en de burgers is van grote waarde. Publieke verantwoording stimuleert het publieke debat over net beleid en de kwaliteit van de ge leverde prestatie. De eerste schreden van de gemeente Zeist op dit pad en de reocties zijn stimulerend.

Agnbgveling 3a: Ontvlechting van posities van raad en college en 3b: Ontvlechting bestuursbevoegdheid tussen raad en college. Invoering van het gedualiseerd bestuursmodel komt het duidelijkst tot zijn recht als in de Gemeentewet wordt geregeld dat wethouders niet tevens lid kunnen zijn van de gemeenteraad. De Staatscommissie stelt tevens voor dat wethouders zowel uit de kring van raadsleden als van buiten de gemeenteraad kunnen worden gerekruteerd. Hier ligt voor mij de vraag of met deze keuze niet het fundament van ons democratisch stelsel van de gekozen volksvertegenwoordiger wordt on-

dermijnd. Een voordeel kan zijn dat er meer naar kwaliteit gezocht kan worden. Moet zo'n wethouder van buiten de raad inwoner zijn van de gemeente? Daarover heb ik niets gelezen, maar lijkt mij een voorwaarde. Dat de wethouder niet tevens voorzitter van een raadscommissie kan zijn, is mijns inziens, in welk stelsel ook, altijd aanbevelenswaardig en is in onze gemeente (Zeist) al onderwerp van gesprek. Het bestuurlijk primaat van de raad zal bij een gedualiseerd bestuursmodel worden beëindigd en wordt bij

het college gelegd. De bestaande bestuurspraktijk zoals die in veel gemeenten al functioneert, wordt daarmee als realiteit aanvaard en geformaliseerd. Het is een consequentie van een keus. Eén zaak is duidelijk: De rollen worden helderder en zowel college als raad hebben eigen bevoegdheden. Dan moeten de controlerende bevoegdheden, het budgetrecht en de regelgevende bevoegdheid aangescherpt worden. Belangrijk acht ik tevens de bevoegdheid in het kader van ruimtelijke ordening bij de raad te houden,

bijvoorbeeld bij het vaststellen van bestemmingsplannen.

Aanbeveling 4: Inzichtelijkheid en informatieve waarde van de begroting en de rekening worden verbeterd. In de rekening en het jaarverslag wordt een inhoudelijke belastingparagraaf opgenomen. Gemeenten kunnen besluiten tot het instellen van een lokale rekenkamer met als taken het onderzoeken van de doelmatigheid, doeltreffendheid van het gemeentelijk beleid en de rechtmatigheid van de bestedingen. Voorts wordt het recht van initiatief en het recht van amendement van de raad expliciet in de Gemeentewet vastgelegd. In de Gemeentewet zal ook worden voorzien dat de raad over adequate ambtelijke ondersteuning kan beschikken. Ter aanscherping van de controlemogelijkheden zal

een actieve informatieplicht en een wettelijk enquêterecht worden ingevoerd.

Dit zijn belangrijke en noodzakelijke instrumenten voor de raad om bij de voorgestelde wijzigingen van bevoegdheden van de raad, zijn taak te kunnen waarmaken. Op dit punt is een duidelijke versterking van de raad voorgesteld met voldoende ingrediënten voor het politiek bestuurlijk debat in de gemeenteraad.

G. van Brenk, wethouder voor de SGP/RPF/GPV-fractie (SRG) te Zeist

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen