Zuiver religieuze conflicten?

De verhouding tussen religie en conflict stelt voor veel vragen. Vragen over de conflicten van gisteren, van vandaag en van morgen. Hoe moeten we ze duiden? Wat is de oorzaak van deze conflicten? Tegenwoordig worden conflicten al snel gezien als religieus, maar zijn religies inherent gewelddadig? Of zijn er misschien toch andere oorzaken aan te wijzen?

Strijd tussen goed en kwaad

Vanuit onze godsdienstige achtergrond hebben we de neiging om conflicten religieus te duiden. Er is toch een strijd tussen goed en kwaad op de aarde?! Iedereen zal het erover eens zijn dat deze geestelijke strijd zich op de aarde voltrekt. Wij nemen religieus geweld serieus, zeker als we beseffen hoeveel christenen het slachtoffer zijn van religieus geïnspireerd geweld. Toch moeten we oppassen voor het denken in ‘goed versus kwaad’ in de politiek. In de eerste plaats omdat deze geestelijke strijd zich moeilijk laat overzetten naar de huidige politieke verhoudingen. Als wij dit doen, spelen we juist religieuze extremisten in de kaart. Zij willen het volk graag laten geloven dat er sprake is van een religieus conflict, waardoor mensen sneller geneigd zijn om de wapens te grijpen. In de tweede plaats maken juist extremisten zich schuldig aan het denken in ‘goed versus kwaad’. Een voorbeeld hiervan is Al Qaida, dat een vijandbeeld creëert van het Westen en het ziet als het kwaad. Dit is ook goed te zien in de propaganda die Al Qaida gebruikt om zijn aanhangers te indoctrineren. In antisemitische propaganda worden Joden gelijkgesteld met beesten en allerlei ongedierte. Door hun tegenstanders buiten de ‘menselijke’ context te plaatsen, proberen ze hen te dehumaniseren.

Rol van religie

Religie speelt vaak een belangrijke rol bij het ontstaan van conflicten en werkt als olie op het vuur van reeds bestaande conflicten. Het is niet verwonderlijk dat religie een belangrijke rol kan spelen. Religie is immers een belangrijke samenbindende kracht, die haar legitimiteit haalt uit het bovennatuurlijke. We moeten beseffen dat er vaak hele andere belangen bij betrokken zijn. De religieuze duiding wordt dan gebruikt om de ware aard van een conflict te verhullen. Extremistische groeperingen of politieke leiders hebben er alle baat bij om een conflict religieus te duiden, aangezien dat de ‘strijd’ op een hoger plan tilt. Het zijn vaak bestaande spanningen en conflicten, waarbij religie betrokken raakt en versterkend werkt. De volgende twee voorbeelden laten dit duidelijk zien.

Moslimfundamentalisme

Religieuze extremistische stromingen, zoals het moslimfundamentalisme, keuren geweld vanuit hun religie goed. Omdat extremisten door hun geloof gemotiveerd worden, kan religie de belangrijkste aanjager van een conflict worden. Op grond van teksten uit de Koran worden christenen vermoord, omdat ze als ongelovigen beschouwd worden. Toch spelen ook hier niet-religieuze factoren een rol. Het (moslim)fundamentalisme voert een religieus geïnspireerde strijd tegen het Westen. Het verzet zich tegen de politieke onderdrukking van de islam in het Midden-Oosten en eist een terugkeer naar de ‘zuivere’ islam. De verspreiding van de westerse waarden en normen en het materialisme is hem een doorn in het oog. Vaak gaat het moslimfundamentalisme dan ook samen met religieus nationalisme, om de zuivere islam binnen een staat af te dwingen. Deze signalen komen juist nu weer in het nieuws, tijdens de ongeregeldheden in de Arabische wereld.

Sudan

Ook in Sudan speelt religie een duidelijke rol in de burgeroorlog. Jarenlang heerste er een burgeroorlog tussen het noorden, waar vooral islamieten wonen, en het zuiden, dat bevolkt wordt door christelijke stammen. Ondanks de duidelijke religieuze verschillen was het vooral de sociale en economische uitbuiting door het noorden die de oorzaak vormde van de burgeroorlog. Religie begon een belangrijke rol te spelen in het conflict toen de verschillen in godsdienst gepolitiseerd werden. Het politieke conflict werd dus benaderd vanuit de scheidslijnen van beide religies. Religieuze motieven werden ingezet om er economisch beter van te worden. Het noorden probeerde het zuiden te islamiseren en gebruikte hiervoor de Koran als inspiratiebron, waarmee onderdrukking en afslachting van christenen gelegitimeerd werd. Sudan moest een zuiver islamitisch land worden. Gelukkig is hier recent een einde aan gekomen en zal Zuid-Sudan een zelfstandig land worden.

Andere belangen

Beide voorbeelden laten zien dat conflicten in hun context geplaatst moeten worden om de rol van religie goed te kunnen vaststellen. We moeten enerzijds oppassen om conflicten alleen maar religieus te duiden. Anderzijds moeten we proberen conflicten te begrijpen, om te voorkomen dat we ons laten leiden door onze vooroordelen. Is religie de veroorzaker of een onderdeel van een conflict? Worden religieuze motieven ingezet om andere religies te onderdrukken of voor economische doeleinden? Het is belangrijk om ook te letten op economische, sociale of culturele belangen die een rol kunnen spelen. Juist door dit te doen nemen we religieus geweld serieus en kunnen we zoeken naar oplossingen. Wij weten immers als geen ander dat zuiver religieuze conflicten nooit opgelost kunnen worden. Zuiver religieuze conflicten bestaan niet, maar religieus geïnspireerd en gelegitimeerd geweld is wel degelijk aan de orde van de dag. Speelt zich daar niet de geestelijke strijd van morgen af?

Gert-Jan van Panhuis en Geert Kraaijeveld Commissie Internationaal

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen