Tweede Kamer · De Koning komt!

Na de geboorte van de dochter var) kroonprins Willem-Alexander en prinses Maxima, was een van de eerste gedachten: Nederland krijgt weer een koningin. Kort even een koning, maar daarna alweer een vrouwelijke vorst, een koningin dus. Dat zal, als Willem-Alexander tijd van leven mag krijgen en hij gedurende een groot aantal jaren de scepter over Nederland heeft gezwaaid, weer een omschakeling zijn. Zoals het voor ons, als de kroonprins binnen afzienbare tijd de troon mag bestijgen, ook even wennen zal zijn aan uitdrukkingen als 'Zijne Majesteit' of'Commissaris van de Koning'.

Zijne Majesteit

Wat socialistenleider Domela Nieuwenhuis in 1886 al schreef, zal als alles goed gaat over een paar jaar worden bewaarheid; 'De Koning komt!' Maar dat wordt wél wennen. Als koningin Beatrix aftreedt en wordt opgevolgd door haar oudste zoon, krijgt Nederland na meer dan honderd jaar'vrouwenregering' weer een man als staatshoofd. Geen Hare Majesteit de Koningin meer, maar Zijne Majesteit de Koning. Jan Kamminga in Gelderland niet meer Commissaris van de Koningin, maar Commissaris van de Koning. Op de euro's en onder wetten en Koninklijke Besluiten geen Beatrix meer, koningin bij de gratie Gods, maar Willem, bij de gratie Gods koning der Nederlanden. Geen koninginnedag meer met een stralend koninginnezonnetje, maar ... l< oningsdag? ? ? ... met Willemweer? ? ? Zoals gezegd, dat wordt dus even wennen.

Omgekeerd was het voor hen die ruim een eeuw geleden voor het eerst lazen en hoorden spreken over een koningin als belichaming van het staatsgezag, ook een hele omschakeling. Sinds de vestiging van de Oranjemonarchie in 1814, wisten hele volksstammen Nederlanders niet anders dan dat we werden geregeerd door een man, een koning. Eerst 26 jaar koning Willem I, daarna negen jaar koning Willem II, en vervolgens meer dan veertig jaren koning Willem lil. Koning, dat klonk vertrouwd; generaties lang.

In 1890 echter stierf koning Willem III. Vanaf dat moment was zijn I O-jarig dochtertje Wilhelmina koningin! Weliswaar moest zij nog acht jaar (tot haar 18' verjaardag) wachten voordat zij daadwerkelijk het roer van het schip van staat in handen mocht gaan houden (moeder Emma nam haar taken waar als regentes), volgens de regels van het staatsrecht was het kleine prinsesje nu de regerende koningin. En dat staatkundige feit plaatste het toenmalige kabinet-Mackay voor een aantal niet eens zo eenvoudig op te lossen vragen.

Eén lijn trekken

Een van de vragen was: wat voor gevolgen heeft de overgang van een mannen- naar een vrouwenregering voor officiële staatsstukken en formulieren, voor de tot dan toe gebruikelijke ambtstitels en namen? Alles was berekend op een koning, maar op de komst van een koningin was men eigenlijk niet goed ingesteld.

Dat bleek al vrij snel uit enkele praktische pijnpunten. Nederland had twee soorten rechters: zij die recht spraken 'in naam des Konings', en anderen die dat deden 'in naam der Koningin'. Er zo telde men óók twee soorten klerken en twee soorten commiezen, twee soorten briefschrijvers en twee soorten verzoekschriftindieners... Beseffend dat deze verwarring snel uit de wereld moest worden geholpen, informeerde de Kamer dan ook aanstonds bij het kabinet: hoe zit dit nu precies? Eerste Kamerlid Melvil van Lynden drong er bij de regering op aan "te bevorderen, dat in deze ééne lijn worde getrokken en overal éénzelfde spreekwijze worde ingevoerd."

De ministers zagen de redelijkheid van deze wens uiteraard in. Op 16 maart 1891 dienden zij bij Koninklijke Bood­ schap een wetsvoorstelletje in waardoor aan alle onzekerheid een einde zou komen. Hoe veel gewicht er aan deze materie werd gehecht, bleek wel uit de ondertekening van het drie artikelen tellende wetje. Maar liefst alle ministers hadden hun handtekening eronder gezet. De tekst van het belangrijkste artikel luidde: "Zoolang eene Koningin de Kroon draagt, wordt bij het gebruik van alle wettelijke vastgestelde formulieren, ambtstitels en officieele benamingen, waarin het woord 'Koning' voorkomt, in plaats daarvan het woord 'koningin' gebezigd, met inachtneming van de daardoor noodzakelijk wordende taalkundige veranderingen."

Afkeurend gemompel

Maar wie dacht dat iedereen deze wet met graagte omarmde, had buiten de Kamer gerekend. Uit de groene bankjes klonk namelijk afkeurend gemompel. Een aantal geachte afgevaardigden stelde zich op het standpunt dat de aanduiding koningin alleen daar op z'n plaats zou zijn, waar het ging over 'den physieken persoon', koningin Wilhelmina zelf. Maar waar sprake was van het koningsambt, de functie, achtten deze preciese kamerleden het beter om de oude aanduiding'Koning' te handhaven. In de praktijk betekende dat: vrijwel overal.

Gelukkig voor de regering, was het maar een handjevol kamerleden dat zo strikt dacht. Minister Mackay had dan ook weinig moeite om de rest van de Kamer te overtuigen van de juistheid van zijn voorstel."Waar het koningschap zich steeds belichaamt in ééne bepaalde persoonlijkheid, hetzij dan een Koning of eene Koningin, kan van afscheiding tusschen het Koninklijk gezag en den persoon van den drager der kroon, geen sprake zijn", betoogde hij. Een ruime meerderheid vond hetzelfde, waarna de Kamers akkoord gingen met de aanpassingen.

Mackays wet trad op I september 1891 in werking en geldt feitelijk tot op de dag van vandaag.Artikel I begint immers met de zinsnede: "Zoolang eene Koningin een Kroon draagt..."Welnu, dat is medio december 2003 nog altijd het geval. Waaruit maar weer eens blijkt dat politiek Den Haag in 1891 een zeer vooruitziende blik had...

Menno de èruyne

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen