Zure regen

Het is al geruime tijd bekend dat ons milieu wordt bedreigd. We denken dan aan het toenemend energieverbruik. Dat is ontstaan door onze overspannen leefgewoonten en een te hoge levensstandaard. Een tweede milieuprobleem vormt de geluidshinder. We kunnen ook denken aan bodemaantasting. Dat kan fysisch (ontgronding, erosie en bodemverdichting), biologisch (direkt ingrijpen in het bodemleven) en chemisch (industriële stoffen en meststoffen) van aard zijn. Milieuproblemen met water betreffen thermische vervuiling (koelwater), chemische verontreiniging (bijvoorbeeld fosfaten en nitraten) en verdroging. Tenslotte denken we ook aan de luchtverontreiniging. Daarover volgt straks meer.

Uitputting en vervuiling van het milieu bedreigen mens en dier, maar óók onze kuituurgoederen. De mens is bezig het leefmilieu op schrikbarende manier aan te tasten. Daarom stellen verschillende deskundigen dat de wereld haar ondergang tegemoet gaat. We zien het ook vandaag om ons heen dat de gehele schepping zucht (Rom. 8 : 22). Dat komt omdat de mens zijn ambt van rentmeester in gehoorzaamheid aan Gods gebod (Gen. 1 : 28) heeft ingeruild voor gehoorzaamheid aan de grote verwoester: e satan (Gen. 3).

Wat is zure regen?

Een paar jaar terug had bijna niemand gehoord van „zure regen". Nu gaat er geen dag voorbij of je hoort en leest er over. Dat komt omdat de gevolgen van dit probleem overal in onze samenleving duidelijk worden: in onze bossen, in het open veld, in onze land-en tuinbouw, in de dierenwereld, ten aanzien van onze kunstschatten en onze drinkwatervoorziening.

Het woord , , zure regen" is eigenlijk een slechte uitdrukking. Het gaat eigenlijk om de verzuring van het milieu. Dan denken we aan de omzetting van zuurvormende stoffen tot zuren in de atmosfeer, op planten en gebouwen en in de bodem.

Deze verzurende stoffen kunnen neerslaan uit de lucht. Nu kunnen deze stoffen in droge vorm neerslaan op bomen, planten, grond en water (de zogenaamde) droge neerslag) of in natte vorm, dus opgelost in dauwdruppels, mist, regen, hagel en sneeuw (de zogenaamde natte neerslag). Daar de naam „zure regen" algemeen ingeburgerd is, zullen we de droge en natte verzurende neerslag aanduiden als „zure regen".

De gevolgen van zure regen zijn lang verborgen gebleven. Natuurgebieden waar de visstand in rivier en plas en de gezondheidstoestand van bomen het eerst zienderogen achteruit gingen, liggen vaak op grote afstand van de bewoonde en industriële wereld. Dit komt omdat de belangrijkste verzurende stoffen vaak over honderden en duizenden kilometers worden verplaatst éér ze neerslaan. Inmiddels is het duidelijk geworden dat de gevolgen van zure regen een alarmerend internationaal probleem vormen.

Zure realiteit

Zure regen is al lang geen „hobby" meer van milieudeskundigen. Het is een zure realiteit die ons allemaal raakt, óók in onze portemonnee. De schade in Nederland bedraagt jaarlijks zo'n 150-500 miljoen gulden. Dat betreft dan de hogere kosten en lagere opbrengst in de landbouw, bosbouw en natuurbeheer en de kosten van restauratie en bescherming van kuituurgoederen. Prachtige beeldhouwwerken die de eeuwen glansrijk doorstonden, smelten de laatste tientallen jaren als lolly's. De hiervoor genoemde schatting komt voor de Europese Gemeenschap uit op 1, 5-2 miljard gulden.

Momenteel is de regen in Nederland al gemiddeld 20 keer zo zuur als natuurlijke regen. Soms vallen er buien die wel 50 tot

80 keer zoveel zuur bevatten. In andere Westeuropese landen zijn nog veel zuurdere regens gemeten. De neerslag (nat en droog) van verzurende stoffen is in Nederland 3 a 4 keer te hoog voor een gezonde natuur. Het is logisch dat de natuurlijke zuurbuffers in de bodem deze 3 a 4 keer te sterke aanval niet altijd kunnen weerstaan. Vooral in de kalkarme gebieden is de situatie ernstig. In de Brabantse vennen is het water nu al tussen de 20 en 100 maal zo zuur als vroeger.

De schade van verzuring is op veel plaatsen zichtbaar. Niet alleen sterven bomen af; ook onverwoestbaar lijkende beeldhouwwerken en dokumenten vallen ten prooi aan de om zich heen grijpende verzuring. Als de zure regen niet verminderd wordt, kan in ons land de schade oplopen tot wel één miljard op jaarbasis. De ekonomische waarde van onze bossen kan zelfs met 10 miljard gulden verminderen! Als bovendien maatregelen genomen moeten worden om de schade aan onze drinkwaterwinning te herstellen, is het leed helemaal niet meer te overzien. En dan hebben we nog maar enkele zaken genoemd. Zure regen moet terug gedrongen worden, ook al zal dat van ons de nodige offers vragen. Voordat we nader ingaan op mogelijke maatregelen, moeten we eerst de oorzaken van omgevingsverzuring bezien.

Stoffen die verzuring veroorzaken

De belangrijkste veroorzakers van verzuring in Nederland kunnen in twee groepen verdeeld worden. Allereerst zijn er de primaire luchtvervuilers zwaveldioxide (S02), stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3). Uit deze primaire luchtvervuilers kunnen in de atmosfeer sekundaire vervuilers ontstaan. Deze nieuwgevormde verbindingen veroorzaken de zogenaamde fotochemische luchtverontreiniging. Daarbij gaat het vooral om ozon en peroxyacetylnitraat (PAN).

Zwaveldioxide komt in de lucht vrij bij verbranding van de zogenaamde fossiele brandstoffen, zoals steenkool en olieprodukten. In Nederland spuien industrieën, raffinaderijen en elektriciteitscentrales jaarlijks zo'n 350 miljoen kg.; 85% daarvan komt uit tien schoorstenen en de rest uit huis-en gebouwverwarming en het verkeer. Een deel slaat in onveranderde vorm neer (droge neerslag). Komt het echter in aanraking met vocht zoals dauw of regen, dan wordt het omgezet in zwavelzuur. Dat gebeurt onder andere in het wolkenwater. Dit zwavelzuur komt met regen, mist of sneeuw naar beneden (natte neerslag). Zo ontstaat 45% van de verzuring.

Bij alles wat verbrand wordt, ontstaan hoge temperaturen. Normaal reageren stikstof en zuurstof — gewone bestanddelen van de lucht — niet met elkaar. Maar als de lucht sterk wordt verhit, ontstaan er verschillende stikstof-zuurstof-verbindingen, de stikstofoxiden. Deze stikstofoxyden kunnen op soortgelijke wijze als zwaveldioxide met vocht reageren. Dan ontstaat salpeterzuur. Deze luchtvervuiling wordt veroorzaakt door wegverkeer, industrie en elektriciteitscentrales. Vooral na 1973 — het jaar van de olie-krisis — moesten allerlei instanties zuiniger draaien.

Rendementsverhoging gaat echter altijd gepaard met verhoging van de vlamtemperatuur. Het neveneffekt is een grotere vorming van stikstofoxiden. Jaarlijks produceren wij in Nederland zo'n 580 miljoen kg. Dit veroorzaakt 20% van de verzuring. Een apart verhaal vormt ammoniak. Het komt vooral in de lucht bij ontleding van dierlijke mest en met name bij drijfmest in de bio-industrie. Het wordt nauwelijks door de lucht verspreid. Daardoor is het een typisch Nederlands probleem. Bovendien heeft ammoniak „twee milieugezichten". Ammoniak (NH3) kan in de lucht in regendruppels en mist worden omgezet in ammonia (NH40H). Dat is geen zure, maar een zogenaamde basische stof die zuren kan neutraliseren — dus ook zwavelzuur en salpeterzuur. Dan ontstaan ammoniumzouten. Je zou kunnen zeggen dat het juist tegenovergesteld werkt als een zuur. Toch neemt ammoniak zo'n 35% van de omgevingsverzuring voor haar rekening.

Dat komt omdat eenmaal neergeslagen ammoniak én ammoniumzouten door bakteriën worden omgezet in salpeterzuur. Daardoor draagt het bij aan de vernietiging van het wortelsysteem van planten. Jaarlijks produceert Nederland ongeveer 165 miljoen kg.

Schadelijke gevolgen van verzuring

We weten nog lang niet alles over zure regen. Inmiddels is wel zoveel bekend, dat omgevingsverzuring moet worden aangemerkt als één van de grootste bedreigingen van ons milieu. Bij verzuring van meren en plassen sterft een groot deel van de natuurlijke bewoners uit. Te denken valt aan vissen, slakken kreeftachtigen, wormachtigen, watervlooien, de meeste soorten algen en de hogere waterplanten. Zure neerslag kan ook indirekt schade veroorzaken. Als gevolg van de bodem-

verzuring kunnen giftige metalen vrijkomen en uiteindelijk in het water belanden. In Zweden zijn reeds duizenden meren biologisch dood, dat wil zeggen: er zijn geen vissen en planten meer in te bekennen.

Ook op de bodem heeft een te hoge zuurbelasting funeste gevolgen. Want de zuurbuffers die zuren neutraliseren, worden als het ware opgegeten tijdens hun neutraliserende werkzaamheden. Daarbij worden aan deze buffers gebonden (giftige) metalen losgemaakt uit hun verbindingen. Dit heeft twee gevolgen. Enerzijds worden zo voor bomen en planten noodzakelijke voedingsstoffen onbereikbaar voor de wortels, doordat ze uitspoelen naar het grondwater. Anderzijds komen op deze manier ook giftige metalen (zoals aluminium, cadmium, lood, koper en zink) in het grondwater terecht. Vooral aluminium is dan uiterst schadelijk voor bomen en planten. Daardoor sterven de wortelharen en de fijne schimmeldraden er omheen af. De planten nemen dan onvoldoende en te weinig selektief water en voedingsstoffen op, zodat ze verzwakken en schadelijke stoffen en ziekteverwekkers niet kunnen weerstaan. Ook ons drinkwater loopt gevaar.

Zieke bossen zijn bijna niet meer te redden. De uitkomst van het vitaliteitsonderzoek over 1985 door Staatsbosbeheer is zorgwekkend. Ongeveer de helft van de Nederlandse bossen, groeiend op ruim 140.000 hektare, ontwikkelt zich normaal en heeft goede toekomstverwachtingen. In de andere helft van de bossen loopt ruim 36.000 hectare (= ±12, 5% van het totale bosbezit) grote kans om verloren te gaan. Bovendien is al bijna zesduizend hectare bos gestorven en moet op korte termijn voor de bijl. De ziekteverschijnselen doen zich in gelijke mate voor in naald-en loofbossen. Van de loofbomen vertoont vooral de eik een opmerkelijke achteruitgang: ruim 20% van de eiken loopt kans verloren te gaan.

Bossen in vergelijkbare streken in West-Duitsland vertonen dezelfde tendens als de Nederlandse bossen. In het zuiden van Duitsland is de situatie echter veel slechter. Ook de bergbossen in het Alpengebied vertonen sterke achteruitgang. Dit is aanleiding tot grote zorg vanwege het toenemende lawinegevaar.

Bijna 24 eeuwen lang doorstond de Acropolis van Athene met z'n prachtige beelden de tand des tijds. De laatste tientallen jaren takelt deze onbetaalbare kulturele erfenis van de oude Grieken zienderogen af. In geheel Europa zijn er tal van voorbeelden te vinden van dergelijke verminkingen. De Sint Jans-Kathedraal staat voortdurend in de stijgers om de schade door luchtverontreiniging te herstellen. De gebrandschilderde ramen — zoals de Goudse Glazen — verliezen hun kleur en waarde.

Ook carillons en dergelijke zijn uiterst kwetsbaar. De Hemonyklokken in de Utrechtse Dom behoorden tot de zuiverste carillons van ons land. Nog in 1951 bleken deze 17de eeuwse klokken bij uitgebreide klankenanalyse volkomen zuiver. In 1974 waren ze vals en nog steeds worden ze valser. De schade door verzuring dringt zelfs door tot onze archieven. Daar worden waardevolle en unieke dokumenten het slachtoffer. Deze intrieste opsomming zou verder uit te breiden zijn.

Maatregelen vereist!

Als we in Europa op dezelfde voet doorgaan met het gebruik van steenkool, aardolie, aardgas en bruinkool, verbrandingsprocessen met hoge temperatuur en de huidige toepassing van de bio-industrie, zal de verzuring van ons milieu steeds erger v orden. Maatregelen zijn een harde noodzaak voor onze toekomst. Dit ar-

tikeltje zou te lang worden als we de noodzakelijke maatregelen gingen uitwerken. Daarom sommen we er een aantal op. De verzuring van bodem en oppen'laktewater kunnen we tijdelijk tegengaan door toevoeging van kalk als „zuurbuffer". Belangrijker is ervoor te zorgen dat er minder verzurende stoffen in de lucht komen: bestrijding aan de bron. De Nederlandse regering streeft ernaar, de totale zure neerslag in ons land vóór het jaar 2000 terug te brengen tot minder dan de helft van het niveau in 1980. Het betreft een internationaal probleem. Dat vraagt internationale oplossingen in E.G. verband en wereldwijd.

Willen we dieper doorstoten tot de kern van het milieubeheer, dan zullen we het ambt van rentmeester weer in bijbelse zin moeten verstaan. Dan beseffen we dat het goed beheren van de aarde moet uitlopen op de eer van de Grote Schepper. „Tevens moeten wij in aanmerking nemen, Wie het is, Die rekenschap vraagt. Het is Dezelfde, Die ingetogenheid, matigheid, soberheid evenzeer heeft aanbevolen, als Hij praalzucht, pronkerij en alle ijdelheid afkeurt. Dezelfde, Die geen welgevallen in het beheer onzer goederen heeft, als dit niet geschiedt in liefde. Dezelfde, Die over alle genot, dat de reinheid en heiligheid van onze ziel kan benadelen en onze geest schaden, reeds door Zijn Woord het oordeel heeft uitgesproken". Aldus Calvijn in zijn Institutie III, X, 5.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen