Herman Wiisius

(IV).

De naam van Witsius wordt gewoonlijk in één adem genoemd met die van Brakel, Smijtegelt en Schortinghuis, maar toch neemt deze figuur onder de mannen van de Nadere Reformatie een geheel eigen plaats in. Het is niet gemakkelijk van een zo veelzijdig man een juiste karakteristiek te geven; wetenschappelijk gezien steekt hij boven de anderen uit, maar ondanks zijn geleerdheid stond Witsius geheel open voor „de praktijk der godzaligheid." Zijn oproep tot nadere reformatie in cle „Twist des Heeren met Zijn wijngaard" en zijn ijveren voor heiliging des levens in zijn (overigens schaarse) preken stempelen hem tot een Nadere Reformator in de volle zin des woords. Maar Witsius had een té grote eerbied voor de Schrift om in de wateren van het subjectivisme verzeild te raken. Het Schriftuurlijke en het bevindelijke element zijn bij hem volkomen in evenwicht.

De grote betekenis van Witsius ligt echter in zijn studie van cle verbondsleer. Zijn hoofdwerk „De oeconomia Foederum Dei" („over de huishouding der verbondenen Gods") verscheen in 1677 te Leeuwarden.

Het is niet zo, clat Witsius de leer van de verbonden heeft ontdekt; het is zelfs niet zo, dat hij de aandacht ervoor door Coccejus heeft gekregen, al zal de theologie van Coccejus wel een rol gespeeld hebben. De Gereformeerde theologen hebben altijd een open oog gehad voor de verbondsleer. Toch is er bij somnrgen een zekere schroom waar te nemen ten aanzien van het Verbond. Men voelde terecht aan, dat er een zekere spanning bestaat tussen Verkiezing en Verbond, maar men beging soms de fout, die spanning op te heffen. Er werd dan nadruk gelegd op de Verkiezing ten koste van het Verbond, of uit reactie, op het Verbond ten koste van de Verkiezing.

Witsius is niet bang geweest om in zo'n tijd cle verbondsleer aan cle orde te stellen. Hij zag dat er Voetianen waren, die uit de Verkiezing leefden en Coccejanen, die genoeg hadden aan het Verbond. Zowel het ene als het andere wees hij op cle Bijbelse gronden af. Hij was zo eerlijk om af en toe kritiek te hebben op cle Voetianen en soms ook een eindweegs mee te gaan met de Coccejanen. En op deze wijze poogde hij de té diepe kloof te overbruggen. Wilhelmus a Brakel volgde zijn voorbeeld en wijdde een groot deel van zijn „Redelijke Godsdienst" aan het Verbond.

Op grond van die poging om de Voetianen en cle Coccejanen nader tot elkaar te brengen, wordt Witsius onder cle Nadere Reformatie wel cle theoloog van de synthese genoemd (synthese = verbinding, samenvoeging) Dat wil niet zeggen dat hij schipperde met werkelijk belangrijke zaken, maar wél dat hij meer zocht naar datgene wat verbindt, dan naar wat scheidt. Dat lag ook in zijn karakter: Witsius was vredelievend en bescheiden; hij dacht niet, dat hij het alléén wist, maar kon ook naar anderen luisteren. Maar tegelijk was hij zelfstandig; hij wilde niemand slaafs navolgen. Zijn zinspreuk was: „Eenheid in het noodzakelijke, vrijheid in het niet-noodzakelijke, en in beide de voorzichtigheid en cle liefde."

De kerkgeschiedenis heeft Witsius in het gelijk gesteld. In cle 18de eeuw kwamen Voetianen en Coccejanen steeds nader tot elkaar en tenslotte vormden cle Voetianen en de „enrstige" Coccejanen één front tegen de opkomende Mijzinnigheid.

De invloed van Witsius

Voetius heeft een bepaalde „school" gevormd; zijn volgelingen heetten Voetianen. Niet alzo Witsius. Hij, die alleen leerling van de Leraar der gerechtigheid wilde zijn, verzamelde ook geen leerlingen om zich heen. Dat betekent niet, dat hij geen geestverwante volgelingen heeft gehad. De bekende Campegius Vitringe was zijn beste leerling te Franeker. Later volgde deze aldaar zijn vereerde leermeester op. In Utrecht was het Bernardus Smijtegelt, op wie Witsius een grote invloed had. Later zei Smijtegelt van hem: „Die man kan niet beschreven of recht geacht worden als van zulken, die hem van nabij gekend hebben.'' Iemand clie, hoewel geen leerling van Witsius, zich voortdurend op Witsius beroept is Wilhelmus Schortinghuis.

In Duitsland was het Friedrich Adolph Lampe, die zich vooral aansloot bij Witsius als het de verbondsleer betrof. Ook in Schotland heeft Witsius naam gemaakt, vooral onder cle volgelingen van Boston en de gebroeders Erskine.

En om niet meer namen te noemen, zouden we de lijn van Voetius naar Witsius dóór kunnen trekken tot op cle dag van vandaag naar dat gedeelte van het Ge-

reformeerd Protestantisme, waarbij de Schriftuurlijke bevindelijke prediking nog altijd in ere is. En zo geldt óók van Witsius dat hij nog „spreekt, nadat hij gestorven is."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen