Wie was Socrates?

Socrates was de beroemde Griekse wijsgeer of filosoof, die leefde van 470—399 voor Christus' geboorte.

„De wijste aller Grieken", zo werd hij genoemd door het Delphisch orakel, waar de woorden van een halfbedwelmde profetes Pythia werden verklaard door de priesteredelen.

Maar Socrates zei van zichzelf dat „hij wist, dat hij niets wist" en de titel van „filosoof", die hij zichzelf gaf, drukte ook zijn bescheidenheid uit, want filosoof betekent: beminnaar van en zoeker naar wijsheid. Hiermede stelde hij zich tegenover de zich noemende Sofisten of „wijzen", die meenden de wijsheid in pacht te hebben.

Om de figuur van Socrates des te beter te begrijpen en ook omdat we misschien wel eens gehoord hebben van een „Sofistische redenering", zeggen we eerst iets van deze Sofisten. Zij waren rondtrekkende leraars in de tijd toen in Athene de „democratie" (= volksregering) hoogtij vierde. De volksvergadering had er de hoogste macht en het kwam er nu maar op aan voor de politieke leiders om het volk op zijn hand te krijgen. De Rhetorica of redeneerkunst was daartoe uitermate dienstbaar. De Sofisten namen nu op zich dit de gegoede jongelui bij te brengen.

Wat leerden nu deze Sofisten? Eén van hun leerstellingen was: dat er geen absohite norm (maatstaf) is aan te geven voor wat „goed" en „waar" is. Pythagoras heeft dit aldus uitgedrukt: „De mens is de maat aller dingen." Dat wil zeggen, dat voor ieder mens goed en recht is, wat hem toeschijnt goed en recht te zijn.

Voorts leraarde dezelfde Pythagoras: „Over alle dingen laten zich wel twee tegenovergestelde meningen uitspreken." Dus men kan van alle dingen zowel bewijzen dat ze waar als dat ze onwaar zijn.

Zeer wonderlijk was de redeneerkunst die ze de toekomstige politici aanleerden. Eén voorbeeld hiervan. „Zoogdieren hebben vier poten. Een tafel heeft vier poten. Dus is een tafel een zoogdier." Natuurlijk waren de meeste „Sofistische redeneringen" heel wat spitsvondiger, maar als we even nadenken kunnen we begrijpen tot welke gevolgen zulk een redeneerkunst leiden kon. Men kon wit zwart maken. Een kunst die met name nog door vele politici met succes beoefend wordt!

Tenslotte oordelen ze, dat men niet kon weten of er goden waren; ook niet dat ze er niet waren.

In deze gedachtenwereld trad Socrates op. Er zijn van hem geen geschriften; hij heeft echter des te meer gesproken! We kunnen alleen een oordeel vormen over zgn ideeën uit de geschriften van anderen over hem. Hij was de zoon van een beeldhouwer, welk beroep hij ook eerst gekozen had. Plotseling ging hij echter optreden als leermeester in Athene en als opvoeder der jeugd. Zijn verschijning was wonderlijk; lelijk van uiterlijk en armelijk gekleed; hij werkte nooit maar praatte altijd en met iedereen. Zijn vrouw was de beruchte Xantippe.

Socrates leerde in tegenstelling met de Sofisten, dat er wel een norm was voor het goede en ware. Waar zocht hij die norm? Niet in Gods Woord; dat was hem ais blinde heiden, geheel onbekend. Ook zocht hij die niet bij de goden of in de natuur. Deze norm ligt in de mens zelf, hetgeen hij zo opvat, dat de mens door denken en redeneren kan te weten komen wat de waarheid is en ook wat goed of kwaad is.*)

Voorts leert hij dat bij alle mensen dezelfde aanleg is voor de deugd. Als een mens verkeerd handelt is dat, omdat hij niet beter weet. Niemand zal tegen beter weten in het verkeerde doen. Zo komt Socrates tot de uitspraak: „De deugd is leerbaar". En het is alsof we de filosofen van meer dan twintig eeuwen later horen uitroepen: „Kennis is deugd" en: „Bouw scholen en ge kunt de gevangenissen sluiten".

Als Socrates met de mensen sprak, trachtte hij ze eerst door ironie (spot) te doen gevoelen, dat ze niets wisten. Daarna hielp hij ze de juiste gedachten te vormen. Deze ironische leerwijze bezorgde hem vele vijanden.

Socrates zelf is er het sprekende bewijs van, dat de deugd niet leerbaar is, wijl h\j zich schuldig maakte aan paederastie met sommige zijner leerlingen, o.a. met Alcibiades. Deze Alcibiades was zeer begaafd, maar werd tenslotte door zijn verregaande eerzucht en ijdelheid en door het plegen van verraad de oorzaak van

de ondergang van zijn Vaderstad in de Peleponnesische oorlog.

Al de wijsheidsleraars die beweerd hebben dat de deugd leerbaar was, zijn tenslotte diep teleurgesteld, omdat ze geen rekening gehouden hebben met wat ons de Schrift leert aangaande de zondeval des mensen en de schrikkelijke gevolgen daarvan, zodat het menselijke hart geworden is tot een onzalige fontein van zondige begeerten die zich ontworstelen aan de leiding van het denken.

Trouwens, zelfs Socrates is niet consequent geweest in zijn redeleer. Immers hij spreekt, zonder duidelijk te omschrijven wat het is, van een „daimonium", een soort innerlijke stem, die zijn daden goed-of afkeurde en waardoor hij zich soms liet leiden, bijv. toen hij besloot als leraar op te gaan treden in Athene.

De ondergang van Athene, hierboven genoemd, werd ook de val van Socrates. Die ondergang werd toegeschreven aan het verval van de oude zeden. Aanklachten tegen Alcibiades' leermeester, die toch al niet zo populair was, vonden gretig ingang. Hij had de oude goden verworpen en de zeden bedorven. Met 274 van de 500 stemmen werd hij schuldig verklaard. Omdat hij zijn rechters door ironie prikkelde, werd hij nu met 360 van de 500 stemmen ter dood veroordeeld. Hoewel hij nog gelegenheid had om te ontvluchten, deed hij dit niet, daar hij oordeelde dat de wetten gehoorzaamd moesten worden. Zo dronk de ruim 70-jarige grijsaard kalm de gifbeker.

Het einde van Gods volk is vrede, omdat ze met God verzoend zijn. Zij kunnen sterven, ook (als de Heere daartoe genade schenkt) met innerlijke kalmte de marteldood tegemoet zien.

Het kalme einde van Socrates is daarvan slechts een carrieatuur.

Men heeft in later eeuwen getracht overeenstemming aan te tonen tussen Socrates als leraar der deugd en Christus. Dit zou dan vooral uitkomen bij het sterven: ook bij Socrates een Avondmaal; geen zelfverdediging maar een aanklacht tegen zijn rechters; zelfs een „hanengekraai".

Niemand minder dan Rousseau heeft dit tegengesproken en gezegd: „Socrates stierf als een wijze, Jezus als een god".

Scherper zegt het een ander: „Wie weet wat Socrates was en Christus is, weet dat elke vergelijkingen onmogelijk is".

MIJNDERS.

Wie even nadenkt over het verschil tussen de leer der Sofisten en van Socrates op dit punt, ziet dadelijk dat hier geen wezenlijk verschfl, maar slechts een gradueel verschil is.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen