Dominees onder het kruis (4)

Dominees onder „Luitenant" Smitt

Het lijkt enigszins eigenaardig een dominee onder het kruis met „luitenant" te betitelen. Toch heeft het zin, daar de figuur, die we in dit stukje willen belichten, Wolter Wagter Smitt, inderdaad luitenant bij de schutterij van Zwolle is geweest.

Wie is deze luitenant, later ds. W. W. Smitt? Zijn persoonlijkheid, zijn levensloop, zijn strijd in het kerkelijk leven zijn interessant genoeg, om er enkele dingen over te zeggen.

Wolter Wagter Smitt werd in het jaar 1804 geboren; waar, is niet bekend. Trouwens, over zijn jonge jaren is al heel weinig te zeggen. Enkele dingen weten we hier slechts van. Volgens ds. C. v. d. Oever, die na de dood van Smitt de lijkrede moest uitspreken, werd Wol-

Delft, Voorburg, Den Haag, Rotterdam en zelfs Vlaardingen heeft men hieraan meegewerkt.

Als het nodig is, hopen wij t.z.t. weer een inzameling te houden en hopen dan op veler medewerking.

Wie voor de verzendkosten iets over heeft, kan dat storten op giro 34435 van de Coöp. Raiffeisenbank te Gouda, met vermelding: Kas Bijz. Noden, VI. hulp. De Heere zegene dit werk en uw gave.

Dit ooggetuigenverslag van de reis, die dhr. en mevr. Treurniet, mevr. v. Wingerden en mevr. v. Woerden, allen te Zoetermeer, naar het vluchtelingenkamp te Kassei maakten, moge U enig besef hebben bijgebracht van de vele nood die er, ondanks onze welvaart, heerst. Mogelijk legt U straks van uw vacantiegeld een kleinigheid opzij voor dit werk, wat U kunt overmaken, zoals hierboven omschreven.

H. H. het kruis (4) ter Wagter op 22-jarige leeftijd door God in het hart gegrepen; „God betoonde hem, dat hij een uitverkoren vat was, trok hem uit het verderf der wereld en nam woning in zijn hart", aldus ds. Van den Oever. Al spoedig kon hij niet meer ter kerke gaan bij het Hervormde Kerkgenootschap, maar ging met een aantal van zijn vrienden leesgodsdienstoefeningen houden. Dat was in Steenwijk. Ondanks de dreigementen van Hervormde zijde ging het hem maatschappelijk gezien goed: op 4 oktober 1829 werd hij aangesteld tot sergeantmajoor bij de Overijselse schutterij te Steenwijk. Een jaar later volgde reeds zijn benoeming tot 2e luitenant. Later moet hij overgeplaatst zijn naar Zwolle. Tot 1839 toe droeg hij „des konings wapenrok"; in dit jaar werd de schutterij te Zwolle opgeheven.

Reeds vanaf het begin der afscheiding in Zwolle (in 1835) moet hij een belangrijke rol in het kerkelijk leven gespeeld hebben, zij het dan ook, dat hij geen ouderling of diaken was. Wel moet hij in deze jaren „geoefend" hebben. In deze jaren beroept de gemeente te Zwolle W. W. Smitt in ieder geval, om als herder en leraar op te treden. Hiervoor bedankt Smitt echter, met de motivering, dat hij zich wél geroepen acht om te prediken, maar niet om te dopen. Uit deze jaren is ook bekend, dat Smitt een groot vriend en warm medestander van ds. H. de Cock was. Ook moet Smitt in Zwolle een winkel gedreven hebben, om in het levensonderhoud te kunnen voorzien. Later is hem dat van de kant der Afgescheidenen nog wel kwalijk genomen.

Het jaar 1839 is ook voor Smitt belangrijk geweest. In dit jaar immers namen de Afgescheidenen de beslissing om vrijheid van godsdienstoefeningen aan te vragen, wat neerkwam op een verloo-

chening van hun gereformeferde pretenties.

Het woelt en gist overal, maar vooral in Overijsel. Ook in Zwolle is het verre van rustig. Het is niet geheel duidelijk, welke rol Smitt in Zwolle gespeeld heeft, maar wel blijkt hij naar voren te komen als de erkende leider van allen, die zich tegen de gang van zaken verzetten. Smitt is een man, die van doorzien weet. Ondanks zijn vriendschap met ds. De Cock gaat het op een kerkelijke scheiding aan. De Gereformeerde Kerk onder het Kruis te Zwolle wordt een feit!

Op 11 juni 1840 horen we opnieuw van onze „luitenant". Hij is dan op een Algemene Vergadering te Mastenbroek van bijna alle Kruisgemeenten. Een zestigtal afgevaardigden zijn aanwezig. Smitt is op deze vergadering een invloedrijk man geweest. Hij heeft nl. voorgesteld, om enkele broeders uit hun midden, die zeiden een roeping tot het leraarsambt te hebben, te zenden als predikant in algemene dienst, waarna zij in een bepaalde gemeente beroepen konden worden. Let wel, Smitt kwam met dit voorstel door de grote nood in de Kruisgemeenten: er was nl. geen enkele predikant om de Sacramenten te kunnen bedienen. In een vorig stukje hebben we daar al eerder over geschreven. Toch werd zijn voorstel niet direkt met algemene stemmen aangenomen. Vooral het punt van de kerkelijke examinatie ontmoette nogal wat tegenstand. Ieder kende toch de betrokken broeders? . Zij oefenden immers reeds geruime tijd? Moeten „kinderen" dan aan „mannen" en „vaders" vragen stellen? De eindconclusie was, dat het examen dan maar niet door moest gaan. Als een bepaalde gemeente dat wilde, kon het nóg altijd plaats vinden. Zo werd besloten, terwijl de vergadering al aan het verlopen was, dat een vijftal broeders, bevestigd zou worden tot leraar door elkaar de handen op te leggen.

De volgende zondag vond de bevestiging reeds plaats; het was een verrassing voor de Zwolse gemeente. Oefenaar A. Schouwenberg legde in de morgendienst W. W. Smitt de handen op, terwijl in de avonddienst ds. W. W. Smitt Schouwenberg de handen oplegde. Deze overhaaste kerkelijke handeling heeft veel stof doen opwaaien; men voelde zelf ook het vreemde van de zaak. Het is tenminste wel kenmerkend, dat van de vijf nieuwe leraars alléén ds. Smitt op zijn post bleef als predikant van de Kruisgemeenten.

Na reeds eerder door de gemeente van Zalk beroepen te zijn (in december 1839) neemt hij in de zomer van 1841 een beroep van deze gemeente aan. Vijf jaren lang heeft ds. Smitt met veel zegen in Zalk mogen arbeiden. Hij bleef in Zwolle wonen, waarschijnlijk omdat er in Zalk geen pastorie voor hem beschikbaar was, of omdat de kleine gemeente hem financieel niet kon onderhouden. Ook moet zijn vrouw in deze jaren de winkel aangehouden hebben. Men stelle zich de maatschappelijke positie van deze dominees onder het kruis dus niet te goed voor! Ontzaglijk veel hebben deze mensen, om des Evangelies wil, moeten doorstaan!

In 1845 komt Smitt opnieuw voor het voetlicht der historie. Op de Algemene Vergadering der Kruisgemeenten van 9 tot 12 september in Rotterdam wordt hem opgedragen het standpunt der Kruisgezinden uiteen te zetten. Ds. Smitt toont ook nu weer een vaardige pen te bezitten. Een maand later is het geschriftje persklaar: Het heet: „Waar openbaart zich de Gereformeerde Kerk in Nederland? " Drie figuren houden in dit boekje een samenspraak: Vroomhart, die de Kruisgemeenten vertegenwoordigt; Berghuis, de representant van de Afgescheidenen en Ten Dal, die de overgebleven vromen in de Hervormde Kerk aanvankelijk verdedigt. Later wordt Ten Dal het eens met Vroomhart. In dit boekje, dat kerkelijk goedgekeurd werd door ds. C. v. d. Oever uit Rot-

terdam en ds. W. H. van Leeuwen uit Woerden, blijkt duidelijk wat de verschilpunten zijn tussen de Afgescheidenen en de Kruisgemeenten. Het gaat maar niet alléén om kerkrechtelijke meningsverschillen, hoe belangrijk ook, neen, de fundamenten van de gereformeerde belijdenis komen in de controverse aan het licht: over de roeping, de kerk, het verbond, de kinderdoop, de uitverkiezing, het aanbod van genade dacht men toen reeds anders. Laten wij niet vergeten! En.... ook de bevindelijke prediking van de predikanten onder het kruis was voor velen der Afgescheidenen een steen des aanstoots. Vroomhart (Smitt) zegt: „alle onderhandelingen met God en den uitverkoren zondaar worden weggeredeneerd, omhet bevindelijke leven de bodem in te slaan." Een heftige pennestrijd met ds. H. A. de Vos (uit het kamp der Afgescheidenen) is het gevolg. Deze predikant voert de strijd bepaald niet sympatiek; ds. Smitt moet hem tenminste in een reaktie van zijn zijde nogal op wat onjuistheden betrappen; hij gaat echter te ver, als hij de naam van De Vos gaat gebruiken om te waarschuwen voor de kleine vossen die de wijngaard verderven, ook al heeft hij zakelijk misschien wel gelijk gehad.

De gemeente van Zalk heeft ds. Smitt niet lang mogen behouden. God beschikte het anders. Op 31 augustus van het jaar 1846 preekte ds. Smitt 's morgens nog over Psalm 73 : 3 en 's middags uit de Catechismus over de woorden „Uw koninkrijk kome." Toen hij thuiskwam, was hij echter ziek. Hij verkreeg enkele dagen later zijn wens, „daar hij", volgens ds. v. d. Oever, „dikwijls" naar zijn zang-en bloemtijd verlangd had en ten laatste zacht en zalig in den Heere ontsliep op 9 september des avonds te zes uur".

Ds. Van den Oever, door Smitt zelf in het ambt bevestigd, leidde de dienst daags na de begrafenis. Het moet wel een bijzonder indrukwekkende predikatie geweest zijn, die hij hield: „O, mijn hart is ontroerd, ik kan u bijna niet toespreken. Hier zijn plaats door mij vervuld op dit ogenblik en hij er nooit meer staan.... Maar gemeente, ga eens met mij ter stad uit, daar verre achter de heuvelen, kom treed dit veld eens met mij in, och, hier moet ik bijna bezwijken, daar is een graf en ziedaar wezen, die hun lieve vader bewenen. Het is mijn broeder, uw leraar, hij heeft de Raad Gods uitgediend, hij is ontslapen en bij zijn vaderen gelegd."

„Luitenant" Smitt: hij was een strijder voor Gods Koninkrijk! Zijn naam mogen we niet vergeten.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen