Zijn wij ons brein?

Dick Swaab over de ziel
In alle culturen en religies kent men het idee van het voortbestaan van ‘iets’ onstoffelijks na ons overlijden.
Dat ‘iets’ wordt ziel genoemd. Door de eeuwen heen is er veel getwist over het moment waarop de ‘bezieling’ van een nieuw mensenkind zou plaatsvinden.
MacDougall woog in 1906 zijn stervende patiënten met bed en al op een wip die als weegschaal diende.
Als de patiënt zijn laatste adem had uitgeblazen, werd de kant van het hoofd 21 gram lichter. Hieruit concludeerde hij dat hij ‘de ziel’ had gewogen. Volgens Dick Swaab is deze conclusie niet juist. Hij schrijft in zijn boek: ‘Dit is niet consequent omdat er altijd werd gesteld dat de ziel onstoffelijk was. Dan moet, zou je zeggen, de ziel ook geen gewicht hebben. Het gewichtsverlies op de wip als ons hart ophoudt met kloppen, zal eerder op een herverdeling van bloed tussen de verschillende organen berusten.’ Daarnaast geeft Dick Saab aan dat als je de geest geeft, je niet ter ziele gaat, maar dat je brein ermee is opgehouden. ‘Ik heb nog geen goed argument gehoord tegen mijn simpele conclusie dat de ‘geest’ het resultaat is van het functioneren van 100 miljard hersencellen en de ‘ziel’ een misverstand. Het universele voorkomen van het begrip ziel lijkt slechts gebaseerd op de angst van de mens voor de dood, de wens overleden geliefden weer terug te zien en het misplaatste, arrogante idee dat wij zo belangrijk zouden zijn dat er wel iets van ons móét overblijven na het overlijden.’ Hiermee zegt hij dus dood is: het stoppen van de ademhaling en hartslag. Er is niets meer tussen hemel en aarde.

Verder is het voor Dick Swaab een interessante vraag, in relatie tot het geloof, niet of God bestaat, maar waarom er zoveel mensen religieus zijn. Hij vindt dat er een relatie is tussen het voorkomen van atheïsme en opleiding en IQ. De ontvankelijk voor religie is bepaald in onze hersenen, dit is voor 50% genetisch bepaald.
Hij geeft aan dat mensen wel voordeel kunnen hebben van hun geloof: je hoort bij een groep, er zijn sociale regels, er zijn regels om de voortplanting te bevorderen, het geeft hulp en troost in moeilijke tijden, God geeft een antwoord op alles wat wij niet weten en begrijpen en het neemt een deel van de angst voor de dood weg.
Maar toch zou de wereld, volgens Dick Swaab, beter af zijn zonder religie. Ter ondersteuning geeft hij enkele voorbeelden: in veel geloven is er discriminatie van de vrouw en homoseksuelen. Mensen brengen kinderoffers met de Bijbel in de hand aan polio, rodehond, de bof en meningitis, omdat er niet wordt ingeënt. Ook is er sprake van eerwraak, zelfmoordenaars, afhakken van de rechterhand, onthoofden van gijzelaars en vrouwenbesnijdenis binnen de Islam. Hij zou liever willen dat mensen hun spiritualiteit inzetten voor kunst, wetenschap, milieu of om andere, minder bevoorrechte mensen, een plezierig leven te geven. Hij vindt dat religie wereldwijd zijn tol eist en vindt het jammer dat kinderen geïndoctrineerd worden met religie.

Dick Swaab over de geest
Dick Swaab vindt het ondergrondse complex van Winston Churchill een prachtige metafoor voor de werking van onze hersenen. Vanuit deze ondergrondse kamers vol met apparaten in hartje Londen leidde Winston Churchill de oorlog tegen Adolf Hitler. In kamers, behangen met kaarten, kwam via een heel netwerk van lijnen informatie van over de hele wereld binnen. Er werd gefocust op de belangrijkste informatie van dat moment, die werd gecontroleerd, op waarde geschat, verwerkt en opgeslagen. Met die informatie waren verschillende afdelingen goed gecontroleerd bezig. Op basis van de geselecteerde informatie werd een voorlopig plan opgesteld, uitgewerkt en getoetst.
Alle beschikbare informatie werd meegenomen. Na het wegen van alle meningen en informatie leidde dat dan tot de uitvoering van een definitief plan of het afzien daarvan. Het plan kon worden uitgevoerd door de landmacht (de motoriek), door de zeemacht (hormonen), door eenheden die in stilte achter de linies opereren (het autonome zenuwstelsel) of resulteren in een bombardement door de luchtmacht (neurotransmitters, gericht op een bepaalde hersenstructuur). Het meest effectieve was natuurlijk een gecoördineerde actie van alle strijdkrachten.
Ja, zegt Swaab, ons brein werkt als een ingewikkeld commandocentrum, voorzien van de modernste apparatuur en niet als een telefooncentrale of een computer met een simpele één op één verbinding. Het centrum is beschermd door de schedel die heel wat klappen op kan vangen. De hersenen zijn, volgens Dick Swaab, een fantastische machine! Alles wat we denken, doen en laten gebeurt door onze hersenen.
Het product van het samenwerken van de miljarden zenuwcellen is onze ‘geest.’ Dick Swaab geeft aan dat net zoals de nier urine produceert, het de brein de geest produceert. Als je de geest geeft, ga je niet ter ziele maar is je brein er mee opgehouden. Vervolgens ben je dus niets meer waard als je brein aftakelt of gedeeltelijk niet meer werkt. Dick Swaab ziet dan geen reden meer om nog verder te leven. Want als je hersenen niet meer werken, wat heb je dan nog over? Niets, zegt Dick Swaab, want wij zijn ons brein!

Dick Swaab over het lichaam
Volgens Dick Swaab gebeurt alles wat we denken, doen en laten door onze hersenen. De bouw van deze fantastische machine bepaalt onze mogelijkheden, onze beperkingen en ons karakter; wij zijn onze hersenen. Hersenonderzoek is niet meer alleen het zoeken naar de oorzaak van hersenziekten, maar ook een zoektocht naar de vraag waarom we zijn zoals we zijn, een zoektocht naar ons zelf.

In zijn boek vertelt hij onder ander het volgende over de hersenen: De bouwstenen van onze hersenen zijn zenuwcellen of neuronen. De hersenen zijn anderhalve kilo zwaar, ze bevatten 100 miljard neuronen. Verder zitten er nog 10 keer zoveel gliacellen als neuronen in ons brein. De gliacellen zijn nodig voor de overdracht van chemische boodschappen, voor alle hersenprocessen, inclusief het geheugen. Daarnaast verzorgen zij ook de neuronen. Met hersenscans kun je niet alleen hersenziekten opsporen, je kunt ook de hersengebieden zien oplichten die we gebruiken om te lezen, denken, rekenen, naar muziek te luisteren en verliefd te zijn.

Stoornissen in deze efficiënte machine leiden tot psychiatrische of neurologische ziekten. De genetische en andere risicofactoren voor schizofrenie worden in een rap tempo in kaart gebracht. Onder de microscoop kun je zien dat de normale hersenontwikkeling bij een schizofrene patiënt reeds in de baarmoeder verstoord is. Schizofrenie is met geneesmiddelen te behandelen.
Tot voor kort konden neurologen weinig meer dan exact lokaliseren waar een defect voor de rest van ons leven zou zitten. Nu worden stolsels die een hartinfarct veroorzaken opgelost, bloedingen gestopt en stents geplaatst in dichtslibbende hersenvaten. Reeds meer dan 3000 mensen hebben na hun overlijden hun hersenen gedoneerd voor onderzoek aan de Nederlandse hersenbank. Dit geeft nieuwe inzichten in de processen die ziekten als Alzheimer, schizofrenie, Parkinson, MS en depressie veroorzaken, en het zoeken naar nieuwe aangrijpingspunten voor geneesmiddelen is in volle gang. Dick Swaab vindt deze ontwikkelingen zeer positief. Het is van groot belang om de hersenen te repareren als ze niet goed functioneren.

Dick Swaab vindt het lichaam zeker waardevol. Vooral aan de hersenen hecht hij een enorme waarde. Want mensen hebben geen hersenen, maar mensen zijn hun hersenen, zo concludeert hij. Ik stuurde hem per mail een vraag welke waarde hij dan aan de rest van het lichaam hecht. Hierop kreeg ik het volgende antwoord: ‘Het lichaam is zeer waardevol om de hersenen te voeden, van voedsel en zuurstof te voorzien en om nieuwe hersenen te maken’. Alles wat we denken, doen en laten gebeurt door onze hersenen. Zo is verliefdheid in het brein te zien.
Ook kun je er niet voor kiezen om er een homoseksuele levensstijl op na te houden, want dit ligt al vast in de hersenen en is niet meer te beïnvloeden. Het brein is dus een fantastisch onderdeel van ons lichaam: het bepaalt onze mogelijkheden, onze beperkingen en ons karakter. Wij zijn ons brein!, aldus Swaab.

Concluderend kunnen we zeggen dat Dick Swaab de ziel als een misverstand ziet. Hij vindt het brein het belangrijkste onderdeel van het lichaam. Wij zijn onze hersenen. De rest van het lichaam staat in dienst van de hersenen. Zij moet de hersenen voeden, van voedsel en zuurstof voorzien en weer nieuwe hersenen maken.
Ook produceert het brein de geest, net zoals de nier urine produceert. Dick Swaab hecht dus grote waarde aan het lichamelijke aspect. Het tastbare, hetgene wat onderzocht kan worden, het brein!

In het laatste nummer van deze jaargang zullen we D.V. een kritische beoordeling geven van de hier voorgesteld visie.

Wat is het geheim van het leven? Wat is de geest van de mens? Waar in je lichaam zit de ziel? Hoe werken de hersenen van de mens precies? Deze vragen leven in onze tijd, ons verstand is daarbij erg belangrijk. Alleen wat we zelf kunnen waarnemen en verklaren, wordt nog voor waarheid aangenomen. Wetenschappers lijken te bewijzen dat het onzin is om in God te geloven.
In 2010 verscheen het boek ‘Wij zijn ons brein’ van hersenonderzoeker Dick Swaab. De titel spreekt voor zich. Alles wat wij doen en denken gebeurt door onze hersenen. Het boek stond in 2011 in Nederland 4e op de bestsellerslijst. In een serie van drie artikelen gaan we in op de vragen die dit boek oproept: Is de mens voor Dick Swaab echt alleen maar hersenen? Hoe ziet hij dan de ziel en de geest?
• Artikel 1: Dick Swaab geplaatst binnen een historisch kader. Welke waarde wordt gehecht, in de lijn van de geschiedenis, aan lichaam, ziel en geest?
• Artikel 2: Hoe Dick Swaab denkt over lichaam, ziel en geest
• Artikel 3: Een kritische blik op het boek ‘Wij zijn ons brein’

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen