Luther over de overdenking van de Heilige Schrift (1)

Tegen het einde van het Reformatiejaar 2017 wil ik met u en jullie enkele keren nadenken over de manier waarop Luther omging met de Heilige Schrift. Daarover zou heel veel te schrijven zijn. Ik wil me echter tot één specifiek onderwerp beperken: wat Luther geschreven heeft over de overdenking (meditatio) van de Schrift. En ook daarvan kan natuurlijk maar een klein deel aan de orde komen. In verband daarmee schort ik de rubriek ‘Bijbellezen met de Schotse schrijvers’ voor een aantal keren op. Dat kan ook wel, want we waren juist aan het einde van een serie gekomen.

Drie vragen

Mijn bijdrage verdeel ik in drieën, al zal de tekst wellicht in meer dan drie afle-veringen verschijnen. In het eerste deel gaan we na met welke vormen van me-ditatie Luther in het klooster in aanra-king kwam. In het tweede deel hopen we te ontdekken hoe Luther in zijn latere leven heeft geschreven over de overden-king (meditatio) van Gods Woord. En ten-slotte vragen we ons af, wat de bekende reformator ons vandaag te zeggen heeft als het gaat om Schriftmeditatie.

Als Maarten Luther – student van begin 20 – in de zomer van 1505 de klopper laat vallen op de poort van het klooster van de Augustijner Eremieten in Erfurt, worden hem - naar gewoonte - drie vra-gen gesteld: Bent u een lijfeigene? Hebt u onbetaalde schulden? Lijdt u aan een verborgen kwaal?

Op al die vragen heeft de latere reforma-tor ontkennend geantwoord. En toch – in een ándere zin had Luther op dezelfde vragen wel degelijk bevestigend kunnen antwoorden. Want hij is op het moment dat hij het klooster ingaat, bepaald geen vrij man, maar iemand die met duizend banden gebonden is. Hij is niet iemand zonder schulden, maar juist iemand met een hemelhoge schuld voor God, die hij nooit afbetalen kan. Iemand met een ver-borgen kwaal – want zijn ziel is melaats. Het is juist de onrust over deze werke-lijkheid die hem het klooster indrijft. Luther probeert langs deze weg vrede te zoeken met God.

Meditatie

De jonge Luther wordt – net als alle nieuw ingekomenen in het klooster – een soort mentor toegewezen. Deze novicen-meester draagt de naam Johann Gref-fenstein. Hij zal Luther zijn cel gewezen hebben: een ruimte van ruim 3 bij 2 me-ter. Hij maakt Luther bekend met de ge-woonten en het ritme van het klooster. Hij overhandigt Luther een Bijbel – want in tegenstelling tot wat vaak veronder-steld wordt, heeft ook de jonge monnik Luther de beschikking gehad over een Latijnse vertaling van de Bijbel. En onge-twijfeld heeft deze Greffenstein Luther ook bekendgemaakt met het mediteren. Want de meditatio nam ook in het Au-gustijnerklooster een grote plaats in. Ei-genlijk was het de bedoeling dat heel de dag doortrokken was van en gestempeld werd door biddende overdenking. En vooral de ochtenduren van de dag, van 7 tot 12 uur, waren in sommige kloosters bestemd voor stille overdenking.

Boetemeditatie

Aan welke vormen van overdenking moeten we dan denken? In zijn mooie studie ‘Meditation bei Luther’ noemt H. Nicol drie vormen:

[1] De eerste vorm van meditatie is de zogenaamde ‘boetemeditatie’. Dage-lijks moesten de monniken nadenken over hun ellende (miseria) en over Gods barmhartigheid (misericordia). Enerzijds moesten ze stilstaan bij de vraag wie zij geweest waren voor het aangezicht van een alziend en alwetend God. En eerlijk moesten ze overwegen waarin ze gezon-digd hadden. Zelfonderzoek nam een belangrijke plaats in in de praktijk van de Augustijner kloosters. Tegelijk moes-ten de monniken zich ook afvragen, op welke manieren Gods barmhartigheid in hun leven bleek. En juist in dat licht werd hun zonde zonde tegenover een goeddoend God. De bedoeling van deze dubbele overdenking was, dat de mon-niken aangezet zouden worden tot een ootmoedig gebed om Gods barmhartig-heid.

Wanneer u wat bekend bent met de kerk-geschiedenis, weet u wel op welk belang-rijke geschrift van Augustinus deze boe-temeditatie teruggaat. Ik denk aan zijn ‘Belijdenissen’, geschreven in de vorm van een gebed. Augustinus belijdt in dit werk precies datgene wat in de boeteme-ditatie aan de orde komt. Enerzijds zijn zonde en ellende, anderzijds Gods barm-hartigheid.

We kunnen het spoor terug nog verder volgen. Want treffen we deze boeteme-ditatie ook niet aan in de Psalmen? En roept een profeet als Zefanja tot iets we-zenlijk anders op, als we in hoofdstuk 2 van zijn profetenboek horen zeggen: ‘Doorzoek uzelf nauw’?

Vraag

Het verwondert ons dan ook niet, dat ook in het werk van de latere Luther de boetemeditatie terugkeert. Wat hij in dit opzicht in het klooster heeft geleerd, is hem zijn leven lang bijgebleven.

Voor nu deze vraag: (Hoe) functioneert deze ‘boetemeditatie’ in de praktijk van ons leven? Want na Luther hebben bij-voorbeeld ook onze oude schrijvers ge-wezen op de noodzaak om in de hectiek van het dagelijks leven tijd te nemen en de eenzaamheid op te zoeken. Om ‘stille tijd’ te nemen en deze dingen te overden-ken. Spreekt ons Avondmaalsformulier ook niet zo, als het gaat over de voorbe-reiding? Ik citeer: ‘Ten eerste bedenke (!) een iegelijk bij zichzelven zijn zonden en ver-vloeking, opdat hij zichzelven mishage, en zich voor God verootmoedige; aangezien de toorn Gods tegen de zonden zó groot is, dat Hij die (eer Hij ze ongestraft liet blijven) aan Zijn lie-ven Zoon Jezus Christus met den bitteren en smadelijken dood des kruises gestraft heeft’.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen