Kort, korter, kortst

Al direct na de verkiezingen was helder dat het een superlastige kabinetsformatie zou worden. Zoals onze voorman Van der Staaij schreef in zijn advies aan koningin Beatrix: aan elke mogelijke optie kleven heel veel bezwaren en nadelen. en nu de formatie inmiddels op streek is, beseft iedereen dat het dit keer geen gemakkelijke zal worden. Mark Rutte moge dan de verkiezingen hebben gewonnen, de kabinetsformatie ‘winnen’ is een andere zaak. er is op dit moment nog geen enkel zicht op een fatsoenlijke, werkbare coalitie.

Recordformaties
Zoals gezegd: de gemiddelde tijd die nodig is om in Nederland na verkiezingen een kabinet in elkaar te zetten is ruim 70 dagen, zeg ruim twee maanden. Dat is dan wel gerekend vanaf 1945. Dat gemiddelde ligt nog steeds erg hoog als gevolg van een paar recordformaties in de jaren ’70 en begin jaren ’80 van de vorige eeuw. toen waren de politieke verhoudingen aan het Binnenhof erg verziekt door de zogenaamde ‘polarisatie’-strategie. De linkse partijen onder leiding van de PvdA namen toen radicale en rabiate standpunten in om met name het CDA op de knieën te dwingen, waar ze nog ten dele in slaagden ook door erkend onbetrouwbare verraders in de CDA-gelederen als Willem Aantjes en Jaap Boersma. Het absolute lengterecord werd gevestigd in 1977, het jaar van de “overwinningsnederlaag” van de PvdA. Die partij won de verkiezingen, maar verloor de formatie. Niet het tweede kabinet-Den Uyl kwam tot stand, maar het eerste kabinet- Van Agt (CDA-VVD). Niet minder dan elf formateurs en informateurs werden er tijdens deze formatie versleten. Bijna zeven maanden (208 dagen) duurde het gevecht om het torentje.

De facto bestond deze meest beruchte formatie uit de parlementaire geschiedenis uit twee gedeel ten. tijdens de eerste fase, die negen informateurs opslorpte, werd gekoerst op een onzalige coali tie van PvdA en CDA. Doch deze pogingen strandden op een diep we derzijds wantrouwen, dat al gezaaid was tijdens de formatie die eraan voorafging en had geleid tot het kabinet-Den Uyl. toen Van Agt na 167 dagen de steven wendde in de richting van de VVD van Hans Wiegel, was de zaak in 41 dagen voor de bakker.

Hooghartig
De formatie van het kabinet-Den Uyl was eveneens een lastige klus geweest. De even hooghartige als onredelijke eisen van de linkse partijen aan het CDA in wording rekten deze kabinetsformatie tot in totaal 163 dagen. Uiteindelijk kwam de coalitie er door een ‘inbraak’ van een PvdA-informateur bij de zwakste van de samenstellende delen van het CDA, de ARP. een lijdensweg was óók de formatie van het tweede kabinet-Van Agt. Na de verkiezingen van 1981 was Van Agt het liefst doorgegaan met de VVD van zijn vrind Hans Wiegel, maar samen kregen zij geen meerderheid. De kiezers veroordeelden de kemphanen Den Uyl en Van Agt tot elkaar. De kabinetsformatie duurde al met al 108 dagen.

Maar lekker liep het niet, ook niet toen het kabinet er na veel hangen en wurgen eenmaal zat. Amper één maand na de beediging van deze rebellenclub viel het zaakje bij het opstellen van de regeringsverklaring alweer uit elkaar. Daarna waren twee informateurs van PvdA-huize nog eens 19 dagen doende om de scherven weer aan elkaar te lijmen. Dat het slechts stukwerk was, bleek een halfjaar later. toen viel het kabinet opnieuw en kon na de vervroegde verkiezingen CDA-leider Ruud Lubbers alsnog orde op zaken stellen - met de VVD. Het was een van de meest succesvolle kabinetten die Nederland heeft gehad.

En dan nu ‘kort, korter, kortst.’ Het naoorlogse kabinet dat het snelst op poten werd gezet1, was het kabinet-Drees/Van Schaik in 1948. In 31 dagen was dat kabinet dat tot taak had Nederland na de verwoestingen van de tweede Wereldoorlog weer op te bouwen gereed. Herstel en vernieuwing was toen het motto. Ook moest dat kabinet een oplossing zien te vinden voor de moeizame dekolonisatie van Nederlands-Indië. Mede tegen deze achtergrond was dat kabinet onder aanvoering van de sociaal-democraat Willem Drees een zogenaamd brede- basis-kabinet. Alle grote partijen van dat moment werkten erin samen: KVP, PvdA, VVD en CHU. Het was voor het eerst dat VVD en PvdA toen in één kabinet kropen.

96 dagen
Kijken we nog even naar het gemiddelde van de laatste 25 jaar, dan zien we dat de kabinetsformatie qua lengte beduidend korter is dan in de hoogtijdagen van de polarisatie, maar langer dan tijdens de no-nonsensejaren van Lubbers, toen er zo’n twee maanden stonden voor de vorming van een kabinet. Het gemiddelde vanaf 1994 (Paars-1) staat voor die periode op 96 dagen.2

De meeste tijd ging zitten in de formatie van het tweede kabinet-Balkenende in 2003. Kern van dat kabinet waren CDA en VVD, maar zij konden alleen regeren met een derde partner erbij. De keus was D66, óf de combinatie CU/SGP. Uiteindelijk werd het D66. Balkenende heeft het geweten: die partij bracht hem drie jaar later in de nacht van Van der Laan ten val.


Noten:
1 Interimkabinetten die gevormd warden na een cr isis om ver vroegde verkiezingen uit te sc hrijven blijven even buiten beschouwing.

2 De vorming van het inter imkabinetje Balkenende III (2006, CDA en VVD samen verder zonder D66)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen