Zijn wij ons brein?

Kritische visie op de ziel
Dick Swaab heeft nog geen goed argument gehoord tegen zijn simpele conclusie dat de ‘geest’ het resultaat is van het functioneren van 100 miljard hersencellen, en de ‘ziel’ een misverstand is. Het vóórkomen van het begrip ‘ziel’ lijkt, volgens Dick Swaab, slechts gebaseerd op de angst van de mens voor de dood, de wens ‘overleden geliefden weer terug te zien’ en het misplaatste, arrogante idee dat wij zo belangrijk zouden zijn dat er wel iets van ons móét overblijven na het overlijden. Volgens Dick Swaab zijn wij niet meer dan ons brein. Heeft hij dan alleen maar respect voor de ingenieuze bouw van de hersenen? Ziet hij de mens als een levenloze marionet die danst naar de touwtjes van het brein? Hij is het respect voor het menselijk leven kwijtgeraakt. Het leven is voor hem een seksueel overdraagbare terminale ziekte die altijd eindigt met de dood. Natuurlijk zijn de vele wetenschappelijke resultaten die het hersenonderzoek heeft geboekt indrukwekkend. De gedachte dat wij inderdaad niet meer zijn dan ons brein, dringt zich gemakkelijk op. Toch is het een bizarre gedachte. Het menselijk leven kan toch geen bijproduct zijn van chemische processen? Zijn we slechts kluwen zenuwcellen? Is ons lichaam dan geen middel meer, maar een product? Wie de mens slechts als een complexe machine ziet, berooft de mens van zijn ‘ik’ en daarmee van zijn waarde, zijn ziel. Wanneer je, volgens Dick Swaab, een hypothese niet kunt toetsen, heb je er weinig aan. Uitspraken over God en de ziel zijn niet te controleren, dus daarom staan ze buiten de wetenschap en buiten het menselijk weten.
Maar doen woorden er dan niet meer toe? Vertelt alleen het brein een verhaal? De ziel is niet ruimtelijk in de zin dat men haar kan omlijnen zoals men dat het lichaam kan doen. Maar waarom is de ziel dan meteen een misverstand? Gedachten kunnen we immers ook niet zien en die bestaan volgens Dick Swaab wél. De ziel is iets anders dan het lichaam. Zij heeft iets van het persoonlijke, het intiem-beslotene. Het lichaam en het brein kunnen geobserveerd worden, maar het ziele - leven niet. De ziel vormt onze privé - geschiedenis. Het is de autobiografie van het innerlijke leven. Is het slechts een opdracht van de hersenen als ons hart bonst van opwinding? Is het slechts het autonome zenuwstelsel dat zorgt dat ons lichaam klaar is om te vluchten?
Waarom zou een automaat op de vlucht slaan? Want dood is, volgens Dick Swaab, toch maar dood?

Dick Swaab heeft een eenzijdige kijk heeft op de mens.
De mens is louter en alleen een product dat verbeterd kan worden. Ook heeft hij een bekrompen kijk op religie. Het is eenzijdig om te denken dat wanneer religie verdwijnt, de wereld er beter uit zal zien. Er zullen altijd tegenstellingen zijn, ook zonder religie. Mensen blijven hun normen en waarden creëren, hun identiteit bepalen en betekenis toekennen aan hun omgeving. Als religie zou ophouden te bestaan, zouden andere sociale factoren, bij het trekken van scheidslijnen, een bepalende rol gaan spelen en zouden enkele daarvan in de loop van de tijd een overstijgend karakter aannemen.

Kritische visie op de geest
Het brein en de geest staan voortdurend met elkaar in wisselwerking. Hersenfunctiestoornissen (brein) zijn een noodzakelijke voorwaarde voor het ontstaan van psychische stoornissen (geest). Ze gaan eraan vooraf. Functionerende hersenen zijn dus een absolute voorwaarde voor een goede geest.
Dick Swaab noemt de geest een product van het brein.
Dat is nogal zwak uitgedrukt. Een product is iets tasten zichtbaars. Swaab maakt de vergelijking met de nieren die urine produceren. De geest is in geen geval tastbaar of zichtbaar. Waarom vergelijkt Dick Swaab het product van het volprezen brein met een afvalstof als urine?
Brein en geest zijn gelijkwaardige en communicerende partners. Ze verdienen dus allebei evenveel aandacht.
Ze zijn wel onlosmakelijk aan elkaar verbonden, maar het ‘weefsel’ waaruit zij bestaan, is fundamenteel anders: de hersenen zijn zichtbaar, maar de geest niet.
De techniek kan wel binnendringen in het brein, maar tot het binnendringen van de geest is zij niet bij machte.
Zoals Pascal zegt: ‘Het verstand beheerst de geest en de geest is van een hogere orde.’

Geest en verstand zijn niet van elkaar te scheiden. Ze staan in verbinding met elkaar. Dit is ook in de Bijbel terug te vinden. 1 Korinthe 14: 14, 15: Want indien ik in een vreemde taal bid, mijn geest bidt wel, maar mijn verstand is vruchteloos. Wat is het dan? Ik zal wel met den geest bidden, maar ik zal ook met het verstand bidden; ik zal wel met den geest zingen, maar ik zal ook met het verstand zingen.
Ik denk dat we hieruit kunnen concluderen dat de geest een op zichzelf staand iets is en wij niet alleen brein zijn. Mensen hebben een geest zolang ze leven.
Dat baseren we op de uitdrukking ‘de geest geven’.
Deze uitdrukking wordt in de Bijbel altijd geassocieerd met de dood. Dat geeft, ons als christenen, aan dat de geest ook nauw samenhangt met de ziel. Het blijft een mysterie wat de verhoudingen tussen ziel, geest en lichaam precies zijn. Ons verstand schiet tekort om dit exact te weten te komen.

Onze geest is, volgens Dick Swaab, het product van ons brein. En als dat brein aftakelt of gedeeltelijk niet meer werkt, ziet hij geen reden om nog verder te leven. Want als je hersenen niet meer werken, wat heb je dan nog over? Niets, zegt Dick Swaab, want wij zijn ons brein. Swaab is voorstander van euthanasie. Net als een inburgeringscursus zou hij graag zien dat er een uitburgeringscursus mogelijk is. Wie kan bepalen wanneer een mens niet meer verder kan leven? God heeft het leven gegeven en zal het op Zijn tijd ook weer tot zich nemen.
Het is niet aan de mens om hierover te beslissen.

Kritische visie op het lichaam
Waarom ziet Dick Swaab de mens slechts als een kluwen zenuwcellen? Waarom reduceert hij de mens slechts tot een lichaam? Leidt dan alleen het lichaam tot kennis over de werkelijkheid. Dick Swaab ziet het lichaam en dan vooral de hersenen, naar mijn mening, als een product waarmee we laten zien wie we zijn. Een product dat bovendien altijd te verbeteren is. Het lichaam is heilig en het brein staat aan het hoofd. Als ons gedrag en onze persoonlijkheid werkelijk een optelsom zijn van allerlei stofjes en hormonen in de hersenen, kunnen we dus niet alleen iets aan ons uiterlijk, maar ook aan ons innerlijk doen. Op goed geluk valt er in ieder geval wat te proberen.
Vroeger wilde een dief nog weten hoe zijn verleden hem gemaakt had tot wie hij was. Nu zou hij vragen wat er mis is met zijn hersenen. Heeft hij misschien een dopamine-overschot? Een tekort aan serotine misschien? De psychologie als leidraad van het persoonlijke leven heeft inmiddels afgedaan, de biologie is wat ons bepaalt en stuurt. Als de hersenen en de mens worden gezien als machine, dan kan er veel aan verbouwd worden en misschien kan er nog wat aan de bedrading gedaan worden. Maar waar blijven dan de ideeën en idealen van mensen? Moeten we elkaar dan ook maar als machine gaan behandelen? Als alles door het brein wordt bepaald, waar komt dan bijvoorbeeld medelijden vandaan? Je hebt toch medelijden met de hele persoon en niet met een gedeelte van het lichaam? Dit geeft dan toch aan dat pijn niet in het lichaam maar in de ziel zit?
Dick Swaab verklaart alles vanuit de hersenen, bestempelt alles wat afwijkt, draagt geen perspectief of oplossingen aan en bovendien spreekt uit zijn boek een zekere arrogantie.
Dick Swaab heeft een tunnelvisie. Hoe indrukwekkend zijn onderzoeksresultaten ook kunnen lijken, veel is nog onbekend terrein. We weten meer niet dan wel, als het gaat om onze hersenen. De hersenen vormen een duizelingwekkend instrumentarium. Hoe meer je er van af weet, hoe meer je je verwondert en hoe dieper je beseft dat je nog maar weinig weet. We zijn ons brein niet! Je kunt het mens-zijn niet reduceren tot een set van biologische functies. Dat is een grove belediging voor de mens. Verregaande conclusies trekken over de ‘aard van de mens’ is dan ook ongepast. Het is een versimpeling om de geestelijke vermogens van de mensen te reduceren tot hersenfuncties. Dick Swaab schuift de werkelijkheid van het brein en van de geest ineen. In feite laat hij de geest onbeheerd achter.
En wat als alles al vast zou liggen bij de geboorte of kort daarna, waarom voeden we dan onze kinderen nog op? De keuze voor ontwikkeling om er iets van te maken is niet ons brein, dat is onze geest. Ligt je karakter al vast bij de geboorte? Zonder twijfel zijn er dan bepaalde bakens gezet in je vroege ontwikkeling.
Genetische factoren dragen er ook aan bij, maar wat genetisch vastligt, is beïnvloedbaar door een veelheid aan omgevingsfactoren en, door dat mysterieuze zelf, de Bouwheer van onze geest! Natuurlijk is er wel een samenhang met de hersenen. Liefde, angst, religieus besef zijn ondenkbaar zonder de hersenen. Maar wat zegt het, al zou je elk element van het menselijk zielenleven terug kan vinden in de hersenen? Niets! Nou ja, weinig. Elk mens is een individu, een mens met een geheel eigen belevingswereld. De biologie van onze hersenen maakt die ervaringswereld mogelijk, maar ze valt er niet mee samen. Dat we liefde, vriendschap, angst en boosheid ervaren, hebben we te danken aan onze neuronale circuits. Wat we ervaren is de eigen werkelijkheid van de geest. Het verbindingspunt tussen beide is het grote mysterie van ons brein. De verbinding tussen lichaam, ziel en geest zal altijd een mysterie blijven. De mens is een Godswonder!

De mens is geen machine, wij zijn ons brein niet! De mens is een maaksel van zijn Maker, een schepsel van zijn almachtige Schepper!

Wat is het geheim van het leven? Wat is de geest van de mens? Waar in je lichaam zit de ziel? Hoe werken de hersenen van de mens precies? Deze vragen leven in onze tijd, ons verstand is daarbij erg belangrijk. Alleen wat we zelf kunnen waarnemen en verklaren, wordt nog voor waarheid aangenomen. Wetenschappers lijken te bewijzen dat het onzin is om in God te geloven. In 2010 verscheen het boek ‘Wij zijn ons brein’ van hersenonderzoeker Dick Swaab. De titel spreekt voor zich. Alles wat wij doen en denken gebeurt door onze hersenen. Het boek stond in 2011 in Nederland 4e op de bestsellerslijst. In een serie van drie artikelen gaan we in op de vragen die dit boek oproept: Is de mens voor Dick Swaab echt alleen maar hersenen? Hoe ziet hij dan de ziel en de geest?
- Artikel 1: Dick Swaab geplaatst binnen een historisch kader. Welke waarde wordt gehecht, in de lijn van de geschiedenis, aan lichaam, ziel en geest?
- Artikel 2: Hoe Dick Swaab denkt over lichaam, ziel en geest
- Artikel 3: Een kritische blik op het boek ‘Wij zijn ons brein’

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen