Echt hecht

Veilige en onveilige hechting

Op één-jarige leeftijd bestaan er al duidelijke verschillen in de band die kinderen opgebouwd hebben met hun moeder. Er zijn kinderen die veilig gehecht zijn en kinderen die onveilig gehecht zijn. Een bekend onderzoek om vast te stellen of een kind veilig gehecht is, is de Vreemde Situatie Procedure (VSP). Een kind (van ongeveer één jaar) is dan samen met zijn moeder in een vreemde kamer met speelgoed. Op een gegeven moment verlaat moeder de kamer om na enkele minuten weer terug te komen. De manier waarop het kind op het vertrek en de terugkeer van zijn moeder reageert, zegt iets over de wijze waarop het gehecht is. Een veilig gehecht kind begint te huilen of roept om zijn moeder als deze de kamer verlaat. Als de moeder terugkomt, laat het kind zich troosten en pakt zijn speelgoed weer. Een onveilig gehecht kind reageert anders. Bij deze kinderen wordt onderscheid gemaakt in angstig-vermijdend gedrag en angstig-afwerend gedrag. Een angstig-vermijdend type kind reageert vaak niet als zijn moeder weggaat en vermijdt moeder bij terugkomst. De moeders van deze kinderen wekken de indruk ongevoelig te zijn voor de behoeften van het kind en vermijden zelf vaak liefdevol lichamelijk contact. Wanneer sprake is van angstig-afwerend gedrag, probeert het kind zijn moeder eerst nog wel achterna te gaan. Als moeder terugkomt, reageert het boos en verzet het zich tegen zijn moeder. Het wil bijvoorbeeld niet vastgehouden worden. Het angstig-afwerende kind zoekt aan de ene kant contact, maar biedt daar aan de andere kant weerstand tegen. De moeders van deze kinderen wijzen hun kind niet af, maar gaan er vaak minder goed mee om. Omdat ze nogal wisselend reageren op signalen van het kind, weet het kind niet waar het aan toe is. Deze moeders pakken hun kinderen nogal eens op een ongelukkig moment op, bijvoorbeeld als het net lekker aan het spelen is of ze zetten hun kind neer zonder dat het op z'n gemak gesteld is. Het kost hun moeite zich aan te passen aan het ritme van het kind.

Belang van een liefdevolle band

Hoe belangrijk een goede hechting is, laat kinderpsychiater Bruce Perry zien in zijn boek De jongen die opgroeide als hond. Hij beschrijft onder andere het verhaal van Laura, een vierjarig meisje dat maar net tien kilo weegt. De artsen denken dat Laura's problemen te maken hebben met haar maagdarmkanaal en proberen op allerlei manieren om haar groei te stimuleren. Zonder resultaat. Na vier jaar van onderzoeken, diëten en operaties komt Perry er in een gesprek met Virginia, de moeder van Laura, achter dat zij door haar drugsverslaafde moeder werd achtergelaten en opgroeide als pleegkind. Men vond het in de tweede helft van de twintigste eeuw belangrijk dat pleegkinderen zich niet te veel hechtten aan één persoon; het kind moest ieder half jaar worden overgeplaatst naar een ander pleeggezin. Virginia kreeg in haar kinderjaren niet de kans om een veilige band met iemand op te bouwen en dit bleek jaren later de oorzaak te zijn van de problemen van haar dochter Laura. Tegenwoordig weten we dat juist de eerste levensjaren voor kinderen belangrijk zijn om een stabiele relatie met één of twee belangrijke verzorgers op te bouwen. Kinderen die niet de kans krijgen om een liefdevolle band op te bouwen, hebben vaak blijvende problemen in het omgaan met andere mensen. Toen Laura werd geboren, wist haar moeder welke basishandelingen, zoals aankleden, voeden en in bad doen, ze moest uitvoeren om Laura te verzorgen. Ze had echter nooit geleerd hoe ze van haar kind moest houden, hoe ze Laura kon koesteren en liedjes voor haar kon zingen. Ze deed de dingen waarvan zij met haar verstand wist dat ze het moest doen, maar voelde het niet in haar hart.

Proces van hechting

Onze hersenen passen zich aan de ervaringen aan die ze opdoen. Hoe vaker iets herhaald wordt, hoe dieper het geworteld raakt. Door iedere ervaring, positief of negatief, komen de wortels als het ware dieper in de grond te zitten. Daardoor wordt het gemakkelijker om vergelijkbaar gedrag te laten zien en zal dat gedrag steeds vaker voorkomen. Bij het opbouwen van een gehechtheidsrelatie speelt dit ook een rol. Als een ouder niet op een goede manier reageert op de signalen van het kind of niet beschikbaar is voor hem, dan doet een kind een negatieve ervaring op. Wanneer een kind herhaaldelijk negatieve ervaringen opdoet, wordt het steeds moeilijker voor hem om op deze ouder te vertrouwen en om een goede band op te bouwen. Positieve ervaringen zorgen er juist voor dat een kind zich veiliger gaat voelen.

Kinderen die niet de kans krijgen om een liefdevolle band op te bouwen, hebben vaak blijvende problemen in het omgaan met andere mensen

Invloed op de hechting

De gehechtheidsrelatie die op een bepaald moment tussen moeder en kind bestaat, kan veranderen. Voor een moeder die bijvoorbeeld in een depressie raakt, is het moeilijker om in te spelen op de behoeften van het kind. Omgekeerd kan het zijn dat een moeder beter leert reageren op de signalen van het kind, waardoor het kind zich veiliger gaat voelen. Het is ook mogelijk dat een kind dat onveilig gehecht is aan de moeder, wel een goede band heeft met de vader of een grootouder. In de relatie tussen moeder en kind is vaak sprake van een wisselwerking, waarbij zowel factoren in de moeder als eigenschappen van het kind een rol spelen. Onzekerheid en de manier waarop de moeder zelf opgevoed is, zijn van invloed op haar houding ten opzichte van het kind. Het blijkt daarnaast moeilijker om een band op te bouwen met een kind dat een moeilijke aard heeft en bijvoorbeeld veel huilt. Bij zulke huilbaby's is het voor de ouders veel lastiger om in te spelen op de behoeften van het kind. Hun gevoelens van onzekerheid kunnen hierdoor versterkt worden. Door bepaalde omstandigheden als een ziekenhuisopname van moeder of kind, kan de relatie eveneens onder druk komen te staan. Kinderen moeten dan soms eerst weer veel positieve ervaringen opdoen om zich opnieuw veilig te kunnen voelen.

Fasen van hechting

De hechting verloopt in een aantal fasen. Het verschilt per kind wanneer welke fase precies begint en eindigt.

Fase 1 (vanaf de geboorte tot enkele weken): een baby herkent zijn moeder nog niet en reageert op alle mensen hetzelfde. Hij reageert wel op menselijke geluiden en kijkt bijvoorbeeld als hij iemand hoort aankomen.

Fase 2 (vanaf enkele weken tot zes à zeven maanden): een baby gaat onderscheid maken tussen zijn belangrijkste verzorgers (meestal de moeder) en andere mensen. Vanaf ongeveer zes weken ontlokt de stem van de moeder meer glimlachjes dan de stem van een vreemde.

Fase 3 (vanaf zes of zeven maanden tot ongeveer drie jaar): een kind ontwikkelt een duidelijke band met bepaalde personen (vader en moeder). Alleen zij zijn in staat de huilende baby echt op zijn gemak te stellen. Het kind legt zelf ook meer contacten met zijn moeder en kruipt of loopt naar haar toe. Sommige kinderen hebben in deze fase veel last van eenkennigheid.

Fase 4 (vanaf ongeveer drie jaar): het kind is in staat om zich een beetje in een ander te verplaatsen en begrijpt dat een ander andere plannen kan hebben dan hijzelf. Sommige kinderen hebben dan sterk de neiging overal nee op te zeggen. Op deze leeftijd hebben kinderen er ook minder moeite mee als hun vader of moeder wat langer van hen wegblijft. De peuter weet dat vader of moeder weer terugkomt.

Ten slotte

Terug naar Laura. Dit extreme voorbeeld laat zien hoe belangrijk het is dat een kind een goede band opbouwt met zijn moeder of een andere belangrijke volwassene. Deze band ontstaat niet wanneer het kind alleen de nodige lichamelijke verzorging krijgt. Baby's vinden het fijn om geknuffeld en aangeraakt te worden. Laura's lichaam raakte door het gebrek aan liefdevolle aanraking en koestering zo ontregeld dat ze niet meer normaal kon groeien, ondanks dat ze de lichamelijke zorg kreeg die ze nodig had. Toen zij samen met haar moeder werd opgevangen bij een warme en liefdevolle vrouw die Laura verzorgde, leerde ook Virginia hoe ze op een liefdevolle manier voor haar dochter kon zorgen. Wat in het ziekenhuis niet lukte met onderzoeken, diëten en operaties, gebeurt als Laura enige tijd ondervindt dat er van haar wordt gehouden: ze begint te groeien en komt in een maand tijd bijna vijf kilo aan. Laura groeit op tot een levendig meisje en heeft geleerd hoe ze zich in het contact met anderen moet gedragen, hoewel de manier waarop ze contact maakt iets ‘onnatuurlijks’ heeft. De littekens uit haar vroege jeugd draagt Laura de rest van haar leven met zich mee. Ook hier geldt dat voorkomen beter is dan genezen. Een goede band met de moeder kan sommige problemen in de toekomst voorkomen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen