Jan Pieterszoon Sweelinck

(2)

(In een vorig artikel — zie no. 6 van deze jaargang — vernamen we iets over J. P. Sweelinck's persoonlijk leven, over zijn karakter, over de tijd en de omstandigheden, waarin hij leefde en werkte. We zagen, hoe hij bekend werd in binnen-en buitenland, hoe de roem steeg, maar tevens dat op 60jarige leeftijd de dood een einde maakte aan het leven van deze grote kunstenaar.)

In dit artikel willen we op Sweelincks werken wat nader ingaan. Hierbij moeten we ons wel zeer beperken. Daarom moge nu eerst een overzicht volgen, waaruit een greep gedaan kan worden, wat voor ons het meest belangwekkend is.

De hoofdondersoheiding oeuvre is deze: van 'Sweelincks

A. Vokale werken, d.w.z. de te zingen muziek.

B. Instrumentale werken, de te spelen muziek.

A. De vokale werken bestaan uit: a) 2 bundels liefdesliederen; b) zijn psalmbewerkingen; c) de cantiones sacrae.

B. De instrumentale werken bestaan uit; a) de toccata's; b) de fantasieën; c) de variaties over koralen en andere liederen. Sweelinck heeft alle 150 psalmen bewerkt; van de meeste alleen het Ie vers < 99 ps.), 32 ps. volledig, terwijl van de overige 2 tot 6 verzen bewerkt werden. Zijn gehele leven heeft hij praktisch gewerkt aan deze psalmbewerkingen: het eerste deel verscheen in 1604, het 4e en laatste deel verscheen kort na zijn dood. Sweelinck heeft voor dit doel gebruik gemaakt van de Franse tekst. Dit wijst op de cultuursfeer, waarin hij verkeerde: de voorname burger begon de Franse smaak te volgen. Dit gebruik maken van de Franse taal is de oorzaak, dat deze bewerkingen tot op de huidige dag nog niet die bekendheid hebben, die ze toch wel verdienen.

Sweelincks werkwijze is, tegen de bestaande psalm-melodie een aantal tegenstemmen te comDoneren. Het aantal hiervan varieert van 3 tot 7. De psalmen zelf zijn dus 4-tot 8-stemmig. Waarlijk wel een bewijs van groot muzikaal vermogen! De bewerkingen kunnen we in 2 delen onderscheiden:

1) die, waarin de psalmmelodie van begin tot eind is te volgen, hetzij in de bas, de tenor of in de sopraanstem.

2) die, waarin de psalmmelodie slechts broksgewijs is te herkennen. Een bepaald gedeelte van de zin kan nu wel enkele keren herhaald worden, dan in de bas, in de sopraan, enz. Hier bemerken we de invloed van de imitatie-techniek.

Over zijn andere vokale muziek zal ik het zwijgen toedoen, op gevaar af van eenzijdigheid.

De instrumentale werken dragen uit de aard der zaak een ander karakter. De kunstenaar is nu niet meer gebonden aan een bepaalde tekst; dit geldt vooral bij de toccata's en fantasieën, die Sweelinck schreef. Juist door dit ongebonden zijn aan het woord, zijn de instrumentale werken belangrijk, ook om de geest van dit tijdperk (eerste helft van de 17e eeuw) te proeven. Welke was deze geest?

Huygens helpt ons op weg als we hem horen aanraden: „dat wij op alle andere dinghen, oock boven maten, puntigh, keurlick ende besett sijn." Dit ideaal is het streven van alle voorname burgers, ook van Sweelinck. Vandaar dat Sweelincks toccata's en fantasieën dan ook zo streng opgebouwd zijn. De eenzijdigheid van dit streven is, de muziek als een vorm van wiskunde te gaan beschouwen. Simon Stevin, een beroemd wiskundige schreef in die dagen een muziek-theoretisch werk! De toccata's en hun fantasieën van Sweelinck zijn dan ook alle streng in 3 delen opgebouwd. Bij de koraalvariaties is dit anders: hier blijft de melodie op de voorgrond. Sweelinck deed dit met opzet, opdat de hoorders hierdoor gesticht zouden worden. De melodie wordt hier als 't ware dus omspeeld. In de overige liedvariaties valt Sweelincks groot vermogen in het scheppen van variatievormen het meest op. Daarom zijn ze van groot belang voor een beoordeling van de kunstenaar. Hoewel een luchtig, soms vrolijk karakter hebbend, wist een oprecht Calvinist als Baudantius dergelijke variaties wel te waarderen, wat kan blijken uit zijn beschrijving van een avond-visite ten huize van Sweelinck, waar deze een dergelijk werkje speelde, zeer tot genoegen van de gasten.

(Wordt vervolgd)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen