Kerkgeschiedenis

3. Reformatie en Contra-reformatie in onze landen in de 16e eeuw.

a. Dit opschrift kan tot een verkeerde gedachte aanleiding geven,

liet is niet zo, dat in onze landen al direct „een scherp omlijnde hervormingsbeweging" ontstond evenals in Duitsland (Luther c.s. en Zwitserland (Zwingli c.s.) Ook het Calvinisme komt pas in de tweede helft der 16e eeuw. Men houde dit goed in 't oog.

Natuurlijk ligt het voor cle hand, clat cloor cle geschriften van Luther, die hier vroeg en veel gelezen worden, wel lutherse invloeden werkten.

Het waren vooral augustijner monniken (Luther was immers ook augustijner), die zijn werken verbreidden.

Wij noemen er enkelen: Praepositius en Hendrik van Zutphen priors te Antwerpen. Beiden hadden te Wittenberg gestudeerd en predikten daarna te Bremen. Verder de augustijners Hendrik Voes en Johannes van Essen, beiden te Brussel op cle Grote Markt verbrand (1523). En dan cle eerste noord-nederlandse martelaar Jan cle Bakker, gewezen pastoor te Woerden, die in 1525 vóór de Gevangenpoort te 's-Gravenhage werd verbrand. Wij vertrouwen clat onze lezers en lezeressen zijn geschiedenis zeer goed kennen.

Luther heeft op Voes en Van Essen het prachtige lied gedicht: „Ein neues Lied wir heben an." Al deze moordpartijen waren cle uitvoering van afgekondigde en steeds weer verscherpte plakkaten. Karei V duldde 1111 eenmaal, zeker niet in zijn erflanden, geen godsdienstsplitsing. De verscherping baatte echter niets; ondergronds was de beweging springlevend. En toch heeft het Lutheranisme in deze landen zeer weinig invloed gehad. Dat zat hem ook wel in de typische lutherse opvatting over cle verhouding van Overheid en Kerk, waarbij eerstgenoemde een grote rol speelt.

Maar in werkelijkheid zat het hem in cle aard van het godsdienstig leven hier te lande. Dit droeg, wij hebben 't in de twee voorgaande artikelen kunnen zien — een eigen stempel. Dr. Berkhof noemt dit: mystisch, humanistisch en practisch. Maar, dit is nog niet reformatorisch, zoals wij het opvatten!

Niet cle prediking van de rechtvaardigmaking door het geloof alleen, zo centraal bij Luther, stond dan ook op de voorgrond, maar wel een hevige critiek op Rome.

Aan cleze critiek deden mee cle rederijkerstonelen met hun opvoeringen, waarbij cle Kerk en haar dienaren menige veer moest laten.

Vooral bij cle landjuwelen — clat waren wedstrijden van een aantal verbonden kamers van Rhetorica. Er werd op zulke dagen niet alleen scherpe critiek gehoord, maar ook de propaganda voor cle „nieuwe leer" ontbrak niet; zij het dan in anti-roomse vorm.

b. Niet Luther dus oefende hier aanvankelijk grote invloed uit. Maar wie clan? Het was Zwingli met zijn avondmaalsleer.

In Den Haag woonde de humanist Corn. Hoen. Hij was beslist anti-rooms en schreef onder invloed van Wessel Gansfort's avondmaalbeschouwing een Avondmaalsbrief.

Luther kreeg deze ook in handen, maar wees hem beslist af. (1521). Twee jaar later zond Hoen cle brief naar Zwingli en bij cleze had hij meer succes. Naar cleze brief stelde cle Hervormer zijn avondmaalsopvatting op, die tot een hevige strijd met Luther zou leiden.

Zwingli huldigde van nu aan cle symbolische opvatting: het Avondmaal is maar een herinnerings-, een gedachtenismaaltijd, meer niet. Brood en wijn zijn slechts tekenen, geen tekenen en zegelen.

De opvatting van Zwingli wordt tot op heden voorgestaan cloor de Vrijzinnigen.

Er waren er echter in die tijd ook, die aanknoopten aan het bijbels humanisme en leken-ehristendom van Erasmus. Het zou ons te ver voeren en misschien te moeilijk zijn, om hier diep op in te gaan. Een paar punten slechts. Bekend is Erasmus' strijd met Luther over „cle vrije wil; " waartegenover de Hervormer „de knechtelijke wil" plaatste. Het blijkt, dat hij een zeer optimistische kijk op cle mens heeft ook 11a cle val. Evangelie is cle verheven zedeleer van de Bergrede. Jezus is cle hoogste leraar en voorbeeld. Het is voor de mens mogelijk rechtstreeks tot God te naderen. Hier valt dus het voldoenend, verzoenend werk van Christus weg. Als bij de Vrijzinnigen van heden.

Het waren vooral de ontwikkelden, die zich bij hem aansloten.

c. Juist in deze tijd verschenen Bijbelvertalingen en kreeg het eenvoudige volk dit kostelijke kleinood in handen. I11 1522 was Luthers duitse vertaling van het Nieuwe Testament verschenen en reeds een jaar later gaf Adriaan van Bergen te Antwerpen, daarvan een nederlandse vertaling. Eind 1523 drukte Doen Pietersoen te Amsterdam deze vertaling 11a.

Het was Jacob van Liesvelt te Antwerpen die in 1526 cle eerste complete Bijbel uitgaf 111 folio-formaat. Genesis tot en met Hooglied en het N. Testament naar cle vertaling van Luther. De Profeten ontbraken nog, omdat Luther daarmee nog niet klaar was.

I11 1532 verscheen de hele Bijbel naa\ Luthers vertalingen; ook nog voorzien van kanttekeningen in reformatorische geest.

Maar onze drukker beging de „ondeugendheid" om bij Matth. 4 (cle verzoe king van Jezus) als beginletter de duive\ af te beelden in een monnikspij. Dat was te veel voor de Inquisitie. Hij werd gegrepen en op 28 Nov. 1543 onthoofd. Het is cleze „Liesveldtse Bijbel", die herhaalde malen is herdrukt en het meest gebruikt tot 1562 toe. Toen verscheen er te Einden een nieuwe vertaling: het Oude Testament naar Luther, het Nieuwe Testament uit het grieks cloor Utenhove. Deze laatste is cle 11eclerlandse bijbel gebleven tot 1637, toen hij vervangen werd door cle bekende

S ta ten - vertal i ng. d. De kerk is zonder het lied niet te denken; ook cle reformatorische kerken niet. De psalmen, cle geestelijke liederen sterkten in de strijd, in het gaan naar schavot en brandstapel. Psalm 68 was de strijdpsalm der Hugenoten. Het was Luther die veel schone liederen maakte. Men moet ze eigenlijk in het duits lezen en zingen om van cle schoonheid te genieten. Vele van zijn liederen

zijn vertaald en worden reeds in de eerste tijden ook in deze landen gezongen. In een volgend artikel gaan wij met deze stof nog even door.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen