Tweede Kamer · Touwtrekken om bede

Een van de meest tere, en sinds 1973 ook meest omstreden zinnen in de troonrede, is de slotzin. De zogenaamde bede. Vanaf 1814, het ontstaan van ons Koninkrijk, betuigden opeenvolgende regeringen in verschillende bev/oordingen hun afhankelijkheid van de zegen van de Allerhoogste. Totdat het kabinet-Den Uyl in 1973 in haar 'v^ijsheid' besloot dat die zegenbede uit de tijd en discriminerend was voor niet-gelovigen. Daarmee was de politisering van de bede in de troonrede een feit.

Inkleuring

Sinds de vestiging van het Koninkrijk onder de Oranjes was het vast gebruik dat de regerende vorst(in) verwees naar God, zonder Wiens zegen alle menselijke plannen tot mislukken gedoemd zijn. Dat gebeurde in verschillende formuleringen, al naar gelang de tijdsomstandigheden en/of de persoonlijke inkleuring door de koning(in).

Zo sprak koning Willem I In 1833 de slotwoorden: "Zo mogen wij steeds, (...) met een gerust geweten en met een onbepaald vertrouwen op den Allerhoogsten, de toekomst verbeiden die Nederland beschoren is." En koning Willem II in l846: "Moge de Almachtige onze pogingen ondersteunen, en, ook door de vruchten van onze werkzaamheden. Zijn Zegen over Nederland uitstorten." Koning Willem III in l886: "Mogen Uwe werkzaamheden, onder Gods Zegen, tot heil van het vaderland strekken." KoninginWilhelmina in l932: "Metde bede dat Gods hulp Mijn Volk

sterke en met de wens, dat God Zijn zegen aan uw arbeid moge schenken, verklaar ik de gewone zitting der Staten-Generaal geopend."

En koningin Juliana in 1957: "Moge God u sterken bij de verantwoordelijke taak waartoe gij weer zijt geroepen."

Onaangenaam

Zoals gezegd, het'meest linkse kabinet van na de tweede wereldoorlog', het kabinet-Den Uyl, brak met deze traditie. Weloverwogen.

Tot verbijstering van velen eindigde de troonrede van 1973 met de woorden: "Met het uitspreken van de hoop dat wij daartoe de kracht zullen ontvangen verklaar ik deze zitting van de Staten- Generaal voor geopend."

Met name de christelijke partijen waren onaangenaam getroffen door het schrappen van Gods Naam uit dit staatsstuk. Maar ook de fractievoorzit-ters van de VVD, D66 en PPR (nu deel van Groenlinks) keurden dit af. Dominee H.G.Abma verwoordde zijn teleurstelling nog het meest pregnant: "Het is symptomatisch voor de toonzetting van de troonrede. Wij, regering, zullen dit en dat en zus en zo. Juist die laatste milde zonnestraal, die de krampachtigheid en gewichtigdoenerij zo belangrijk relativeerde, ontbrak tot onze spijt. De Naam Gods, waarin alle zegen is gelegen (...)"

Uit de mémoires van de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken, de antirevolutionair mrW.F. de Gaay Fortman, weten we inmiddels dat koningin Juliana door Den Uyl hierin niet gekend werd. Ze verweet de christen-democraat dat hij als vertegenwoordiger van een confessionele partij dit tegen had moeten houden. Later erkende De Gaay Fortman het gelijk van de koningin. Hij sprak in dat verband van een "slechte pagina" in zijn levensboek.

Halfbakken

Na het kabinet-Den Uyl is de bede in de troonrede keer op keer voorwerp van debat geweest, zowel in de ministerraad als in Tweede en Eerste Kamer. Na een wat halfbakken tussenoplossing van premier Van Agt (CDA) in 1978, herstelde minister-president Lubbers (ook CDA) de oude bede in 1983 weer in ere. "Van harte wens ik u toe dat Gods zegen op u rust, " luidde de tekst van het CDA/VVD-kabinet kort en bondig. Ook toen het CDA daarna weer ging regeren met de PvdA, werd deze ondubbelzinnige formulering gehandhaafd.

En toen kwam 'paars'.Voor het eerst sinds 1918 maakten de christen-democraten geen deel meer uit van het kabinet. Wat zou premier Kok, die bij de regeringsverklaring van zijn PvdA/VVD/ D66-kabinet had beklemtoond premier te willen zijn van alle Nederlanders, met de bede doen? De PvdA'er viel bijna letterlijk terug op de elk-wat-wilstekst die was gebruikt door het kabinet-Van Agt/Wiegel in 1978: "Van harte spreek ik de hoop uit dat u uw verantwoordelijke taken (...) zult vervullen in het vertrouwen dat velen met mij u wijsheid toewensen en om zegen voor u bidden." Weliswaar werd er nog impliciet verwezen naar 'een hogere macht', maar Gods Naam werd zorgvuldig verzwegen.

Persoonlijk

In 2002 herstelde premier Balkenende in zijn eerste kabinet (CDA/VVD/LPF) de bede weer in oude staat. Koningin Beatrix' slotwoorden dat jaar waren: "Ik wens u daarbij Gods zegen toe." Naar verluid was dat een persoonlijke daad van de minister-president zelf. Omdat de ministers er in de minister­

raad niet waren uitgekomen, was de kwestie van de slotpassage van de troonrede maar opengelaten. Pas in de Ridderzaal vernamen de meeste ministers de tekst die het uiteindelijk was geworden.

Toen Balkenende en de WD in 2003 de LPF inruilden voor D66, werd er weer teruggegrepen op de compromissige dubbelformule waar Van Agt en 'paars' zich een paar jaar mee hadden gered,

met dien verstande dat daarbij nu wel uitdrukkelijk Gods Naam werd genoemd. De bede in de troonrede die Balkenende IV (CDA/PvdA/CU) vorige week presenteerde is daar een exacte kopie van. Koningin Beatrix vorige week: "U mag zich in uw taak gesteund weten door het besef dat velen u wijsheid toewensen en met mij om kracht en Gods zegen voor u bidden."

Menno de Bruyne

Leden van de Staten-Generaal, u vertegenwoordigt de grote en rijke verscheidenheid die ons land kent. Op u rust een grote verantwoordehjkheid. De regering verheugt zich op een goede samenwerking. U mag zich in uw taak gesteund weten door het besef dat velen u wijsheid toewensen en met mij om kracht en Gods zegen voor u bidden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen