Tweede Kamer · Kapitein en stuurman

De relatie tussen de Nederlandse minister-president en de koningin is even belangrijk als precair. In onze staatkundige verhoudingen zijn die twee tot elkaar veroordeeld, de een als onschendbaar staatshoofd, de ander als politiek verantwoordelijk bewindsman. Het gaat misschien te ver te stellen dat zo'n relatie staat of valt met goede persoonlijke verstandhoudingen, feit is dat als het tussen de premier en de koningin klikt, dit de Haagse gang van zaken ten goede komt. Zoals het omgekeerde natuurlijk óók waar is.

Geheim

De contacten tussen de minister-president en het staatshoofd zijn geheim. Dat is het beroemde geheim van het Noordeinde. Dat neemt niet weg dat er zo nu en dan wel eens wat informatie weglekt, waar Binnenhof- en royaltywatchers dan weer meer en minder vergaande conclusies aan verbinden. Zo weet'men' te melden dat het tussen koningin Beatrix en de huidige ministerpresident Balkenende niet zo goed botert. Puur giswerk overigens, want de bewijsvoering voor die veronderstelling ontbreekt. Zo meent 'men' ook zeker te weten dat Beatrix en Kok eerst wat onwennig tegenover elkaar stonden. Maar werkende weg (kwestie-Maxima) waren de kapitein en de stuurman van het schip van staat meer op elkaar ingesteld geraakt. Kok bewees bovendien dat hij in moeilijke kwesties de onverstoorbaarheid zelve was en druk, ook uit eigen gelederen, wist te weerstaan. Zó'n karaktereigenschap weet Beatrix wel te waarderen.

Koks voorganger was Ruud Lubbers. Met hem vormde de vorstin maar liefst twaalf jaar lang een hechte tandem. Moeten we bij de relatie Beatrix-Kok en Beatrix-Balkenende het nog doen met fantasierijke uit- en iniegkunde van allerhande speculanten, over Lubbers' premierschap is er elf jaar na dato al wel wat meer bekend.Veelzeggend was de uitspraak die Lubbers zélf in 1992 deed. Als ik wegga, zo zei hij, zal ik de gesprekken met de koningin nog het meest missen.Veelzeggend was ook wat Lubbers' echtgenote Ria ooit verklaarde: mijn man praat langer met de koningin dan met mij en weet meer over de studieresultaten van de kroonprins dan over die van onze kinderen.

Publiek geheim

Het goede contact tussen Lubbers en de koningin was in Den Haag een publiek geheim. Dat het zo goed ging tussen die twee, is wel verklaard vanuit beider zakelijkheid, hun perfectionisme, dossierkennis en werkdrift.Verder zou meegewerkt hebben dat Lubbers en Beatrix leeftijdgenoten zijn (1938 resp. 1939) en dat ze ongeveer gelijktijdig aantraden (1980 resp. l982).Toen Lubbers in 1994 stopte was de koningin de enige die hem in die lange twaalf jaren 'trouw was gebleven', iets wat natuurlijk ook meeweegt. Op welk een vertrouwelijke voet de twee met elkaar verkeerden, blijkt bovendien uit het feit dat Lubbers in 1994 koningin Beatrix deelgenoot maakte van zijn grote zorgen over de toekomst van het CDA en het optreden van zijn beoogde opvolger, CDA-lijsttrekker Brinkman.

De eerste premier waarmee koningin Beatrix te maken had, was Van Agt. In tegenstelling tot Lubbers geen 'Macher', een even onvoorspelbare als ongrijpbare "draaikolk van emoties" die geregeld de neiging vertoonde niet al te zwaar te tillen aan de (staats)zaken. Geen Beatrix-type dus.

Gevoelsmens

Juliana versleet tijdens haar 32-jarige regeerperiode tien premiers. Gevoelsmens als zij was, had zij daarbij zo haar 'favorieten'. Drie springen eruit: de sociaal-democraten Drees en Den Uyl alsmede de KVP'er Beel.'Onderkoning' Beel was twee keer premier, twee keer minister van Binnenlandse Zaken en daarnaast vervulde hij ettelijke delicate staatsmissies en was hij ook nog eens vice-voorzitter van de Raad van State. Een collega-minister betitelde hem als "het vertrouwde plechtanker voor het staatshoofd." Voor koningin Juliana was deze zwijgzame en teruggetrokken levende man iemand bij wie ze altijd terecht kon en bij wie ze een luisterend oor vond. Ze kon alles met deze oerdegelijke christen-democraat bespreken. Het verhaal gaat dat er op Soestdijk twee telefoonnummers op het nachtkastje lagen: dat van de brandweer en dat van Beel.

En dan de twee sociaal-democraten in Juliana's leven. Zowel Oranje-socialist Drees als diens nazaat Den Uyl wisten zich verzekerd van Juliana's "sterke sympathie", hoewel het voor haar natuurlijk wel zaak was altijd op de rode loper van de strikte staatsrechtelijke onpartijdigheid te blijven. Dat de koningin erg op minister-president Drees (1948- 1958, tien jaar dus) gesteld was, wordt nog het best geïllustreerd door de ingelijste foto van Drees die immer op Juliana's werkbureau stond. Ook Drees' benoeming tot de erefunctie van minister van Staat en zijn optreden als als getuige bij het huwelijk van Beatrix en Claus zeggen genoeg. Zelf verklaarde Drees zijn "bijzondere" band vanuit het feit dat hij zich nimmer heeft willen bemoeien met de privé-zaken van de koningin.

Den Uyls relatie met de sociaal voelende (en daarom altijd verdacht van oranjerode sympathieën) koningin Juliana, is dikwijls vergeleken met die van 'vadertje Drees'. Harry van Wijnen, een van de beste kenners van de constitutionele verhoudingen, constateerde: "De verstandhouding tussen de koningin en de socialistische premier is harmonieus en gebaseerd op een aan beide kanten bestaande "functionele achting en persoonlijke waardering." Daarbij zal een rol hebben gespeeld dat Den Uyl een uiterst lastige 'koningskwestie' effectief en tactvol heeft opgelost, te weten de Lockheed-affaire. Net als Drees voor hem inzake de kwestie-Greet Hofmans en Kok na hem met Maxima, won hij daardoor veel krediet bij de vorstin.

Menno de Bruyne

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen