Na honderd jaren

2.

Tot een goed verstaan van het gebeuren van 1892 is het noodzakelijk enige aandacht te geven aan de ontwikkelingen in de Hervormde Kerk. Het was in de 19e eeuw in de Hervormde Kerk droevig gesteld. De moderne richting won al meer veld. De Evangelische- of Groninger Richting deinsde er niet voor terug openlijk de Drieëenheid Gods te loochenen. Deze Evangelische- of Groninger Richting leerde ondermeer dat er geen Drieënige God was. De zonde werd omschreven als een gebrek. Het Evangelie werd gezien als een middel om het mensdom op te voeden tot God.

Anderzijds moet gezegd worden dat er ook waren in de Hervormde Kerk die de waarheid verkondigden. Zij getuigden tegen de algemene afval. Zo werd in de zestiger jaren van de vorige eeuw de Confessionele Vereniging opgericht. Deze vereniging wilde een dam opwerpen tegen modernisme en ongeloof.

Dr. A. Kuyper wierp zich op als een sterk verdediger van de Gereformeerde beginselen. Hij was begonnen als modem predikant. Spoedig mocht hij komen tot een heel andere overtuiging. In de gemeente van Beesd kwam Kuyper in aanraking met eenvoudige vrome mensen, die leefden uit de Calvinistische levensgedachte. Dat werd het middel tot verandering van opvattingen. Kuyper begon de moderne theologie vaarwel te zeggen en over te hellen naar de zogenaamde Ethische richting. Met deze richting kwam het na enige tijd tot een breuk en zodoende is Kuyper een strijder voor de Gereformeerde beginselen geworden. Nu begon ook in zijn hart te leven dat de Hervormde kerk moest worden vrijgemaakt van de organisatie, zoals die in 1816 vorm had gekregen. Het was het ideaal van Kuyper heel de vaderlandse kerk tot reformatie te brengen. Sinds 1870 was hij Hervormd predikant te Amsterdam. Hij beijverde zich om de kerken vrij te maken van de onwettig opgelegde organisatie. Onder zijn arbeid te Amsterdam bestond de meerderheid in de kerkeraad weldra uit Gereformeerden. In 1880 werd door Kuyper de Vrije Universiteit op Gereformeerde Grondslag opgericht. Hiermee beoogde Kuyper de Hervormde Kerk van Gereformeerde predikanten te voorzien. De eerste moeilijkheid met de hogere kerkelijke besturen ontstond door de weigering van de kerkeraad van Amsterdam om aan catechisanten van de moderne richting attesten af te geven, ten einde elders belijdenis te kunnen doen. In 1879 had de synode een bepaling vastgesteld dat bij aanneming van lidmaten bezwaren tegen de geloofsovertuiging van de aan-nemelingen geen grond voor afwijzing opleveren zou bij voldoende kennis en het toestemmend beantwoorden van drie nietszeggende vragen. Dit kwam hierop neer dat van weinig betekenis meer was wat men geloofde.

Verder besloot de kerkeraad aan het reglement van het beheer der kerkelijke goederen een nieuw artikel toe te voegen. Hierdoor wilde men het bezit van de kerkelijke goederen waarborgen. Men wilde vastleggen dat bij een eventueel conflict de oorspronkelijke kerkeraad, die de gemeente bij Gods Woord zocht te houden, in bezit bleef van kerkgebouwen en goederen. Wat gebeurde echter? Dehalve de twee moderne predikanten, stemden ook de overige rechtzinnige leraars tegen de voorgestelde wijziging in het reglement. Waarom stemden zij tegen? Omdat het doel van deze wijziging was de goederen van de Hervormde Kerk in handen van de Dolerenden te brengen. Het gevolg hiervan was dat op 4 januari 1886 de 80 kerkeraadsleden, die voor wijziging van het reglement gestemd hadden, door het classicaal bestuur in hun ambt werden geschorst, en daarna door het provinciaal kerkbestuur geheel afgezet. Zij werden uit hun ambt ontzet op 1 juli 1886.

Waar lag nu de eigenlijke oorzaak van de Doleantie? De eigenlijke oorzaak lag in de weigering van de kerkelijke besturen om kandidaten, die aan de Vrije Universiteit gestudeerd hadden, te examineren en toe te laten in de Hervormde Kerk. De eerste kandidaat van de Vrije Universiteit was de heer Houtzagers. Hij had met goed gevolg kandidaatsexamen in de theologie afgelegd op 12 december 1883. Maar er was voor hem geen toegang tot de Hervormde Kerk. Hij sprak hier endaar wel een stichtelijk woord, maar hij kon niet beroepen worden. Door toedoen van twee trouwe aanhangers van Kuyper sprak hij 11 november 1884 in de kleine, arme gemeente van Kootwijk. De kerkeraad van Kootwijk beriep hem. Hij ontving de toezegging van beroep op 24 maart 1885. Hij nam dit beroep aan 11 april 1885. In augustus 1884 had men vanuit Amsterdam financiële steun toegezegd, ook als er een conflict zou komen met de kerkelijke besturen. Dus alles gebeurde naar een tevoren opgezet plan. Het classicaal bestuur weigerde de heer Houtzagers te examineren. Toen werd op 20 november 1885 een zogenaamd kerkelijk examen gehouden op verzoek van de kerkeraad van Kootwijk. Hiervoor slaagde de heer Houtzagers. Hierop volgde het officiële beroep op 30 december, wat op 8 januari 1886 werd aangenomen. Op 1 februari werd de kerkeraad van Kootwijk geschorst. Op 2 februari werden brieven verzonden naar de koning en de kerkelijke besturen dat de kerkeraad van Kootwijk de organisatie van 1816 verwierp en terugkeerde naar de Kerkorde van 1618-T9. Zo was Kootwijk de eerste gemeente die in doleantie ging. De volgende zondagmorgen om 9 uur werd kandidaat Houtzagers bevestigd in de gemeente van Kootwijk.

De weigering van kandidaten van de Vrije Universiteit bracht met zich mee dat meerdere kerken het verband met de Hervormde Kerk verbraken en naar voren traden onder de naam van Ned. Gereformeerde (dolerende) Kerken. Doleren betekent treuren. Later noemde men zich Nederduits Gereformeerde Kerken.

Met de kerkelijke goederen liep het niet best af. Er zijn door de Dolerenden veel processen over gevoerd. Maar de-rechter besliste steeds in het voordeel van de Hervormde Kerk.

Er is onderscheid tussen Afscheiding en Doleantie. Bij de Afscheiding van 1834 stond eerbiediging en handhaving van Gods Woord op de voorgrond. Bij de Doleantie was kerkelijke reorganisatie hoofddoel. In 1834 was het doel: Reformatie door Separatie (scheiding). In 1886 was het doel: Reformatie door Doleantie.

De Doleantie erkent de Hervormde Kerk als de ware Kerk, maar die ware Kerk moet een ander bestuur hebben. Zij moet worden vrijgemaakt van de onwettig opgelegde organisatie.

Hoe oordeelden de dolerenden over de Afscheiding? Zij betitelden de Afscheiding als een te vroeg gerijpte vrucht, en krank in de levenswortel.

De Doleantie-beweging was een afgescheiden kerkgroep van de Hervormde Kerk geworden. De Doleantie kwam te staan naast het Ned. Herv. Kerkgenootschap.

Anderzijds plaatsten de Dolerenden zich tegenover de Christelijke Gereformeerde Kerk, die door afscheiding naar art. 29 der Ger. Belijdenis zich reeds meer dan een halve eeuw als de zuivere Gereformeerde Kerk der vaderen in leer en tucht geopenbaard had. De Doleantie ging zich als kerken institueren en trok daarmee zelf een scheuring met de Christ. Ger. Kerk, die de kenmerken van de ware Gereformeerde Kerk vertoonde. Die kenmerken zijn de zuivere bediening van het Woord en de sacramenten en de tucht die over leer en leven werd gehouden.

toen men later een zogenaamde vereniging zocht, is het geen wonder dat dit op grote bezwaren stuitte van de zijde van de Christelijke Gereformeerden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen