Europees Parlement · Ayatollahs (I)

Teheran tart Washington en Londen openlijk. De machthebbers van de Islamitische Republiek Iran piekeren er niet over hun omstreden nucleaire programma stop te zetten. "Wij zijn al een kernmogendheid", verklaarde president Ahmadinejad tijdens een persconferentie (24 april) uitdagend. Sommige landen zullen toch niet zo irrationeel zijn om ons met sancties te bedreigen, voegde hij eraan toe.

Irrationeel... Interessant genoeg roept juist het verbale geweld van Ahmadinejad tegen het Westen in het algemeen en de staat Israël In het bijzonder de vraag op: Hoe rationeel opereert het ayatollah-regime?

De Israëlische Iran-kenner dr. Meir Litvak noemt het Iraanse bewind zeker rationeel en zelfs pragmatisch tot op zekere hoogte. Hoe had het anders al 27 jaar lang kunnen voortbestaan? Denk echter niet, zo waarschuwt hij, dat deze rationaliteit, dit pragmatisme, in Teherans geval neerkomt op gematigdheid. Neem de uitlating van ayatollah Hashemi Rafsanjani in 2001. Rafsanjani stelde dat één atoombom Israël kon vernietigen, terwijl de moslimwereld of Iran tegen enkele nucleaire aanvallen zouden zijn opgewassen. Een huiveringwekkend statement, zij het een rationele, concludeert Litvak nuchter.

Historie

Ondertussen stoelt Irans rationele politieke opstelling op twee historische gegevens.Ten eerste kan het bogen op een lange staatkundige traditie. Anders dan de Arabische buurstaten existeert Iran binnen zijn huidige grenzen reeds 500 jaar. Die rijke ervaring manifesteerde zich in een cruciale Iraanse rol bij de ontwikkeling van islamitische politieke theorieen en concepten van moslimbestuur.

Het tweede historische gegeven slaat op Irans geostrategische ligging sedert de 19' eeuw. Eerst als bufferstaat tussen Rusland in het noorden en Britannië in India, en dan later in de vorige eeuw tussen de Sovjet-Unie en de VS. Die specifieke positie dwong Iran tot een strategie van overleven en flexibel manoeuvreren.

Litvak aarzelt niet Iran een dictatuur te noemen, zij het geen totalitaire, noch monolithische staat. De sji'itische geestelijkheid (mollahs) vormde historisch gezien nooit één blok. Zelfs onder Khomeini, was hevige factiestrijd schering en inslag onder de Iraanse elite. Nam Khomeini evenwel een duidelijk politiek besluit, dan legde iedereen zich bij zijn gezag neer. Die religieuze autoriteit bezit zijn opvolger, ayatollah Khamenei, zeker niet. Logisch gevolg is toenemende interne verdeeldheid.Verrassend genoeg slaagde Khamenei er tot op heden toch in de diverse staats- en machtsinstellingen persoonlijk te controleren. Het Iraanse systeem kan als polycentrisch worden geduid.Verschillende staatsinstellingen sturen het besluitvormingsproces in verschillende richtingen. De Revolutieleiders ofi/vel de Opperste Wetgeleerden met hun ultieme gezag manoeuvreren daar tussendoor

Een Britse journalist schetste een concreet beeld van deze verwarrende Iraanse binnenlandse situatie: "lran is een land met willekeurige repressie, geen systematische onderdrukking zoals in veel andere staten in het Midden- Oosten, noch zo efficiënt. Sommige wetten worden nooit toegepast, sommige moorden worden nooit opgelost en sommige regimecritici worden ongemoeid gelaten, terwijl anderen achter de tralies geraken. Iraniërs weten nooit waar de grens ligt. Dat verschaft het "systeem" alle ruimte te handelen naar believen.Willekeur maakt het dagelijks leven onvoorspelbaar Dat staat enig debat en politieke agitatie toe. Maar soms is het louter wreed."

Staatkundig pragmatisme

Hoezeer staatkundig pragmatisme het soms won van ideologische, toont de terechtwijzing van ayatollah Khomeini himself aan de toenmalige president Khamenei uit december 1987 aan. Khamenei had verklaard dat in een islamitische staat de regering gebonden is aan de sharia, de islamitische wetgeving.

Khomeini corrigeerde hem. Regeren is binnen de islam één van de belangrijkste "primaire ordinanties". Regeren gaat derhalve boven enige secundaire wetgeving. Een islamitische regering mag omwille van machtsbehoud elke overeenkomst met de bevolking eenzijdig opzeggen. Sterker nog, uit staatkundig belang mag zo'n regering "moskeeën vernietigen" of tijdelijk openbare gebeden, pelgrimages en vasten verbieden.

Litvak vat deze opmerkelijke episode uit de geschiedenis van de Islamitische Republiek Iran samen: "Khomeini plaatste met andere woorden de belangen van een islamitische regering boven de vereisten van de sharia inzake wet­ geving, of de belangen van de islamitische staat boven die van religie." Natuurlijk speelde het dilemma tussen pragmatisme en ideologische zuiverheid evenzeer in Irans buitenlandse beleid. Zo domineerde de export van de islamitische revolutie de externe politiek van Teheran tijdens de jaren tachtig.Verwante shi'itische bewegingen in Afghanistan, Bahrein, Irak, Koeweit en Libanon ontvingen steun.

Uiteindelijk dwong de uitputtende Eerste Golfoorlog alsmede economische noodzaak en internationaal isolement Iran de bakens te verzetten. Geopolitieke en economische overwegingen kregen grosso modo de overhand in het buitenlandse optreden van de Islamitische Republiek. Grondregel daarbij is dat de raison d'état zich sterker doet gelden dichter bij de landsgrenzen en ideologische drijfveren zwaarder wegen hoe verderaf van het eigen grondgebied.

Twee voorbeelden ter illustratie. In 1991 rebelleerden de shi'ieten in Irak tegen Saddam Hussein. Het medeshi'itische regime in buurland Iran stak evenwel geen vinger uit om hen te hulp te komen!

Een eender passief beleid voert Teheran ten aanzien van het slepende Tsjetsjeense conflict in de Noord-Kaukasus. De Iraanse retoriek zegt het op te zullen nemen voor alle moslims. Loze woorden in geval van de Tsjetsjeense geloofsgenoten die al jaar en dag onder een orkaan van Russisch geweld gebukt gaan.Tussen haakjes: het islamitische tegengeweld van Tsjetsjeense jihadisten liegt er evenmin om. Maar goed, in het Tsjetsjeense conflict beperkt de Islamitische Republiek Iran zich tot rituele oproepen tot een vreedzame oplossing.

Belangrijker en doorslaggevender zijn Teherans steunbetuigingen aan Moskous adres over de territoriale integriteit van de Russische Federatie.Want Poetins Rusland figureert niet alleen als een machtige en dus te ontziene buur voor Iran, maar fungeert evengoed als een groot leverancier van wapentuig en nucleaire technologie. Daarenboven vrezen de Perzische machthebbers dat hun eigen etnische minderheden in navolging van deTsjetsjenen eveneens separatistische neigingen gaan tonen.

In de volgende Banier de motieven achter het Iraanse atoomprogramma en de houding van het ayatollahregime tegenover Israël en de VS.

Bos Belder, lid EP voor de groep /ND/DEM

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen