In gesprek met de heer Den Hertog, beeldend kunstenaar

Achtergrond en onderwijservaringen
U vraagt naar mijn achtergrond en ervaring in het onderwijs. Ik heb een tweedegraads bevoegdheid voor tekenen en handvaardigheid en later een eerstegraads akte voor tekenen gehaald. Dat betekende zes jaar dagstudie. Nee, op de kunstacademie heb ik niet gezeten. Ik heb de lerarenopleiding gedaan. Voor beide moet je wel een sterke overtuiging hebben en voldoende vast in je schoenen staan. Ik zal zonder meer niet iedereen die aanleg heeft voor kunst, aanraden naar de kunstacademie te gaan en zeker niet om daar ter plaatse ook op kamers te gaan wonen.
Ook later in de kunstwereld is het niet zo eenvoudig om je daarin te bewegen. Zo kan ik mijn schilderijen in de meeste galeries niet exposeren. Ze zijn namelijk op zondag geopend. Dat betekent dat je niet zo in beeid komt bij de kopers.
Maar ik pak de draad weer op. Ik ben gaan lesgeven op de Driestar, de Pabo. Daarna aan de HAVO/VWO-afdeling. Vervolgens ging ik naar de Pieter Zandt, waar ik kunstgeschiedenis gaf. In die tijd heb ik diverse methodes geschreven of mee helpen ontwikkelen zoals 'Teken in zicht', 'Kunst op niveau', 'Tekenen actief', 'Platvorm voor HAVOA/WO'. Later een methode voor het basisonderwijs: 'Uit de kunst'. Nu heb ik mijn bezigheden met het aanpassen van methodes, die steeds opnieuw moeten worden geactualiseerd en het lesgeven aan volwassenen. Daarnaast maak ik schilderijen.

Kerndoelen nieuwe onderbouw
Vanuit de ervaring die ik heb opgedaan voor de klas, kan ik wat zeggen als antwoord op uw vragen. Eerst over de kerndoelen voor de nieuwe onderbouw van het voortgezet onderwijs. Die zeggen dat het belangrijk is dat de leerling eigen kunstzinnig werk aan anderen leert presenteren. Of dat zinvol is? Dat is het zeer zeker. Je moet je verdiepen in je eigen werk, je ideeën daarover kunnen verwoorden. Het maakt het vak ook minder vrijblijvend. Je moet nadenken over de zin van het vak. Het gebeurt volgens mij nog weinig. Zelf heb ik wel gewerkt met een iets andere werkvorm: groepjes leerlingen van de hoogste klas legden uit aan klas drie wat hun werk inhield. Ik heb er goede ervaringen mee.

Inhoud van de kerndoelen
Nog iets meer over de kerndoelen. Ze schrijven voor dat de leerling op basis van enige achtergrondkennis leert kijken naar beeldende kunst, luisteren naar muziek en kijken naar theater-, dansof filmvoorstellingen. Die laatste drie dingen doen de reformatorische scholen niet, maar aan de andere zaken besteden ze dan wel extra aandacht. Ze kunnen dus aan verdieping doen en op zo'n manier oordeelt de inspectie toch dat ze aan de kerndoelen voldoen. De Pieter Zandt kreeg op deze manier zelfs een prijs. Je kunt culturele instellingen of kunstenaars maximaal proberen te betrekken bij de lessen. Je nodigt bijvoorbeeld schilders uit of bezoekt een verffabriek. Zelf krijg ik ook wel uitnodigingen om iets over mijn werk als beeldend kunstenaar te vertellen.

Kritisch vermogen
De kerndoelen spreken ook van het bijbrengen van voldoende kritisch vermogen om op hun werk te reflecteren. Het onderwijs probeert dat inderdaad, onder meer door het laten schrijven over het ontwikkeiproces van je eigen werk aan de hand van duidelijke richtlijnen. W e laten ze ook presenteren tijdens het mondeling examen. Ja, het is natuurlijk een keuzevak. Maar dat betekent niet dat alleen leerlingen die er goed in zijn of erg gemotiveerd zijn, dit kiezen. Ze vinden het soms gewoon een leuk vak of de docent is wel aardig volgens hen. Je moet dus echt wel sturing geven. Daar kom ik straks bij de volgende vraag wel op terug.

Ckv-docent als coach?
U vraagt mijn mening over het feit dat ckv docenten vooral als mentor en coach optreden. Leerlingen maken zelf kennis met media, bezoeken zelf culturele activiteiten en proberen heel zelfstandig resultaten te bereiken, schrijft de Onderwijsraad in zijn advies over cultuureducatie. Ik vind dat er wel goede kanten aan die zelfwerkzaamheid zitten, maar als je alleen maar coacht dan krijg je nivellering, verlies van niveau en het werkt de gemakzucht van de leerling erg in de hand. Een docent is toch een mens met een stuk levenservaring waar leerlingen van kunnen profiteren. Ik zette als docent wel duidelijke piketpaaltjes, anders plukken ze iets van internet of kopiëren iets op andere wijze, slaan een nietje erdoor en maken zo hun werkstukken. Nee, ik vind dat sturing ook nodig is. Het is voor mij én zelfstandigheid én sturing, dus een duidelijke mix. In de examenklas heb ik wel diverse lessen gewoon gedoceerd en ik heb niet gemerkt dat de leerlingen dit niet waardeerden. Ik weet het nu zelf niet meer, maar van mijn dochter die heeft gestudeerd, hoor ik het wel dat die zelfstandigheid, dat nieuwe leren wel doorslaat. Leerlingen worden zo echt gemakzuchtig. Je moet ze als docent aan duidelijke eisen binden. Bij leerlingen is er geen verantwoordelijkheidsbesef voor de inhoud van het leerproces, hoogstens voor de vorm ervan, dus op welke manier krijgen ze het aangeboden. Je moet het dus controleerbaar, verifieerbaar maken en eisen stellen. Dat wordt wel te weinig gedaan. Als je geen goed meetinstrumentarium, duidelijke normen hebt, kun je een zeven halen voor een werkstuk dat niks voorstelt! Ze moeten juist ploeteren voor een zeven, vind ik. Gemakzucht is het gevaar van het nieuwe leren.

Vakkennis en enthousiasme zijn nodig
Ja, u vraagt of er wel voldoende heldere doelstellingen te stellen en ook te hanteren zijn voor mijn vak. Als een docent op een goede manier gebruik weet te maken van de methode, kan dat wel. Het vereist wel vakmanschap. Je moetje enthousiasme voor het vak wel over weten te dragen op de leerlingen. Dat is vaak anders. Het vak cultuureducatie of kunstzinnige vorming wordt naar mijn idee te veel uit de losse pols gegeven. Je kunt in het basisonderwijs die vakkennis ook niet zo verwachten of het moet net een hobby zijn van een docent. Op de Pabo is het maar een heel marginaal vak, echt een randvak. De leerkracht van het basisonderwijs moet echt veelzijdig zijn en veel vakken geven, dus het is te begrijpen dat hij niet overal verstand van heeft. Maar laat hij zich dan wel verdiepen in de methode. En dat gebeurt nog te weinig! Heb je genoeg ondergrond met deze methode, vraagt u. Ja, dat geloof ik wel.
Maar het is zo als u zegt: docenten hebben niet altijd de juiste houding tegenover dit vak. De animo om zich in te zetten voor een les cultuureducatie is vaak wel gering. Ik begrijp wel dat een zekere moeheid kan ontstaan. Je laat het dan het eerste afweten bij vakken die je niet zo liggen. Moeten we toe naar vakleerkrachten in het basisonderwijs? Ja en nee. Het enthousiasme is dan wellicht groter, maar anderzijds missen de gewone leerkrachten dan toch belangrijke ervaringen van en met hun leerlingen. Het mooiste is dan nog om vakdocenten in te huren die het team kunnen aansturen, professionaliseren en ook zelf een aantal lessen geven. Voor de creatieve vakken zou je dat zo kunnen doen. Het kost wel wat extra tijd aan vergaderen. Maar als het echt over het onderwijs zelf en de kinderen gaat, hebben leerkrachten dat er wel voor over. Als het maar niet over allerlei vanachter het bureau in Zoetermeer bedachte theoretische zaken gaat. Een geslaagde tekenof handvaardigheidsles zorgt voor een goede sfeer. Als je van deze vakken bevlogen raakt, springt de vonk wel over naar de leerlingen. Misschien is het een taak van de schoolbegeleidingsdienst als medium of makelaar te fungeren tussen kunstenaars en scholen. Ja, ik weet wel dat de cognitieve vakken belangrijker worden geacht. Maar het is toch bewezen dat er verband is tussen creatief bezig zijn, expressie en het leren. Het eerste heeft een goede invloed op het tweede. Zo is het ook met bewegingsonderwijs.

Doel van dit onderwijs
U hebt ook iets gevraagd over het doel van dit onderwijs in de creatieve vakken. Wat u aanhaalt van Janse, een gereformeerd pedagoog, dat het onderwijs nooit in dienst mag staan van de verheerlijking van de persoonlijkheid, maar ter ere van God, is waar. Maar het geldt niet alleen voor deze vakken. Voor rekenen en wiskunde, taal, dus ook voor ckv. Het geldt echter niet méér voor deze vakken dan voor de andere. Wel is het zo dat deze vakken inderdaad meer expliciet op de ontwikkeling van de persoonlijkheid gericht zijn. Alles wat we doen, hetzij dat ge eet, hetzij dat ge drinkt of iets anders doet, doe het alles ter ere Gods. In de praktijk van het onderwijs is het niet zo makkelijk dat hoge doel te expliciteren. Impliciet moet je wel vanuit dat uitgangspunt werken. Dat is net zo moeilijk als bij andere vakken, denk ik. Mogelijk ligt het gevaar van verheerlijking van de mens wel meer op de loer bij kunstzinnige vorming. Maar je zit hier in een pedagogische situatie, dus je kunt in de praktijk ver blijven van de goddeloze gedachte van Kloos, dat een mens een god in het diepst van zijn gedachten is. Dit gevaar ligt met name op de loer bij kunstopleidingen en kunstenaars. Ik denk dat je de identiteit vooral tot uitdrukking brengt in de kritische benadering: dit doen wij niet en dat gebruiken wij niet in onze lessen.
Calvijn heeft gezegd dat je tot taak hebt je gaven te ontwikkelen en als de docent daarbij mag helpen, dan erken je daarmee ook je Schepper als de Gever van die gaven. Het beeldend onderwijs moet leiden tot verwondering. Ik denk dat het alles ter ere Gods bij deze vakken meer tot uiting komt in je drive, je motivatie, doelstelling en hoe je bezig bent in de praktijk dan dat je alles zo tot in detail gaat opschrijven.

Kritische houding tegenover cultuur?
We kunnen mooi overstappen naar een volgende vraag, namelijk of het niet beter is leerlingen een kritische houding bij te brengen tegenover moderne cultuur dan ze ertoe te stimuleren die te waarderen. Het heeft te maken met de confrontatie. 
Jongelui hoeven niet meer geconfronteerd te worden met moderne cultuur. Ze zijn dat al en weten al veel. Ik bedoel dan cultuur in de ruimste zin van het woord. Het is dus niet verstandig je stil te houden. Breng ze dus in contact met die cultuur die niet schadelijk is voor hen. Mobieltje, dvd's, verleidingen via internet, de straatcultuur, ze snuiven die vanzelf wel op. Zet dus cultuureducatie tegen deze achtergrond neer. Probeer ze inderdaad een kritische houding, maar ook waardering voor geoorloofde cultuuruitingen bij te brengen. Geef ze iets in de hand wat beter is dan wat ze op straat horen.
U vraagt hoe het kennis nemen van bijvoorbeeld moderne literatuur te rijmen is met de gedachte van de antithese die Groen van Prinsterer stelde. In het isolement ligt onze kracht, wordt dan wel gezegd. Het is de vraag hoe dat bedoeld is en hoe ver je dat moet doortrekken. Helder is wel dat je moet blijven staan voor datgene wat een brug is naar de ongeoorloofde vermaken van de wereld. Dan sta je vaak alleen. Je hoeft je dus niet te isoleren, je wordt vanzelf wel geïsoleerd. Ik had het al over het exposeren van schilderijen op zondag. Die grens mag je niet overgaan. W e worden dus in bepaalde gevallen geroepen tot isolement. Maar verder is het zo dat Calvijn de christen betrekt bij de werkelijkheid, ook op cultureel gebied. Je moet als een soldaat op je post staan en niet weglopen, aldus Calvijn. Geen mijding van de cultuur maar wel heiliging, stelt hij. Niet zoals Abraham Kuyper dat stelde: er is geen terrein waarvan God niet zegt: het is Mijne! Nee, dans en drama daarvan kun je zeker zeggen dat het niet van Hem is. 

Ideeën voor het geven van cultuureducatie
Of ik ideeën heb over hoe het basisonderwijs cultuureducatie zou kunnen geven? En of het gewenst is een eigen methode te hebben voor cultuureducatie? Om met het laatste te beginnen: er is al een aantal methodes die raakvlakken hebben met cultuureducatie, zoals 'Er is geschied' en 'Uit de kunst'. Je kunt dus al wat doen. De andere artikelen die in Criterium staan, geven daar voorbeelden van. Een stukje geschiedenis van het eigen dorp is heel aardig. Het is wel slim als er meer komt dan hap-ensnapwerk. Je kunt bijvoorbeeld beginnen met het peilen van de ervaringen van diverse scholen. Wat hebben ze al gedaan? Dan zou je eventueel daarmee naar een uitgever kunnen gaan om in een eigen methode op planmatige wijze bepaalde aspecten van cultuureducatie op eigen wijze aan te pakken. Het is bijvoorbeeld ook interessant om te weten hoe kerken zijn ontstaan. Dat zul je in andere methodes niet zo gauw aantreffen. Je kunt een aantal suggesties voor onderzoeksen verwerkingssituaties beschrijven in de methode; denk aan kerkelijke archieven, dorpsarchieven, heemkunde. Begin zo dicht mogelijk bij huis. Denk aan trefwoorden als: kerk, dorp, huis. Nodig bijvoorbeeld via Korf (een reformatorische vereniging van kunstenaars) schilders, beeldhouwers, musici enz. uit om op reformatorische scholen iets te laten zien en vertellen. Maak bijvoorbeeld exempellessen over Rembrandt of Mondriaan, zodat de leerkracht zelf verder kan werken over het onderwerp de schilderkunst. Als je een methode wilt schrijven heb je wel een multidisciplinair team nodig van schrijvers. 

Enkele aanbevelingen
Ik wil in antwoord op uw vraag ook enkele aanbevelingen doen aan de reformatorische scholen. Ik heb er al wat van gezegd. Bundel locale ervaringen voor leerkrachten; probeer cultuuraspecten heel persoonlijk gekleurd aan te bieden (wat je zelf interessant vindt, zal een kind ook waarderen); sluit zo dicht mogelijk aan bij de belevingswereld van het kind; blijf zo dicht mogelijk bij huis; wees zo praktisch mogelijk; besef dat bijna alles cultuur is. Denk aan ramen, deuren, gevels, bouwstijlen enz.. Laat een architect er iets over vertellen, organiseer een speurtochtje, maak een gevel van klei enz.

Slotopmerking
Als slotopmerking wil ik wel stellen dat cultuureducatie een heel zinvol vak is, waar w e goed over na moeten denken. Het is niet zo eenvoudig om hier gestructureerd vorm aan te geven, maar als team moet je je daar gezamenlijk voor inzetten. Je hoeft niet bang te zijn datje niet in zee kunt met de van overheidswege aangereikte richtlijnen voor het vak cultuureducatie, er zijn wel klippen, maar er blijft genoeg zeewater over waar je goed kunt varen. Hopelijk kunnen we zo de leerlingen iets meegeven waar ze wat aan hebben, nu en later.

De interviewers zeggen de heer Hertog hartelijk dank voor zijn bereidwilligheid tijd vrij te maken voor dit interview. Hij bleek ondanks zijn bezwaren genoeg te kunnen vertellen. Na afloop liet hij ons nog iets zien van zijn schilderwerken. Ze komen op de foto niet zo uit de verf, als ze in werkelijkheid zijn. Wie dat wil zien, moet ze bij hem thuis bezichtigen of zijn website bezoeken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen