De Heidelbergse Catechismus

(11).

De tweede uitgave.

Niet lang na het verschijnen van cle eerste uitgave van cle Heidelbergse Catechismus zag reeds een tweede het licht, waarschijnlijk slechts enkele weken later. De titel was ongeveer gelijk aan de eerste en luidde: Catechismus oder Christlicher Underricht, wie der in den Kirchen und Schulen der Churfürstlicher Pfaltz getrieben wirdt. Gedruckt in der Churfürstlichen Stadt Heidelberg, durch Johann Maijer, 1563. 8 vo.

Wat de vorm betreft, verschilt deze tweede uitgave in allerlei opzichten van de eerste. De voorrede vinden we op blz. 3—11, de eigenlijke Catechismus volgt op bl. 13—85 en nu zonder fout in de telling of nummering der bladzijden, zoals in de eerste uitgave (zie vorig artikel).

De Errata of opsomming van drukfouten der eerste uitgave zijn gedeeltelijk verbeterd, maar er zijn nieuwe drukfouten bijgekomen, die echter niet in de Errata zijn opgenomen. Hier en daar valt een kleine verandering op te merken en soms een niets betekenende woordverplaatsing. Ook zijn enige verbeteringen aangebracht.

De vragen zijn, evenals in de eerste uitgave, niet genummerd. Een verdeling in zondagen komt evenmin voor.

Toch zijn er twee plaatsen, die iets meer geven dan er in de eerste uitgave te lezen stond, namelijk:

Eerste uitgave.

Fr. (36)

Wass nutz bekomestu auss cler heiligen empfengnuss Christi?

Antw.

Dass er mit seiner unschuldt und ....

(Antw. (116)

.... umb alles dass er uns befolilen hat

Tweede uitgave.

Fr. (36)

Wass nutz bekomestu auss der heiligen empfengnuss und geburt Christi?

Antw.

Dass er unser mittler ist; und mit seiner unschuldt und....

Antw. (117)

.... umb alles dass er uns zu bitten befohlen hat

Men ziet dus, een uitbreiding met enige woordjes, die echter van groot gewicht zijn.

Van meer gewicht is iets anders. Zoals men zich nog uit het vorige artikel herinneren zal, telde de eerste uitagve slechts 128 vragen, de tweede uitgave telt er 129. Tussen de 79e en 80e vraag van de eerste editie is op bl. 55 onderaan en 56 bovenaan het volgende ingevoegd:

Frag.

Was ist für ein unterschied zwischen dem Abendmal des Hernn und der Bapstlichen Mess?

Das Abendmal bezeugt uns, dass wir volkomne vergebung aller unser simden haben, durch das einige opffer Jesu Christi, so er selbst ein mal am creutz volbracht hat.

Die Mess aber lehret, dass die lebendigen und die todten nit durch das leiden Christi vergebung der sünden haben, es sei dan, dass Christus noch teglich für sie von den Messpriestren geopffert werde: Und is also die Mess im grund ein abgöttische verleugung dess einigen opffers und leidens Jesu Christi.

Op de rand zijn hierbij Hebr. 9 en 10 en Joh. 19 aangehaald.

Dit bijvoegsel is de zo berucht geworden 80e vraag over het H. Avondmaal en de paapse mis. Opzettelijk heb ik deze hele vraag en antwoord opgenomen in het oorspronkelijke Duits, waarin de Catechismus door Olevianus en Ursinus geschreven werd. De tekst is zo bekend, dat de lezer naar mijn mening het wel zal kunnen volgen.

Het moet ons opvallen, dat het slot van het antwoord niet hetzelfde is als dat, wat wij tegenwoordig in onze Catechismus vinden. Vertaald luidt het immers: „en is de mis in de grond niets anders, dan een afgodische verloochening van de enige offerande en het lijden van Jezus Christus." Hier houdt het antwoord op. De tegenwoordige lezing luidt: „en is de mis in cle grond niets anders dan een verloochening van het enige offer en het lijden van Jezus Christus en een vervloekte afgoderij." Veel is er geschreven en getwist over het ontstaan van deze tegenwoordige lezing. We zullen daar nu het zwijgen toe doen, maar hopen D.V. in het volgende artikel hierop terug te komen.

Men heeft allerlei gissingen gemaakt, waarom cleze vraag in de eerste uitgave werd weggelaten. Sommigen beweren, dat dat uit achteloosheid of onwil van de drukker of zetter gebeurd is. Dit zou dan tegelijk een foutieve nummering van de bladzijden in cle eerste uitgave verklaren en bovendien hebben we dan een antwoord op de vraag, waarom cle tweede uitgave reeds verscheen, enkele weken na de eerste, door de keurvorst bevolen „om hierdoor zijn overeenstemming met de andere protestanten te doen blijken."

Anderen beweren, dat de vraag juist met medeweten van de keurvorst werd weggelaten in cle eerste uitgave, om de roomsgezinden te verschonen. Weer anderen beweren, dat de keurvorst eerst de afkondiging van de besluiten van het Concilie van Trente wilde afwachten, eer hij tot het opnemen van deze vraag besloot. U ziet wel, meningen genoeg, maar definitief weet men niets. Ach, het is ook al zo lang geleden....

Vast staat, clat vraag 80 met het antwoord op bevel van de keurvorst is bijgevoegd. Dit blijkt uit hetgeen op blz. 96 te lezen staat. Men zie hieronder.

Volgen we nu de tweede uitgave weer verder.

Van bl. 85—96 volgt een „Verzeichnis der fürnemsten Text", terwijl op bl. 96 verder nog te lezen staat: An den Christlichen Leser.

Was im ersten truck ubersehen, als fürnemlich folio 55. Ist jetzunder auss befelch Churfürstlicher Gnaden addiert worden 1563.

Met een nieuwe bladzijdenummering volgt eindelijk op 22 bladzijden Christliche Gebet, die man daheim in heusern, und in der Kirchen brauchen mag — Gedruckt in der Churfürstlichen Stad Heidelberg, durch Johannem Mayer, 1563.

Onder de woorden „brauchen mag" staan drie plaatsen uit het Nieuwe Testament aangehaald: Matth. 26, 1 Tim. 2 en Colos. 4.

We willen er nog op wijzen, dat de tweede uitgave een geheel nieuwe druk van de Catechismus is en niet, zoals men wel eens gemeend heeft, de eerste druk met een paar opnieuw gedrukte bladzijden. Dit blijkt duidelijk uit de in dit opstel genoemde verschillen. Die in staat is, beide uitgaven met elkander te vergelijken, zal dit met ons eens zijn.

Evenals van de eerste uigave zijn van de tweede praktisch geen exemplaren meer voorhanden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen