Achtergrond · Calvijn en de koningin

In discussies over het vrouwenstandpunt van de SGP wordt wel eens de vraag opgeworpen hoe het dan zit met de positie van de koningin. Is het principieel wel aanvaardbaar dat wij een vrouwelijk staatshoofd hebben? £n dat nu al meer dan een eeuw lang. Deze week (23 november) was het precies 115 jaar geleden dat onze laatste koning, Willem III, overleed.

In de tijd van de Reformatie stond dat punt ook ter discussie. Het was de Schotse reformator John Knox die zich fel verzette tegen de figuur van een koningin. In 1558 schreef hij een boekje onder de veelzeggende titel "The First Blast oftheTrumpet against the monstrous Regiment of Women" (De eerste bazuinstoot tegen de monsterlijke regering van vrouwen). Behalve door principiële motieven werd zijn positiekeuze ook ingegeven door het feit dat de vrouwen die op dat moment in Schotland en Frankrijk aan het roer stonden, fel gekant waren tegen de Reformatie.

Koningin Elisabeth

Dat gold niet van de Engelse koningin Elisabeth, al nam door dit geschrift haar sympathie voor de calvinisten niet toe. Dat liet zij merken aan Calvijn, toen die een jaar later de herziene uitgave van zijn commentaar op Jesaja aan haar opdroeg. Zij bedankte voor de een

Een eerdere versie van dit commentaar had Calvijn opgedragen aan haar voorganger EduardVI. Hij deed dat vaker. Zo had hij het eerste deel van zijn com­

mentaar op het bijbelboek Handelingen opgedragen aan koning Christiaan III van Denemarken en het tweede deel aan zijn zoon, kroonprins Frederik. Na deze afwijzing schrijft Calvijn een brief aan de eerste secretaris van koningin Elisabeth. Daarin maakt hij duidelijk dat hij het met het standpunt van Knox niet eens is. Hij vindt het jammer dat de koningin hem nu aansprakelijk stelt voor het geschrift van een ander. Dat is buiten zijn medeweten verschenen. Hij vond het toen echter niet nodig om daar in het openbaar tegenin te gaan.

Natuurlijke orde

Volgens Calvijn is het tegen de orde van de natuur en ook een gevolg van de zondeval, als vrouwen regeren. Dat had hij een paar jaar eerder ook tegen John Knox gezegd, toen die hem naar zijn mening vroeg. Maar hij wil wel ruimte houden voor bijzondere gevallen. Soms zijn enkele vrouwen zo begaafd, dat uit de zegen die ze tijdens hun regering uitstralen, duidelijk blijkt dat ze onder Gods bescherming regeren. God beschaamt dan de traagheid van mannen. In dat verband had hij Knox gewezen op Debora en Hulda.

Tenslotte is het voor Calvijn een relevant gegeven dat het regeren van vrouwen in een aantal gevallen gebaseerd is op het erfrecht. Ook dat is een gevolg van Gods bijzondere voorzienigheid. Zijn conclusie is dat wij ons daarom niet mogen verzetten tegen een koningin die wettig op de troon gekomen is. Allerlei vragen hierover wil hij liever maar laten rusten. Kennelijk vond hij de kwestie ook niet zo gemakkelijk. Uit allerlei uitspraken valt trouwens op te maken dat de monarchie niet zijn voorkeur heeft. En wat Elisabeth betreft, die bleef kwaad, ondanks de verzoenende toon van Calvijns brief.

De lijn van Calvijn

In ieder geval is duidelijk dat als het gaat om het regeren van vorstinnen, de SGP vanouds op de lijn van Calvijn zit en niet van Knox. De positie van de koningin is binnen de partij nooit omstreden geweest.

Ongetwijfeld had men in gereformeerde kring (en niet alleen daar) liever gezien dat koningin Emma in 1880 een zoon ter wereld had gebracht. Kuyper bracht die teleurstelling in zijn blad De Standaard zelfs uitdrukkelijk onder woorden. Maar daar bleef het bij. De zaak van het vrouwenkiesrecht zat ds. Kersten hoog, maar de positie van de koningin staat bij hem niet ter discussie. In zijn partijrede van 1938, uitgesproken kort na de geboorte van prinses Beatrix, begint hij met het vermelden van die blijde gebeurtenis."Een nieuwe loot mocht aan den ouden Oranjestam ontspruiten". Dat is niet alleen een zaak van vreugde voor de ouders, "maar de geboorte der jonge Prinses heeft ook betekenis voor geheel

ons volk".

Met de regels die destijds golden ten aanzien van de troonopvolging kon de SGP goed leven.Vanaf het begin van het Koninkrijk der Nederlanden tot de algehele grondwetsherziening van 1983 was immers de hoofdregel dat de koning werd opgevolgd door zijn oudste nog in leven zijnde zoon.

Pas "bij geheele ontstentenis van mannelijk oir uit het huis van Oranje-Nassau, gaat de kroon over op de dochters van den Ko­

ning, bij regt van eerstgeboorte", zo legde men in 1815 vast.Toen in de eeuw daarvoor het stadhouderschap van de Oranjes erfelijk werd gemaakt, was ook al de mogelijkheid van een vrouwelijke stadhouder open gehouden.

Volstrekte gelijkheid

Die grondwettelijke regel bracht tot uitdrukking dat het regeerambt in de regel was voorbehouden aan de man. Alleen in bijzondere omstandigheden kon daarvan worden afgeweken. Bijzondere omstandigheden die zich overigens in Nederland al meer dan een eeuw lang voordoen.Vergeleken met andere vorstenhuizen in Europa is zo'n lange periode met vorstinnen uniek.

Pas in het kader van wat we wel de tweede emancipatiegolf noemen, moest de grondwettelijke voorrangsregel van zonen boven dochters wijken. Ook ten aanzien van de troonopvolging bestaat er nu een volstrekte gelijkheid tussen man en vrouw. Daar zou Johannes Calvijn het niet mee eens geweest zijn. En terecht.

dr. C.S.LJanse

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen