Doelwit · Ruimen of opruimen?

In de praktijk rijzen bij gemeentebestuurders nogal eens vragen over begraafplaatsen en de exploitatie ervan. Verschillende gemeenten kampen met een ruimtelijk tekort voor het aanleggen van een nieuwe begraafplaats. De komst van een crematorium kan dit tekort verkleinen. Maar deze 'oplossing' biedt vaak niet voldoende soelaas en dat wil de SGP ook zo lang mogelijk wil weren. Dan is er nog een (on)mogeHjkheid: het ruimen van graven. In dit artikel vindt u de SGP-visie daarop, voorafgegaan door een historische inleiding.

Ingewikkeld

Het begraven van mensen is een gev/oonte die bestaat sinds de schepping. Elke cultuur heeft haar eigen manier van ter aarde bestellen, in de Bijbel komen \Ne zo de volgende vorm van begraven tegen: eerst v^^erden de doden gebalsemd en ingewikkeld in doeken, daarna v/erden de overledenen meestal in een afgesloten rots gelegd. In de Egyptische cultuur bijvoorbeeld werden Farao's begraven in machtige pyramide's.

In Nederland is het eeuwenlang de gewoonte geweest om doden rond of in de kerk te begraven. De rijken, aanzienlijken en geestelijken werden in de kerk begraven, terwijl de armeren op de begraafplaats rond de kerk heen begraven werden.Vele kerken in Nederland laten dit nog zien. Hooggeplaatste personen zoals Willem van Oranje en Piet Hein werden begraven in een graftombe. De maanden na de begrafenis werd

er volop gewerkt om de graftombe -die als eerbewijs diende- klaar te krijgen. Later werden de graven steeds soberder en de kolossale graftomben werden steeds schaarser.

Vanaf de tweede helft van de 20' eeuw kwam het alternatief begraven steeds meer in trek. Zo wilden mensen begraven worden in hun auto of in een speciale kist. Nog weer later werd het cremeren mogelijk in ons land.

De manier waarop mensen begraven worden zegt iets over de manier waarop mensen tegen het sterven aankijken. Rooms-Katholieke graven worden bijvoorbeeld heel nauwgezet onderhouden. Bij protestanten heerst meer de eenvoud, ook bij de grafsteen. Het tegenwoordige cremeren laat heel scherp de tijdgeest zien als gevolg van de Verlichting. Het is een uiting van een gedachte dat men niets met eeuwig leven te maken wil hebben. De dood lijkt steeds minder eerbied te krijgen. Het wordt gezien als het eindstation van een (mooi) leven, het hoort er nu eenmaal bij.

Deze argumentatie wordt veelvuldig gehoord, tot in de gemeenteraadszalen toe. Het wordt dan als SGP-er erg moeilijk om iets te zeggen over eeuwig leven, over rechtvaardigheid en over opstanding. De dood moet óf verbloemd worden óf genegeerd. En dat komt ook openbaar in het overheidsbeleid bij het begraven.

Een paar jaar geleden werd er in deze rubriek uitgebreid aandacht besteed aan crematoria (zie onze website ofte bestellen bij ondergetekende). Nu is een andere - nog niet eerder belichte- problematiek aan de orde: het ruimen van graven.

Als we spreken over het ruimen van graven bedoelen we het leegmaken van graven. Dit is niet zomaar een beslissing die een gemeente neemt. Het leegmaken van een graf moet met grote voorzichtigheid en onder strikte voorwaarden gebeuren. Zeker als er nog nabestaanden zijn die waarde hechten aan het graf is een zorgvuldig beleid van de gemeente noodzakelijk. In de praktijk gebeurt het nogal eens dat gemeenten hier wat steekjes laten vallen.

De Wet op de Lijkbezorging kent een lange geschiedenis. Al sinds het jaar 1869 bestaat er wetgeving op dit gebied, toen nog'Begraafwet' genoemd. Pas in 1982 is door de Tweede Kamer een voorstel aangenomen waardoor deze wet grotendeels herzien werd. Daarna is hij nog enkele keren aangepast en in 1998 heeft de laatste verandering plaatsgevonden.

Incidenteel

Er zijn bij het ruimen van graven twee verschillende mogelijkheden. Als eerste zijn er de incidentele ruimingen. Bij incidentele ruimingen gaat het om graven die particulier eigendom zijn. Dit zijn dus eigen graven die ook wel koopgraven of familiegraven worden genoemd. Deze graven zijn gekocht en er is een uitsluitend recht op gevestigd. Het kan ook zo zijn dat de nabestaanden zelf het initiatief nemen tot het ruimen van een graf.

Een andere mogelijkheid is dat er ruimte gemaakt moet worden in 'volle' graven, zodat er in het (familie)graf nog meer personen hun laatste rustplaats kunnen vinden. Deze ruimte wordt meestal gemaakt door het schudden. Schudden is een vorm van ruimen waarbij de overblijfselen als het ware op de bodem verspreid worden zodat er meer ruimte ontstaat.

Het probleem bij schudden is echter dat de wet hier geen voorzieningen voor treft. Artikel 29 en 31 van deWlb die gaan over het ruimen van graven, spreken niet over het schudden. Het is dan ook moeilijk voor de belaste inspecteur om hier bij overtreding een goed oordeel over te vellen. Wel spreekt het voor zich dat het schudden volgens milieuhygiënische regels verloopt. Er moeten dus soortgelijke maatregelen worden getroffen als bij het opgraven en ruimen. Het eventuele 'schudden' mag dan ook alleen plaats vinden wanneer volledige skelettering heeft plaatsgevonden. Als dit nog niet het geval is moet het stoffelijk overschot herbegraven worden.

Grootschalig

In de tweede plaats zijn er de grootschalige ruimingen. Hier krijgen de gemeentebestuurders vooral mee te maken. Grootschalige ruiming vindt vooral plaats bij huurgraven. De reden voor het grootschalige ruimen kan uiteenlopen. De meest voor de hand liggende reden is dat er ruimte moet worden gemaakt voor nieuwe graven. Ook gebeurt het dat een begraafplaats in zijn geheel wordt gesloten en geruimd. Het voordeel van zo n complete ruiming is dat er ingrijpende veranderingen kunnen plaatsvinden op zo'n terrein. Zo kan bijvoorbeeld de drainage vervangen worden of het terrein kan voorden opgehoogd.Verder kan het gebeuren dat het grondvi/aterpeil zo hoog is dat het niet mogelijk is dat er meerdere graven boven elkaar geplaatst v/orden. Ook dan kan men tot ruiming overgaan.

Termijn

Officieel kan er pas toestemming gegeven v/orden tot ruiming als de wettelijke termijn van grafrust is verstreken. Deze termijn is tien jaar, vroeger was deze termijn twintig jaar. De wetswijziging van 1991 heeft echter een nieuwe termijn van twintig jaar vastgelegd. De SGP heeft zich hier destijds heftig tegen verzet. Bij monde van de heer Van den Berg werd de volgende argumentatie aangevoerd: de rechtsbescherming van nabestaanden moet ten allen tijde verzekerd zijn. Minimaal twintig jaar grafrusttermijn, betoogde de SGP. Het eerder ruimen is niet piëteitvol ten opzichte van de nabestaanden: "Uit godsdienstige en levensbeschouwelijk oogpunt behoort de piëteit rond lijkbezor-

ging een buitengewoon essentieel aandachtspunt, ook voor de wetgever, te zijn." Dankzij een meerderheid is tien jaar grafrusttermijn dus de eerste voorwaarde voordat tot ruimen kan worden overgegaan. In de Wet op de Lijkbezorging staat het zo (artikel 31, lid 2): 'Het ruimen geschiedt ( ) na het verloop van tien jaren, nadat in het graf laatstelijk een lijk is geplaatst {....)'.

Praktijk

Tien jaar is te weinig, zo blijkt uit de argumentatie van de SGP. Maar niet alleen principieel gezien is dit het geval. Ook praktisch gezien doet men er verstandig aan meer dan tien jaar te wachten met ruimen van graven. In de praktijk blijkt namelijk dat er bij ruiming na tien jaar nog steeds volledig of gedeeltelijk onverteerde lijken aangetroffen kunnen worden. Het is daarom onverstandig dergelijke graven te ruimen. De eerbied voor het stoffelijk overschot van mensen moet zo groot zijn dat het graf niet minder dan twintig jaar ongeopend blijft. Zelf al zou de familie om welke reden dan ook het ruimen toestaan, dan heeft de gemeente haar verantwoordelijkheid om dit zoveel als mogelijk te verhinderen. Natuurlijk kan er herbegraven worden, maar wie heeft daar voordeel bij?

Procedure

Grote zorgvuldigheid moet voorgeschreven worden aan het beleid van de gemeente. Het is daarom verstandig om als gemeente altijd een nauwkeurig onderzoek in te laten stellen om er zeker van te zijn dat ruimen zinvol is. Ruimen mag namelijk alleen maar als volledige skelettering heeft plaatsgevonden.

De Milieuinspectie heeft een richtlijn^ opgesteld waaraan voldaan moet worden. Als eerste moeten de nabestaanden worden geïnformeerd. Daarnaast moet er

een bestemming worden vastgesteld voor de aangetroffen resten. De burgemeester moet goedkeuring geven samen met de rechthebbende van het graf. Belangrijk is ook dat de regionale Milieuinspecteur twee maanden van tevoren in kennis wordt gesteld.

In de tweede plaats moet een duidelijk plan van aanpak worden gemaakt. Hierin moet worden vastgelegd hoe men optreedt als er - onverwacht- toch nog onverteerde resten gevonden worden. Het is ook verstandig in dit plan van aanpak een richtlijn op te nemen wat er gebeuren moet met gevonden waardevolle voorwerpen als sieraden e.d. Speciale aandacht moet de mogelijke aanwezigheid van asbest krijgen. Onder oude grafmonumenten zijn namelijk veel asbestplaten verwerkt, die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid.

Het derde dat genoemd wordt in de richtlijn van de Milieuinspectie is dat er rond de plaats van opgraving (of rond het betreffende deel van de begraafplaats) vóór de aanvang van de werkzaamheden een scherm geplaatst moet worden. Dit scherm moet het zicht ontnemen van de ruimingen.

Punt vier is dat de personen die belast zijn met de ruimingswerkzaamheden dienen te beschikken over voldoende deskundigheid (nogal begrijpelijk). Ook dienen zij beschermende veiligheidskleding te dragen. Er moet speciale aandacht geschonken worden aan eventueel besmettingsgevaar en bescherming van de luchtwegen.

Principe

In de praktijk blijkt het nogal eens dat er vragen rijzen over het graven van ruimen. Zo is het gebeurd dat een gemeente te voorbarig was met het ruimen van begraafplaatsen. Betrokkenen waren emotioneel zeer geschaad omdat het graf van één van hun jong gestorven kinderen ook - ongevraagd- geruimd werd. Nabestaanden hebben emotioneel vaak nauwe banden met een graf van één van hun geliefden. De gemeente moet zich hiervan bewust zijn en in deze gevallen uiterst zorgvuldig met de regels omgaan. Het definitieve karakter moet zorgen voor een grote terughoudendheid. Het ruimen mag niet het karakter hebben van opruimen.

Marco van Eckeveld

(mvaneckeveld@sgp.nl)

1 De Banier, 17 nnei 1990 2 Zie hiervoor de 'Inspectiericlitlijn Wet op Lijkbezorging', uitgave VROM 1999

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen