KERK EN SECTE

Over het onderwerp „Kerk en Secte" is onlangs een belangwekkend boek verschenen van de hand van dr. F. Boerwinkel. De gegevens voor dit artikel zijn voor een groot deel aan dat werk ontleend.

Wat is een kerk?

De bestudering van de verhouding tussen Kerk en Secte plaatst ons terstond voor de moeilijke vraag wat we onder een „Kerk" en wat onder een „Secte" verstaan. De Heidelbergse Catechismus geeft in Zondag 21, vraag 54 de volgende definitie van de Kerk: „Dat de Zoon van God uit het ganse menselijke geslacht zich een gemeente, tot het eeuwige leven uitverkoren, door zijn Geest en Woord, in enigheid des waren geloofs, van het begin der wereld tot aan het einde, vergadert, beschermt en onderhoudt " Het is duidelijk dat hier bedoeld wordt de Kerk van alle tijden en plaatsen, de onzichtbare Kerk, die een strijdend deel op aarde en een triumferende deel in de hemel heeft.

We kennen echter het woord „Kerk" ook in een andere betekenis: de Kerk als genootschap, als instituut (twee woorden, die we overigens slechts met tegenzin gebruiken). Zo spreken we van de Ned. Herv. Kerk, de Ger. Kerk (en)? , de Chr. Ger. Kerk, enz.

Hier staan we voor het probleem van de pluriformiteit der Kerk. Met het woord „pluriformiteit" (een uitvinding van Kuyper) duiden we aan de openbaring van het lichaam van Christus onder verschillende vormen, in verschillende kerken. Het behoeft nauwelijks te worden gezegd dat deze pluriformiteit in lijnrechte strijd is met het wezen der Kerk. De Kerk is één, dus uniform, en kan nooit gedeeld worden. De Kerk zoals ze ons in Zondag 21 beschreven wordt, zou identiek moeten zijn met liet „genootschap", het „instituut". We kunnen echter de feiten niet ontkennen: de Kerk is door de zonde gedeeld en verscheurd en openbaart zich in een groot aantal kerken en kerkjes. Ik kan me niet voorstellen dat één denkend mens uit één van die kerken zou beweren dat zijn kerk de openbaring van het Lichaam van Christus op aarde is, met uitsluiting van alle andere kerken. Daarom moeten we, om der zonde wil, en met diepe smart, de pluriformiteit der Kerk aanvaarden.

Nu mogen we nooit de kerk (het kerkgenootschap, de kerkformatic), zien als een gemeenschap van gelijk denkende mensen, die onder één belijdenis en één kerkorde in één kerkverband samenleven. Dit te lezen, betekent, de kerk gelijk te stellen met een vereniging. Dit zou inhouden dat het de leden vrij staat, voor de kerk te „bedanken" als hun principes ook maar in geringe mate zouden verschillen van de belijdenis der kerk. Zulk een kerkbegrip begint bedenkelijk veel te lijken op het sectarisme.

De kerk is geen vereniging van mensen met dezelfde belijdenis, maar een gemeenschap der gelovigen — óf zoals dr. Boerwinkel definiëert: „de Kerk is de plaats waar de hele Christus met zijn hele volk samenkomen wil." Ter verduidelijking voegt hij er aan toe: „de hele Christus, dus niet Christus zoals een van de vele groepen hem ziet. Met zijn hele volk, dus niet alleen met mensen van een bepaalde psychische structuur of uit een bepaald sociaal milieu."

Wat is een secte?

Het is zeer moeilijk, de grenzen aan te geven tussen kerk en secte, te zeggen waar de kerk „eindigt" en waar de secte „begint."

Voor vele mensen is „secte" gelijk aan „dwaalleer." Inderdaad gaan secte en

dwaling dikwijls samen. Maar het gaat toch niet aan, een kerk die dwalingen verkondigt, nu maar als secte te beschouwen. Niemand zal bijvoorbeeld de Roomse Kerk een secte noemen, hoewel we tegen de Roomse kerkleer onoverkomenlijke bezwaren hebben.

Anderen verklaren alles tot secte, wat zich van de officiële kerk afscheidt. Ook dit is geen criterium. Wie zal de Ned. Herv. Kerk een secte noemen, omdat ze zich van de Roomse kerk heeft afgescheiden? Zijn de Gereformeerde Kerken secten op grond van het feit dat ze de Hervormde Kerk verlaten hebben?

Ook de definitie in het woordenboek (Koenen) bevredigt ons slechts ten dele: „secte — gezindte, inzonderheid volgelingen van een geestelijke stroming, die in onderdelen afwijkt van een grotere waaruit ze is voortgekomen: gezindte, welke zich van een bestaande godsdienstige gemeenschap losscheurde; soms met ongunstige betekenis." Ook hier valt teveel nadruk op het afgescheiden-zijn. De verwarring ten aanzien van het begrip „secte" wordt nog groter door de tweeërlei opvatting van het woord „secte."

Sommigen zien het als een afleiding van secare (Latijn: snijden); ook hier dus het idee van de afscheiding. Anderen brengen het terug tot sequi (Latijn: volgen); hier denken we dus aan een groep volgelingen om een leider.

Uit de Statenvertaling, die het woord „secte" enkele malen gebruikt, blijkt dat het niet altijd een ongunstige betekenis behoeft te hebben. Als Paulus zegt. clat hij „naar de bescheidenste secte van de godsdienst" heeft geleefd, bedoelt hij „richting", „modaliteit". Zo wordt er ook gesproken over de „secte, " de „richting" der Farizeërs. Wanneer Paulus echter door Tertullus „een opperste voorstander van de secte des Nazareners" wordt genoemd, dan wordt het woord „secte" inderdaad in ongunstige zin gebruikt. Hier heeft „secte'" cle bijsmaak van „ketterij", „scheurmakerij".

Meestal ontstaat een secte doordat een groep mensen, enthousiast gemaakt door een leider, in een bepaalde kerk een tekort, een gemis voelt. Dit tekort, dit gemis wordt dan als regel op de spits gedreven en omdat men in de officiële kerk niet vindt, wat men zoekt, scheidt men zich af. Men leeft dan voort als gesloten, geïsoleerde groep, terwijl het verschilpunt met cle kerk tot een soort dogma wordt verheven. De scheiding met de kerk gevoelt en betreurt men niet meer.

Het moet gezegd worden dat cle kerk dikwijls schuldig is aan het ontstaan van secten. Wanneer bijvoorbeeld de leer is verstard tot een dorre, zielloze rechtzinnigheid, clan is er altijd een groep die het gemis van de werking van Gods Geest pijnlijk gevoelt en zich afscheidt om in besloten kring om die Geest te bidden en naar die Geest te leven. Helaas leidt zulk een scheiding meestal tot geestdrijverij. (Denk aan cle Labadisten) Een dichter zegt:

„De ketters misten in Uw Kerk.

„Uw Geest en hunkerden ernaar."

Dit is slechts een voorbeeld. Er kan ook in cle léér een oorzaak liggen voor het ontstaan van een secte. Daarom wordt de secte dikwijls „een onbetaalde rekening van cle kerk" genoemd.

Het trekken van cle grens tussen kerk en secte berust dikwijls op subjectieve gevoelens. Wat de één een secte noemt, zal cle ander tot cle kerken rekenen. Omgekeerd kunnen we niet alles wat zich als kerk aandient, als zodanig beschouwen. Neem bijvoorbeeld een vrije kerkformatie, waarin een kleine groep mensen zich om een leider heeft geschaard, die zichzelf als predikant heeft opgeworpen. In zulk een groep staat men meestal scherp afwijzend tegenover de officiële kerk, die men tot „synagoge des satans" stempelt; allerlei subjectieve meningen gelden daar als cle hoogste waarheid en wijsheid en cle Schriftuurlijke en Reformatorische beginselen zijn zoek geraakt. Hier liggen de kiemen van het secte wezen. (Lees wat Th. v. d. Groe erover schrijft in cle „Toetssteen van ware en valse genade" in het hoofdstuk over de „sleutelen des hemelrijks")

In een volgend artikel willen we nagaan het verband dat er bestaat tussen secte en ketterij.

N.B. Voor een diepere studie van de verhouding tussen kerk en secte verwijzen we gaarne naar het genoemde werk van dr. F. Boerwinkel: „Kerk en Secte", 2e druk — 1956. Uitg. Boekencentrum, 's-Gravenhage.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen