Studiecentrum · Troonopvolging

Nog maar nauwelijks was het nieuws bekend dat Hare Koninklijke Hoogheid prinses Maxima in blijde verwachting is, of in de pers werd reeds gesproken over de gevolgen met betrekking tot de erfopvolging. De geboorte bepaalt immers wie er gerechtigd is de regerende vorst of vorstin op te volgen. Toch is het systeem van erf- en troonopvolging gecompliceerder dan de meeste mensen denken. In dit artikel wil ik stilstaan bij de wijze waarop in ons koninkrijk de troonopvolging (grond)wettelijk is geregeld.

Grondwet

Dat de troonopvolging in een grondwettelijke bepaling is geregeld, is niet vanzelfsprekend. Niet in alle landen die een koningshuis hebben heeft men bepalingen opgenomen ten aanzien van de troonopvolging. Dit heeft te maken met de unieke ontstaansgeschiedenis van de Nederlandse monarchie.

In tegenstelling tot veel andere landen was de Nederlandse monarchie bij haar ontstaan al een constitutionele, dat wil zeggen een door de Grondwet bepaalde, monarchie. De Grondwet van 1814 sprak in artikel I reeds van de soevereiniteit die aan de Kroon was opgedragen. Hoewel koning Willem I al in 1813 aan het bewind kwam, was toen reeds bepaald door het driemanschap en door de Staten-Generaal dat Nederland een constitutionele monarchie zou worden. In 1814 is dit ook daadwerkelijk geëffectueerd door de eerste Nederlandse Grondwet.

Gewoonterecht

De macht van de kroon heeft in Nederland dus altijd een grondwettelijke basis gehad. In veel andere landen was dit niet het geval. In de Duitse vorstendommen en het Verenigd Koninkrijk beruste de macht van de koning op de oude Middeleeuwse tradities en privileges. Hoewel sommige Duitse vorsten het hun onderdanen in de negentiende eeuw toestonden een Grondwet te hebben, bevatte deze Grondwet echter nooit bepalingen met betrekking tot de troonopvolging. In deze landen werd de troonopvolging via het gewoonterecht en door de monarchale rechten van de vorst geregeld. In Nederland is de monarchie grondwettelijk vastgelegd. Wanneer Nederland op zou houden een monarchie te zijn, vervalt daarmee dus ook de adellijke titel van koning of koningin. In de Duitse vorstendommen was dit niet het geval, hetgeen verklaard dat er nog steeds personen de adellijke titel van koning of koningin kunnen voeren zonder dat zij staatshoofd zijn. In het Verenigd Ko­ ninkrijk kent men in het geheel geen (geschreven) Grondwet en is het koningschap gebaseerd op het gewoonterecht.

Erfopvolging

Eén van de kenmerken van een monarchie is dat het staatshoofd door erfopvolging bepaald wordt. De erfopvolging wordt in de Grondwet van Nederland nader omschreven en uitgewerkt. Juist ook omdat de Nederlandse monarchie een Grondwet als ontstaanspunt kent, zijn de regels betreffende de erfopvolging ook in de Grondwet geregeld. Het parlement heeft dus - want het parlement kan de Grondwet wijzigen - het laatste woord inzake de opvolging van het staatshoofd. De Tweede en Eerste Kamer bepalen dus de regels van de opvolging. De grondwettelijke bepalingen met betrekking tot de opvolging zijn in de loop der jaren ook meermaals veranderd (1815, 1887, 1922, 1963 en 1983). De laatste wijziging (1983) behelsde de gelijkberechtiging van beide geslachten. De eerstgeborene, gelijk of het een man of een vrouw is, heeft de eerste rechten tot opvolging-

Wanneer het gaat om erfopvolging zijn er twee mogelijkheden. Het oudste Europese stelsel van erfopvolging berust op de Salische Wet. In het Salische systeem zijn alle vrouwen uitgesloten van erfopvolging. Deze Salische Wet verklaart ook waarom Koningin Wilhelmina haar vader Koning Willem III niet opvolgde als staatshoofd van Luxemburg. In Luxemburg kende men in die tijd nog het Salische systeem.

Een andere manier van erfopvolging kent het Castiliaanse stelsel. Het Castiliaanse stelsel geeft bij gelijke graad van afstamming altijd de mannelijke nakomeling voorrang op de vrouwelijke nakomeling. Zijn er echter geen mannelijke nakomelingen dan blijft de dynastie bestaan door een vrouwelijke nakomeling op te laten volgen.

Deze regel gaat er van uit dat een nakomeling (mannelijk of vrouwelijk) van een regerend staatshoofd altijd voorrang heeft op eventuele andere familieleden. Ook al is de nakomeling van de regerend vorst een vrouw en zijn er andere mannelijke familieleden (geen nakomelingen), dan nog heeft de vrouw als nakomelinge meer rechten dan broers of neven van de overleden vorst. De graad van familiebetrekking tot de laatst overleden vorst zijn hierbij dus van doorslaggevend belang. Dit verklaard ook waarom koningin Victoria van Engeland in 1837 haar oom William IV opvolgde.William IV had geen nakomelingen, maar wel vier broers. Zijn oudste broer (de vader van Victoria) was dus zijn wettige opvolger. Deze broer stierf echter eerder dan de koning.Wel had deze broer een dochter: Victoria.Victoria was een nakomelinge van een wettige troonopvolger en had daardoor meer rechten dan de drie nog in leven zijnde broers van de overleden koning.

In Nederland zijn in 1983 alle bepalingen met betrekking tot geslacht in relatie tot de erfopvolging uit de Grondwet gehaald. De Nederlandse Grondwet bepaalt dat de oudste nako­

meling de wettelijke troonopvolger is. Hiermee kan dus niet meer gesproken worden over een Castiliaans systeem. Ons land kent echter wel de grondwettelijke bepaling dat nakomelingen van een regerend vorst voorgaan op andere bloedverwanten. Overigens is ook bij Grondwet vastgelegd dat de dynastie van het huis Oranje-Nassau ook via de vrouwelijke lijn kan worden voortgezet. Dit is noodzakelijk omdat de Grondwet bepaalt dat het koningschap opgedragen is aan het huis Oranje-Nassau.

Even Bosma

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen