Groepsvorming interventies in het VO

Een docent op de hogeschool bedacht eens een variant op het gezegde; ‘Spreken is zilver, zwijgen is goud.’
Hij voegde er aan toe: ‘luisteren is lood’. De docent heeft de taak om als hoofd van de groep de talenten van de kinderen voor de leerling zelf maar ook voor de klasgenoten zichtbaar te maken. Het is de eerste keer wel spannend, maar zó lonend als iedere leerling bijvoorbeeld de ‘talking stick’ krijgt, waarbij iedereen aandachtig luistert naar degene die het stokje krijgt.
Bij groepsonderwerpen kan het uitstekende informatie opleveren.
Wat is het fijn als brugklassers vertellen over hun interesses, hobby’s en gezin waarin ze opgroeien. De ‘talking stick’ verdeelt de beurten voor u en iedereen komt aan de beurt.

Nog eens ‘luisteren is lood’
Regelmatig zijn er onderwerpen waarover verschil van menig is. Het is heel leuk om met de leerlingen in debat te gaan, zodat de leerlingen naar elkaar leren luisteren.
Het oog hebben voor elkaar, de aandacht richten van zichzelf op de ander. Argumenten bedenken, onderwerpen in relatie brengen met elkaar zoals in de wereld om hen heen. Een hele interessante vorm om hieraan te werken had in mijn klas resultaat. Het zogenaamde ‘fishbohl-debat’. Leerlingen worden verdeeld over twee stellingen. Krijgen vervolgens de tijd om voor- en tegenargumenten te bedenken. Ongeveer de helft van beide groepjes neemt plaats in een kleine kring stoelen. Daarbuiten staat nog een kring stoelen waar de andere helft van beide groepjes plaats nemen. In de binnenkring is een plaatsje leeg. In de buitenkring zit een journalist die het debat noteert. De buitenkring luistert, maakt notities en de binnenkring debatteert.
Mocht een debat vertragen doordat de argumenten uitgeput zijn, kan een lid uit de buitenkring wisselen met de binnenkring. Het luisteren is zo belangrijk!

Alle leerlingen betrekken
Als docent is het zo heerlijk om alle leerlingen te betrekken! Maar vaak zijn het dezelfde leerlingen die zo betrokken reageren! Ze luisteren en volgen het leerproces wat natuurlijk elke docent graag wil! Meer werk heb ik aan de leerlingen die niet reageren op mijn vragen. Op advies van dhr. R. Kneyber ben ik ijslolliestokjes gaan gebruiken tijdens mijn lespraktijk om de het leerproces en de groep beter op elkaar te laten reageren! Het werkt als volgt. Voor elke leerling een stokje met daarop de naam. Dat waren nogal wat stokjes op mijn bureau. Nu staan alle namen in een amazone app: ‘Pick for me’. Random kiezen in een handomdraai was een feit. En de leerling die zijn stokje wegnam uit de pot, ontgaat nu niet zijn beurt! U zult zich afvragen wat dit eigenlijk met groepsvorming te maken heeft. Zojuist suggereerde ik dat leerlingen zo beter op elkaar reageren. Maar hoe dan? Ik stel de vraag. Kies een leerling met de ‘pick for me app’. De genoemde leerling geeft een antwoord. Je vinger opsteken is vanaf nu overbodig! Wegkijken ook, want iedereen kan de beurt krijgen! Ook kun je de vraag doorspelen, terugkoppelen naar de leerling die het eerst niet wist, maar later hoorde van een klasgenoot die random gekozen was. Leerlingen van elk niveau worden op deze manier optimaal betrokken op het leerproces en op elkaar. Het wordt eerst als spannend ervaren. Maar de leerling weet dat zij gewoon niet kan wegdromen tijdens instructiemomenten want hij/zij leert van en door elkaar vanwege de structuur die de docent op deze manier biedt.

Structuur bieden in de klassesfeer
Uit onderzoek blijkt dat leerlingen op school komen om (van elkaar) te leren. Dat ze hechten aan docenten die structuur bieden in de klassensfeer. Leraren die duidelijk zijn in het stellen van lesdoelen, maar ook het checken daarvan. Deze kaders zijn essentieel om groepsvorming te optimaliseren. De structuur georganiseerd door de docent biedt kansen voor het leren, het luisteren en het samenwerken. In die structuur kunnen er toch problemen voorkomen zoals pesten, uitsluiten van leerlingen en individuele gedragsproblemen. Als mentor is het moeilijk om dergelijke problemen in de klassenstructuur te tackelen. Maar hierin ligt ook de uitdaging. Als mentor van een aantal geïndiceerde LWOO-leerlingen sta ik daar regelmatig voor
De kansen voor een aantal problemen werden drastisch kleiner.

Mindset en mindshift
Mindsets zijn ‘samenhangende, meestal impliciete, voor mensen zelf vanzelfsprekende, assumpties, opvattingen en kennisonderdelen, van individuen of groepen, vaak rondom een kernidee, basisassumptie, die het gedrag van deze mensen blijvend bepalen’. Er is nog niet veel onderzoek naar mindsets en mindshifts gedaan. Het blijkt dat mindshifts soms noodzakelijk zijn om de leerling of een klas een bepaald doel te laten bereiken. Bij een fixed mindset is een leerling of een groep op cognitief of sociaal gebied niet tot leren te krijgen. Het is de uitdaging om zo’n groep van fixed in growth mindset te krijgen.
Als mentor hoorde ik mijn leerling het volgende vertellen. “Meneer, als ik vrachtwagenchauffeur wil worden, wil ik graag een basis diploma halen. Ik vind dat het heel fijn als ik in de komende periode met de loopbrief verder mag gaan.” Mijn vraag daarop was waarom hij dat prettig vindt. “Dan weet ik waar ik aan toe ben. Dan kan ik gewoon de lessen op deze school blijven volgen!” Het gedrag thuis en op school is door de ingezette interventie veranderd in een mindshift, omdat zijn levensdoel daardoor beter bereikt kan worden! Naast een positieve verandering voor deze leerling betekende dit ook een verandering in de groepsvorming: een positief ingestelde leerling erbij met een doel!

De docent is verantwoordelijk
In de eerste plaats is de docent verantwoordelijk voor dit groepsproces! Onderzoek toont aan dat het leerproces voor 70% beïnvloed wordt door de docent in de klas: What You Want Is What You Get. Wat je wilt, is wat je krijgt. Wat wil je wat ze leren? Hoe wil je dat ze leren? Hoe wil je dat ze samen leren? En welke gevoel of gedachte sprak uit in je houding, intonatie en de woorden die je sprak? Een leerling heeft hetzelfde menselijk hart en gevoelen als ik! Existentialistisch gezien voert het veel dieper. Ook zegt mijn houding iets over mijn relatie met God. En hoe tekent dat de verhouding van mij tot mijn leerling of groep? Als we weer met beide ogen naar de leerling en de groep kijken, zien we misschien wel een ander beeld dan een alinea terug …
Oog voor ieder kind met eigen talent is in mijn ogen cruciaal om de groep, groep te laten zijn. Elk jaar begin ik met een meervoudige intelligentietest gebaseerd op de theorieën van Gagner. Op die manier krijg ik een idee hoe mijn mentorleerlingen het beste leren.
Het valt bij de LWOO leerlingen op dat ze vooral beeldknap zijn. Dat betekent dat ze goed leren door beelden en minder van bijvoorbeeld linguïstische, mathematische of andere intelligenties. Voor mijn lesaanpak is dat handige informatie om de aandacht te trekken.
Ook kun je met kennis van de verschillende intelligenties leerlingen als het ware in clusters indelen. Sommige leerlingen zijn ‘natuurknap of muzikaal knap. Door bewust oefeningen bijvoorbeeld uit het didactische werkvormenboek in te zetten, leren leerlingen van elkaar minder beheerste intelligentiegebieden uit te breiden en andere verder te ontwikkelen. Zo zijn er veel meer spellen te bedenken om het groepsproces te versterken.

Samenwerken
Nog een voorbeeld zal ik noemen, totdat we bij het kleinste orgaan komen van het groepslichaam; de bijdrage van de individuele leerling. Als onderdeel van het curriculum van 1 havo hebben we een thema samenwerken. Ook het achterliggende jaar heb ik daar met veel plezier leerlingen samen zien werken. Het was de taak van een vijftiental leerlingen om een lat, een zogenaamde magic stic, gelijktijdig naar beneden te laten zakken totdat het in de volle lengte de grond bereikt had. Het is reuze lastig om te overleggen en een leider aan te wijzen! Fantastisch om te zien en daarna te horen. ‘Ik zei lager, lager, maar het ging hoger, hoger!’ en ‘Iedereen deed zo maar wat’ en ‘we hadden een leider nodig!’
Elke leerling als deel van een groter geheel, draagt bij aan het groepsorgaan. Elke keer valt het mij op hoe waardenvol de mentorgesprekjes zijn. De leerling leert persoonlijke doelen concreet te formuleren. Dit draagt bij aan een growth mindset die voelbaar is in het groepsproces tijdens de vaklessen! Elke drie weken zijn gedrag, resultaten voor vaklessen en programma’s zoals Rosetta Stone en Gott-it aanleiding voor gesprekjes.
Heel concreet worden de geformuleerde doelen beschreven en een termijn erbij genoemd. Tussendoor vertellen leerlingen vaak al of er progressie zit richting de gestelde doelen. Het delen van deze informatie draagt bij aan de betrokkenheid tussen leerlingen, vakdocenten en mentor!
Veel meer groepsvormende activiteiten kun je noemen zoals invloed van ouders, gezin, kerk. De mentor motiveert, stuurt, corrigeert, informeert, licht in en vormt zo de buddy voor de leerling! Werkt ieder deel van de groep? Dan werkt je groep!

Peter Morren is Docent onderwijsontwikkeling en – advies, kerndocent LWOO en vakdocent biologie in het VO

Zie voor de tabel Fixed mindset Groeimindset de originele pdf

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen