GROEN VAN PRINSTERER

HANDBOEK BINNEN HANDBEREIK

Kwaad was ze, echt kwaad. En als koningin Wilhelmina iets niet zinde, dan liet ze dat merken ook. Kv^aad > vas de nog maar net ingehuldige koningin erover dat haar leermeesters in de vaderlandse geschiedenis Groen van Prinsterer voor haar hadden verzv^egen. Nadat ze Groen zélf ontdekt had in haar bibliotheek, nam ze haar hooggeleerde docenten dat met terugwerkende kracht hoogst kwalijk.

BEATRIX' GROOTMOEDER

Vaderlandse geschiedenis was een van de lievelingsvakken van Wilhelmina. In haar autobiografisch boek 'Eenzaam maar niet alleen' schreef ze dat de lessen Nederlands en geschiedenis haar voorkeur hadden. Maar er ontbrak iets aan. Later begreep ze v\^at en waarom? Het lag aan "het tijdsgewricht." Schrijvend over het eind van de 1 9e eeuw noteert ze: "Het was de laatste periode van het geestelijk liberalisme, dat meende, dat langs de weg van de wetenschap alles kon worden bereikt. De jaren waarin de aanhangers ervan alle andere richtingen als onbelangrijk terugwezen, en die ook geen kans boden zich te ontplooien. De kundige mannen van andere geestesstructuur, die er zeker waren, kwamen vrijwel niet aan bod. De rede had het laatste woord en in laatste instantie stond men in een houding van negatie tegenover God en het geloof in Hem." Goed gezien door de grootmoeder van de vorstin van vandaag!

Het vak vaderlandse geschiedenis kreeg Wilhelmina van de toentertijd bekende professor P.J. Blok. Blok was een kundig man, iets wat de koningin-in-opleiding volmondig erkende. Maar hij was ook een man die door-en-door liberaal was, en dat was iets wat zich weerspiegelde zich in zijn opvatting over geschiedenis en in zijn lessen aan de prinses. In haar eigen woorden: "Blok, die 'Geschiedenis van het Nederlandsche volk' schreef, had een zienswijze op onze historie, met name op de 80-jarige oorlog, die ik voor mij niet kon aanvaarden. Blok en Kramer (een onder docent van Wilhelmina - MdB) waren zoveel ik weet volgelingen van Ranke en voorstanders van diens methode van bronnenonderzoek, die versnippering tengevolge had en het hogere verband der dingen in de geschiedenis, dat mijns inziens in Gods leiding ligt, voor een deel verloren deed gaan, althans niet tot zijn recht deed komen."

PRILLE KONINGIN

De ontdekking van hoor leven, althans op het terrein van de historie, deed de nog jonge koningin zélf. Wilhelmina ondekte Groen! Hoe en waar precies, wordt niet vermeld, maar vast staat dat ze tenminste twee boeken van Groen heeft gelezen. Het boek dat haar de ogen opende was het 'Handboek der geschiedenis van het vaderland'. Daarin vielen voor de prille koningin haar eigen visie op (de geschiedenis van) land en volk samen met de door Groen beschreven én in een hogere samenhang geplaatste feiten uit onze historie.

Hoe dierbaar Groens boek voor de vorstin was, getuigt Thijs Booy, de man die haar vele jaren lang terzijde stond als particulier secretaris. Hij schrijft: "Zij was geneigd de Nederlandse geschiedenis te interpreteren als de geschiedenis van het Israël van het Westen, het Nederlandse volk te zien als Gods nieuwe bondsvolk, een volk waar in Gods hart een uitzonderlijk grote plaats voor was. Zij kwam hiertoe na de bestudering kort na haar troonsaanvaarding van Groen van Prinsterers 'Geschiedenis van het vaderland'. (...) Dit boek ontdekte zij zelf en was een openbaring voor hoor. Ook omdat het voldeed aan de diep gevoelde behoefte aan het in één bezield ongecompliceerd verband hebben van bijbel en vaderlandse historie. (...) De ontdekking van de historicus Groen van Prinste­rer stemde de jonge Wilhelmina zeer grimmig jegens haar docenten, die naar haar mening zeer opzettelijk hoor onwetend hadden gelaten omtrent deze figuur. (...) Het boek van Groen bleef tot haar dood een ereplaats behouden in Wilhelmino's boekerij. Alle jaren dat ik bij hoor werkte, log het binnen handbereik."

GRIJS EN WIJS

Zoals gezegd, het Handboek beïnvloedde Wilhelmina het meest. Dot ze het altijd binnen handbereik had, zegt genoeg. Maar ook weten we dat koningin Wilhelmina 'Ongeloof en Revolutie' heeft gelezen. Een van de staatslieden waar ze regelmatig bij te rade ging, was de christelijkhistorische jonkheer en Groen-kenner A.F, de Savornin Lohman. In moeilijke kwesties liet Wilhelmina deze grijze en wijze aristocraat nogal eens op het paleis ontbieden. In een brief van Lohman aan staatsraad professor Fabius, gedateerd 4 november 1917, doet eerstgenoemde verslag van een van die gesprekken. Lohman: "Bijna een uur lang heb ik met Hare Majesteit gepraat, vooral over Groen van Prinsterer en de tijd van het Réveil. Zij vertelde mij, dot zij 'Ongeloof en Revolutie' geheel doorgelezen had - zij leest goed- en vooral dat zij te eenzijdig was opgevoed (...) Zij sprak veel over Haar Huis, en over prins Maurits scheen zij niet goed te spreken, om diens houding bij de veroordeling van Oldenbornevelt. Ik raadde Haar oon om daarna nog eens 'Maurice et Barnevelt' van Groen van Prinsterer te lezen, een werk dat zij niet kende."

Tenslotte. Wilhelmina liet in haar ziel kijken in het al aangehaalde werk 'Eenzaam maar niet alleen'. Dat boek droeg ze op aan opvolgster en dochter Juliana en voorganger en Vader des Vaderlands Willem van Oranje. Mooi is haar schets van de grote Zwijger. Daarin maakt Wilhelmina op één plaats gebruik van woorden van een ander. Ze schrijft: "Van hem (Willem van Oranje) heeft iemand getuigd: 'Hij wandelde als ziende de Onzienlijke'." De oude vorstin noemt haar bron niet. Maar de 6on/erlezer begrijpt het direct. Het is een citaat van Groen. En wel uit diens - jawel!- 'Handboek der geschiedenis van het vaderland'.

Menno de Bruyne

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen