GODS HAND IN DE GESCHIEDENIS?

Inleiding

Een onderdeel van het verdiepingsprogramma geschiedenis dat aan Hogeschool De Driestar wordt gegeven, bevat het thema: 'Gods Hand in geschiedenis', ook wel bekend onder: 'zin en doel van geschiedenis'. Dit thema is al meerdere malen aan de orde geweest, ook in dit onderwijsblad. Maar het lijkt me goed dit onderwerp juist in dit themanummer weer aan de orde te doen komen. Deze keer met de bedoeling de lezer een beeld te geven hoe dit thema op De Driestar behandeld wordt. De lezer moet er van uitgaan dat alleen studenten met geschiedenis als verdiepingsvak dit thema uitwerken. Bij de basislessen geschiedenis komt dit thema niet apart aan de orde. Verder wil ik opmerken dat ik dit artikel heb geschreven vanuit mijn ervaringen tijdens de lessen, die ik bij geschiedenisdocent drs. A.A. van der Schans heb gevolgd. Aan de ene kant wordt beschreven hoe het thema werd uitgewerkt en welke historici daarbij aan het woord werden gelaten en anderzijds wordt kort ingegaan op het standpunt volgens het gereformeerd belijden.

Hoe wordt het thema vormgegeven ?

In het derde leerjaar van de genoemde hogeschool is in het verdiepingsprogramma geschiedenis een module opgenomen, waarin het thema 'Gods n Hand in de geschiedenis' wordt behandeld. Zo'n module bevat 10 uur. Naast het bezig zijn met dit thema tijdens die uren, was er nog het huiswerk, wat bestond uit het samenvatten van achtergrondinformatie en het houden van een interview. De achtergrondinformatie bij deze module is de bundel artikelen over dit thema uit het familieblad Terdege van november 1988 tot februa 1989. met daarnaast enkele wetenschappelijke artikelen. De tweede bundel bevat 'Gods hand in de geschiedenis ? 'van drs. H.G. Leih. Deze bundels staan bekend onder de naam: Gods hand in de geschiedenis, deel de lessen rond het thema werden diverse vragen voorgelegd aan de groep. We zijn er als studenten van de verdiepingsgroep actief mee bezig geweest door gedeelten van de bundels samen te vatten. Al die gedeelten kwamen weer in een nieuwe bundel terecht. Daarnaast moesten we een deskundige op dit gebied opzoeken, waarmee je een interview zou houden. Al die interviews

werden gebundeld. Zo krijg je als student wel een gekleurd beeld te zien. Het was niet zo, dat de geschiedenisdocent zijn mening oplegde aan de groep, maar hij daagde wel uit om tot een eigen standpunt te komen. Het tentamen was op het gebied van dit standpunt open. Het ging er in de eerste plaats niet om, wat je mening was, maar of en hoe je die kon beargumenteren.

2a. Welke bezwaren heeft Leih tegen het aanwijzen van Gods Hand in de geschiedenis als eerste oorzaak van een bepaald gebeuren?

2b. Waarom ben je het daarmee wel of niet eens ? Geef eigen en concrete voor beelden die je betoog ondersteunen.

2c. Maak duidelijk of en hoe jij (straks) op de basisschool met het aanwijzen van Gods Hand in de geschiedenis omgaat.

...uit een tentamen geschiedenis van 30-01 ’97...

Vanuit de achtergrondinformatie komen we wel tot een aantal centrale probleemstellingen. De belangrijkste vraag wordt: hoe verhoudt Gods Raad zich met de menselijke verantwoordelijkheid?

Sommigen menen, dat er een speelruimte bestaat in verhouding van Gods Raad en het handelen van de mens en de duivel. In de bundel, waarin de interviews van Terdege zijn opgenomen, is hierover te lezen.

In de interviews zijn ook opmerkelijke dingen te lezen. Zo lees ik: 'Er schil tussen Gods geopenbaarde wil (de Schrift) en de v gaskamers als in slavernij zien we de realiteit van de zon gelaten. Het is niet Zijn wil. 'Verder lees ik: 'Ik kan nu namelijk ze stoel omgooien. Tevens kan ik straks in mijn auto stapp de dijk afrijden. Dan belijden we wel dat God dat ten d voorzien heeft', maar op dat bewuste moment ga ik zelf deling over. Op dat moment schrijf ik dan ook zelf mijn Die ruimte laat God ons. Wij zijn geen dode instrumenten slot: 'Je mag gebeurtenissen in het verleden zelf best zien God, maar wees voorzichtig met het uitdragen van die mogelijk bij de feiten.'

Wat zeggen historici ?

Drs. H.G. Leih is een christen-historicus. Ik noem hem in het bijzonder, omdat we ons met zijn mening uitdrukkelijk moesten bezighouden. Drs. Leih heeft bezwaren tegen het aanwijzen van Gods Hand als eerste oorzaak, onder andere om de volgende redenen:

- Het is hoogmoed God als Eerste Oorzaak aan te wijzen bij bepaalde gebeurtenissen, want dat weten we niet.

- In de Bijbel zie je de motivatie van Gods handelen, wij kunnen Gods handelen niet motiveren.

- Het fragmentarisch aanwijzen van Gods Hand in de geschiedenis is verkeerd.

- Wij hebben Gods verborgen leiding te eerbiedigen.

‘In ons geschiedenisonderwijs vertellen wij niet van de leden, omdat wij het geheimenis van Zijn verborgen biedigen', zegt Leih in zijn boekje: Gods Hand in de Geschiedenis? 'Daarom zullen wij nooit de euvele moed mogen hebben G zaak aan te wijzen. Het zou hoogmoed zijn, want wij wete

Toen Groen van Prinsterer aan de orde kwam, zag ik in het geschiedenislokaal op bord staan: Zon der geschie nis. Dat is al een voldoende reden om ook zijn standpunt ten aanzien dit onderwerp te laten zien. In zijn Handboek der geschiedenis van het vaderland schrijft hij op het titelblad onbesch woorden uit Psalm 78 vers 4, 6 en 7. In heel zijn boek komt de Schriftuurlijke inslag naar voren. Groen schijnt het niet ongewoon te vinden om Bijbelteksten te plaatsen bij historische gebeurtenissen.

de-Wij zullen het niet verbergen voor de kinderen, vertellende de loflelijkheden des HEEREN, en Zijne sterkheid, en Zijne wonderen, die Hij gedaan heeft opdat het navolgeude geslacht die weten zoude, en „DAT ZIJ HARE HOOP OP GOD ZOUDEN STELLEN EN GODS DADEN NIET VER-GETEN, MAAR ZIJNE GEBODEN BEWAREN". Ps. 78 V. 4, 6 en 7.

Op de laatste bladzijden lezen we: 'Alzoo stonden ten allen tijde wisselingen van het Vaderland of leed, met de verkondiging zaking van het evangelie in In het roerige jaar 1840 waarin Willem I afstand van de troon deed, schrijft Groen over de verwarring en wanorde: 'Uwe boosheid zal u k den en uwe afkeeringen zu straffen: weet dan en ziet kwaad en bitter is dat gij d uwen God verlaat, en Mijne bij u gemist wordt.' Onzeker het lot van Nederland voor de toekomst zal zijn. Groen vraagt zich af: ' Is het bestemd om in grotere opgenomen, en met verlies z Nationaliteit, opgelost te Wij kunnen deze vraag misschien

nog beantwoorden gezien de ontwikkelingen van de eenwording van Europa! Is het voor een christelijke geschiedwetenschapper dan niet moeilijk om met het thema 'Gods Hand in de geschiedenis' om te gaan, bijvoorbeeld in een beschouwing over de Armada? Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat de kogels uit de Spaanse kanonnen van een zodanige soortelijke massa waren, dat ze de Engelse schepen niet konden raken. De Spaanse zeekastelen hadden geen schijn van kans tegen de Engelse schepen. Wat moet die christen-historicus dan doen? Het kan zijn, dat hij dan de uitspraak 'Gods Adem heeft ze verstrooid', niet meer voor zijn rekening wil nemen.

Dan moet ik denken aan het boek De dingen hebben hun geheim van den Beukei, waarin hij aantoont dat de wetenschap ook maar een 'kijk' is en dat er toch dingen blijven die door de wetenschap niet te verklaren zijn. Vanuit de achtergrond van dat boek kan ik zeggen: 'Aan de historicus die de ondergang van de Armada niet wil zien als Gods Hand is het wonder van deze ondergang voorbijgegaan. Hij kijkt tegen dingen aan met een wetenschappelijke kijk. Is dat niet naïef? ' Een kind kijkt tegen dingen aan op kinderlijke wijze, een wetenschapper op wetenschappelijke wijze. Maar die vast wil houden aan Gods woord zegt: 'Alle dingen deed de Heere medewerken in het nadeel van de Spanjaarden, opdat hun vloot verloren ging.'

Welke weg moeten wij gaan ?

Deze vraag is er één die door elke student gesteld moet worden. Ook als je geen verdieping geschiedenis gevolgd hebt, is het toch belangrijk over deze

vraag na te denken, want alle leerkrachten geven geschiedenis. Toen ik hierover nadacht, ben ik maar niet bij mezelf te rade gegaan, dat is maar gevaarlijk terrein. Als je het hele pakket van beschouwingen en meningen over je heen krijgt, moet je maar niet bij je zelf te rade gaan, want dan blijf je gemakkelijk steken in het tegen elkaar afwegen van die meningen. Beter is het, om dit onderwerp na te zoeken in de Bijbel, bij Calvijn en ds. Wilh.a Brakel.

Calvijn zegt dat de Heere het roer van heel het wereldgebeuren Zelf in handen heeft. Vooral ds. A Brakel heeft dit standpunt met veel bijbelteksten gestaafd in zijn De Redelijke Godsdienst. Hij schrijft dat alles wat mens - alles dus, er is volgens hem geen speelruimte - al van eeuwigheid besloten is. Ten opzichte van de mens is het gebeurlijk, doet hij iets vrijwillig, maar ten zichte van de Heere voert hij Zijn Raad uit.

Drs. Leih stelt het 'Gods Hand aanwijzen' gelijk met het 'in Gods Raadsplan kijken'. Toch kunnen we dit heel eenvoudig gescheiden houden. Want de Hand van de Heere is altijd aan te wijzen. Maar de bedoeling van Gods handelen niet. Alles wat er gebeurt, geschiedt onder Gods Voorzienigheid. Niet alleen een 'vooruit weten', maar ook een 'vooruit willen'. Dus de holocaust is iets wat niet alleen onder Gods toelating was, maar ook Zijn wil geweest is. Maar wel moeten we daarbij zien dat Gods Raadsplan vaak niet te doorgronden is. Dus de vaderlandse geschiedenis mag wel als het handelen Gods verteld worden, hoewel we voorzichtig moeten zijn met de bedoeling van Gods handelen. De varkenspest was een oordeel Gods over de zonden. Maar we moeten wel voorzichtig zijn in het aanwijzen van een concrete zonde als oorzaak van deze ramp.

Ds. A Brakel roept op om Gods hand in alles te zien: 'Blijft niet alleen daden van de Voorzienigheid maar gewent u om er Gods heid. macht wijsheid, recht heid. goedheid in te zien, verwondering en blijdschap keuren.' Bij hem is God de eers Oorzaak van alles wat gebeurt en daarom moet een mens niet steunen op de tweede oorzaken.

In deze lijn staat ook het boek De Wonderen des Allerhoogsten van

Abraham van de Velde. Vragen rond doel en zin van geschiedenis worden hierin opgelost. De titelprent laat ons al zien, waarom hij dit boek geschreven heeft. Deze toont de strijd tussen de rechtvaardigen en goddelozen. De aanvallers op Gods Kerk worden door een bliksem getroffen. En zo kan Gods Kerk zegevieren.

Slot

Het is opvallend, dat men vroeger Gods Hand veel eerder aanwees dan in onze tijd. De wetenschap is toegenomen. De mens schijnt minder afhankelijk van de Heere te zijn. Een boek als Abraham van de Veldes Wonderen d Allerhoogsten hoort in zijn tijd thuis, wordt er dan gezegd. Met zijn gesch beschrijving schijnen wij niet meer om te kunnen gaan.

Maar toch blijkt in alles dat de mens van onze moderne tijd net zo afhankelijk is als vroeger. In zijn vooruitgang meent hij tal van opgeroepen problemen zelf aan te kunnen, hoewel sommigen moeten erkennen: 'Wij weten ook niet, hoe het verder moet.'

Is in deze tijd christelijke geschiedbeschouwing niet noodzakelijk? Juist in deze tijd is het nodig Gods daden te vertellen tijdens het doorgeven van onze vaderlandse geschiedenis. Groen van Prinsterer heeft ons daarbij een rijke geschiedbeschrijving nagelaten. Die sluit aan bij Gods Woord. Maar hoe zullen we zo geschiedenisles kunnen geven als het leerstuk van de voorzienigheid Gods geen betekenis heeft in ons leven? Dan zijn we maar arme leerkrach-

ten. Dan moeten we de ontwikkelingen in de wereld met angst en vreze tegemoet zien in een tijd, waarin de stuiptrekkingen van het christendom nog slechts te zien zijn. Waarin gevaren van totale wereldbranden niet denkbeeldig zijn, waar alles zich uiteindelijk samenspant om het ware Christendom uit te roeien. Maar waarin het huidige christendom ook niet meer durft te belijden: 'aangezien alle schepselen alzo in Z zijn. dat zij tegen Zijn wil roeren, noch bewegen kunnen' z.10, vr. 28) en waar kinderen worden opgevoed met een lege historie. Drs. J. Kruidenier schrijft in De tijdgeest verstaan: 'Een christel op de werkelijkheid is uitzo En zo is het ook. Hoe weinig mensen

binnen de gereformeerde gezindte hebben nog een christelijke levenshouding en levensvisie! Dat komt ook juist in de discussie over Gods Hand in de geschiedenis duidelijk naar voren. Als we op een zelfgekozen wijze met dit thema omgaan, werken we mee aan de secularisering van de gereformeerde gezindte. Dan worden onze kinderen hiermee nog minder gewapend tegen de onchristelijke wereld om hen heen en is het met de identiteit van ons onderwijs maar droevig gesteld.

Het hoofdstuk 'Van de Voorzienigheid Gods' in de Redelijke Godsdiens door iedereen gelezen moeten worden. Daarin worden veel vragen opgelost en ook veel antwoorden gevonden tegen de van Gods Woord afwijkende gedachten over Gods Hand in de geschiedenis. Maar dit leerstuk is een geloofsstuk. wat pas recht waarde krijgt, wanneer we het daadwerkelijk geloven mogen. Dan krijgen niet alleen onze geschiedenislessen, maar dan krijgt heel ons onderwijs pas waarde voor ons en onze kinderen.

Ds. A Brakel eindigt het hoofdstuk: Wie is wijs? die neme deze di en dat ze verstandelijk letten op de goedertierenheden 107:43), Wie is wijs ? Die versta deze dingen. Wie is v ze (Hos. 14:10).'

Geraadpleegde literatuur:

Brakel, Wilh. a, De Redelijke Godsdienst

Calvijn. Joh.. De Institutie

Groen van Prinsterer. G. Handboek der geschiedenis van het vaderland

Kruidenier, Drs. Jac., De tijdgeest verstaan

Velde. A. van de. De Wonderen des Allerhoogsten

Reader Geschiedenis verdieping 'Gods Hand in de geschiedenis',

Reader Interviews, Gods Hand in de Geschiedenis. Pabo-3 Verdieping

(o.l.v. Drs. A.A. v.d. Schans)

Heidelbergse Catechismus, Zondag 10. vr. 28

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen