Theodorus à Brakel en de verborgen omgang met God 4.

In de drie vorige artikelen hebben we achtereenvolgens nagedacht over het leven en het denken van Theodorus a Brakel. In dit laatste artikel willen we erbij stilstaan, hoe wij dit hebben te beoordelen in het licht van Gods Woord.

We kunnen onszelf afvragen: Door wie is a Brakel beïnvloed? Sommigen hebben gedacht aan Ruusbroec omdat deze mysticus in de Zuidelijke Nederlanden gewoond heeft en daar kwam à Brakel oorspronkelijk vandaan Maar de naam van Ruusbroec wordt geen enkele keer in zijn werken genoemd.

Wie wel geciteerd wordt is Bernard van Clairvaux. Er is een zekere affiniteit tussen a Brakel en Bernard met betrekking tot de devotie tot Christus Die mens geworden is. Het dagelijks overdenken van het lijden en sterven van Christus is voor beiden tot verkwikking van de ziel.

Een verschil met Bernard is dat het mediteren over Christus bij à Brakel trinitarisch gericht is. Brakel streeft ernaar om gemeenzaam te worden met de Vader en de Zoon en de Heilige Geest. Meer overeenkomsten met Bernard wijst I. Boot aan in zijn dissertatie Bijv. de driedeling in het geestelijke leven kinderen jongelingen en vaders in Christus Bij Brakel gaat het geloof in orde aan het gevoel vooraf, maar wel stelt Brakel dat het gevoel boven het geloof uitgaat. Brakel adviseert in geval dat het gevoel te kort schiet op het geloof terug te vallen.

Ook het opgetrokken worden, dat de ziel buiten zichzelf gevoerd wordt, doet denken aan Bernard.

De ene keer dat Brakel een tekst uit een apocrief citeert is dat de sleuteltekst die vaak door Bernard gebruikt wordt n.l.: Het verderfelijke lichaam bezwaart de ziel, Boek der wijsheid 9 : 15.

Sommigen hebben Brakel verweten, dat hij een mysticus was. Een man, die zich zou hebben afgekeerd van het echte, gewone leven. Een man, die eigenlijk een beetje wereldvreemd was, die verlangde naar de optrekking, naar het schouwen. Een man. die een verkeerde uitleg gaf van Matth. 5 : 8. De reinen van hart die God zullen zien. De optrekking in de derde hemel. De extase. Dat zijn allemaal zaken waar à Brakel naar haakt.

S. van der Linde zegt: Zoals alle mystici moet Brakel de hoge prijs betalen voor het willen begaan van deze niet begaanbare weg. Na de optrekking, volgt de afdaling. Dat betekent treurigheid, een stemming die uitloopt op de geestelijke verlatingen, waarover Voetius en Hoornbeek geschreven hebben in hun huiveringwekkend boekje. Van der Linde zegt verder:

Als optrekking in de derde hemel de kern van de godservaring is, dan moet men toch altijd wantrouwig staan tegen over wat Wilhelmus à Brakel genoemd heeft het leven door het geloof uit de beloften.

Hoe moeten we nu over Brakel denken? Laten we om te beginnen eenvoudig naar zijn leven kijken. Brakel was getrouwd, had groot verdriet door het overlijden van 4 dochters, hij leefde midden in zijn gemeente, hij had het jarenlang te druk om te kunnen schrijven. Is dit een zich afwenden van de wereld? Is dit niet een heel ander klimaat dan dat van het kloosterleven waar Ruusbroec zich in bevond, toen deze zich afkeerde van het gewone leven en zich in een bos terugtrok?

Anderen verwijten Brakel dat hij de zekerheid van het geloof zoekt in ervaring en in kenmerken, die de gelovige zou moeten bezitten. Men verwijt hem dan gebruik te maken van het z.g.n. syllogismus mysticus. Dat wil zeggen: Men komt tot de slotsom dat men een christen is op grond van geestelijke ervaringen.

Het is gebruikelijk dat na iedere ontmoetingsdag een samenvatting van de daar gehouden toespraken in “Bewaar het Pand” worden afgedrukt. Dit keer vond ik het moeilijk een samenvatting te geven. Dat ligt ook aan het onderwerp waar zo heel veel over te zeggen is. Daarom leek het me goed om in plaats van de toespraak in te krimpen tot een samenvatting haar uit te werken tot een kleine serie artikelen. Dat betekent tegelijk dat ik op een aantal dingen iets dieper kan ingaan dan me op de ontmoetingsdag mogelijk was.

Maar Brakel wijst op het geloof als het voornaamste. In zijn boek De Trappen van het Geestelijke Leven, wijst hij op blz. 265 juist de prioriteit aan van het geloof boven de ervaring.

In zijn boek: Het Geestelijke Leven, is het vertroostend hoe hij op blz. 71 wijst op de belofte van God als een vaste pleitgrond. Keer op keer wil hij de lezers uitdrijven naar Christus, bijv. blz. 69. Hier wordt de mens niet op zichzelf terug geworpen, maar op Christus. De gelovigen, die hopen op Christus, ervaren niet allen hetzelfde, maar zijn daarom nog wel beminden in de Heere, blz. 201.

Maar de grote vraag is: Was Brakel een mysticus?

Overal in alle godsdiensten komt mystiek voor.

Het neo platonisme heeft invloed uitgeoefend op het Christendom. Het opstijgen niet tot rede maar tot de Drieënige God. We kunnen een voorzichtige lijn trekken: Origines - Eckhart - Ruusbroec - Tauler - Theologia Deutsch, die Luther uitgaf in 1516en 1518. In dit laatste geschrift wordt gesproken van een opgetrokken worden in God, een zich ophefien. Zelfs het overgaan van de wil in God.

Zelfs Luther sprak van: Ein Kuchen werden mit Gott. Was Luther een mysticus? Bij Luther is dit: Ein Kuchen werden mit dem Wort. Daarmee is de echte mystiek verlaten. Want de mystiek wil geen woord meer, maar ervaring.

Luther prees Theologia Deutsch omdat deze sterk inging tegen het roemen op eigen werk, tegen het hechten aan uiterlijkheden.

Calvijn kende een zekere mystiek. Hij belijdt de verborgen gemeenschap met Christus, waardoor de ziel met Hem verenigd is en dagelijks mee samengroeit. Een gemeenschap, die zijn hoogtepunt vindt in het Heilige Avondmaal.

Het kenmerk van mystici is, dat zij het Woord verachten. Het uitwendige Woord is van geen waarde.

Nu zijn er ook altijd mystieke stromingen geweest binnen het Geref. Protestantisme. Maar moeten we hier niet waken voor spraakverwarring en onderscheid maken tussen mystiek en mysticisme? Het laatste zou ik dan valse mystiek willen noemen, maar het eerste zou men kunnen opvatten als de schriftuurlijke bevinding van het geloofsleven. Kenmerk van valse mystiek of mysticisme is dat het Woord ondergewaardeerd wordt en dat daarbij de grens tussen God en mens overschreden wordt. Men zoekt de vergoddelijking van de mens.

Daarom zou ik T. à Brakel niet mystiek in deze zin van het Woord willen noemen. Steeds blijft bij a Brakel het bestuderen van Gods Woord dagelijks een eis. Een leven uit het geloof, ook wanneer het gevoel niet mee kan komen.

De echte mysticus gevoelt, de christen gelooft. De mysticus wacht op betere ogenblikken, de gelovige zegt: Ik zal U niet laten gaan tenzij Gij mij zegent.

Samenvattend zou ik willen zeggen: Brakel staat voluit op Gereformeerd fundament. Dat blijkt uit het volgende:

- De mens is van nature in staat van vervreemding van God, hij bevindt zich in niets dan ellende en onreinheid. Blz. 48.

- De belijdenis van de komst van Christus in het vlees en het accent dat daarin ligt op de liefde van God. Blz. 55.

- Het geloof is noodzakelijk om Christus te omhelzen en dat geloof moet werken door de liefde. Dit alles is gave van God.

- De eis van het leven is heiligheid. De oude mens moet sterven en de nieuwe mens moet opstaan.

Dit is het waar a Brakel naar gestreefd heeft. Daartoe is meditatie het middel. Mediteren over Christus, blz. 77. Weldaden van Christus overdenken en toepassen in uw leven. Drukt uzelf door het geloof op Christus, blz. 125. Ook in wat a Brakel contemplatie noemt is het geloof werkzaam, blz. 192.

Er zijn ook kritische kanttekeningen te maken:

- Het opgetrokken worden in de derde hemel is een ervaring van Paulus, die hij zelf maar terloops genoemd heeft. Is het wel Schriftuurlij k om die ervaring als een weg voor te schrijven?

- Het gevaar is aanwezig van namaak, en nabootsing door anderen en dat men dat houdt voor geestelijk leven.

- Het teveel lasten opleggen aan eigen lichaam, zoals à Brakel zelf ook aan zoon gezegd heeft.

- Het gevaar dreigt van een onschriftuurlijk onderscheid tussen ingewijden en niet ingewijden als een mindere soort christen. Hier doemen de klippen van hoogmoed en farizeïsme op.

We mogen veel waardering hebben voor dit boek. Hier wordt ons een schat van geestelijke wijsheid en inzicht in het verborgen leven met God gegeven, dat voor ons een aansporing mag zijn om het leven des geloofs al meer te beoefenen, zodat God ons zal onderwijzen, opdat wij zo anderen mogen onderwijzen en vertroosten met de vertroosting waarmee we zelf vertroost zijn geworden.

Brakel streefde ernaar Christus te kennen en de kracht van Zijn opstanding, door dagelijkse meditatie. Daarom heeft deze knecht van God ons heden ten dage nog veel te zeggen.

De Heere geve ons iets van dat tere geloofsleven, waar Theodorus a Brakel uit geleefd en over geschreven heeft.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen