Incest: ongelooflijk, maar waar

Na een serie gesprekken over de vele moeilijkheden die er zijn in het gezin, heeft zij eindelijk de moed iets te laten doorschemeren over de verhouding tussen haar en haar vader. Toch heeft ze er nog een aantal gesprekken voor nodig voordat ze openlijk durft te vertellen dat haar vader jarenlang sexueel kontakt met haar gehad heeft. Het hoge woord is er nu uit. Verslagen zit ze tegenover me. Ter overbrugging van de tijd tot het volgende gesprek vraag ik haar. op te schrijven wat er allemaal bij haar boven komt nu ze dit verteld heeft. Een deel hiervan volgt nu.

„.... Waar ik mee moet beginnen, weet ik eigenlijk niet. omdat er zoveel gevoelens zijn die naar boven komen en die soms lijnrecht tegenover elkaar staan. Gevoelens van schuld, onmacht, verdriet, pijn, het gevoel van slecht te zijn. een gevoel van afschuw over alles wat er gebeurd is, een gevoel van medelijden met allebei mijn ouders, een gevoel van angst als ik aan mijn vader denk en als ik aan vriendschap denk, zoveel andere gevoelens die ik niet onder woorden kan brengen. Ik vraag me af waarom ik niet eerder over deze dingen heb gesproken, en nu pas na lang zwijgen en ontkennen toegeef dat al deze dingen gebeurd zijn. Als ik er eerder over had gesproken, waren er misschien een heleboel dingen niet gebeurd, zoals bijvoorbeeld de verwijdering tussen mijn ouders: hoewel ik me aan de andere kant afvraag of die toch niet gekomen zou zijn. Misschien was de verwijdering tussen mijn ouders en mij dan wel minder groot geweest. Misschien....; een hele rij vragen met een nog grotere rij vraagtekens.

Op dit moment zit ik tegen een hele hoge berg aan te kijken van allerlei gevoelens en vragen waar ik geen raad mee weet. Waarom zijn al deze dingen gebeurd? Waarom kon mijn vader zich niet beheersen en er aan denken dat hij een vrouw heelt die ook haar gevoelens heelt, en ook zou kunnen zien. wat er allemaal gebeurt? Waarom houdt hij er geen rekening mee dat ook zijn dochter nog een beetje gevoel bezit? Waarom heb ik niet tegen mijn vader gezegd dat het fout was wat hij deed? Waarom liet ik het zelf elke keer weer toe. en waarom was ik op zulke momenten niet veel harder?

Ik zou zo nog een hele berg van waaroms neer kunnen zetten. Maar als ik aan al deze dingen denk. dan bespringt me een gevoel van wanhoop, van onmacht, van moedeloosheid. Ik word soms knettergek als ik over al deze dingen nadenk en alles weer opnieuw beleef. Op zulke momenten zou ik uren willen huilen, en alles eens een ogenblik willen vergeten, maar het achtervolgt me dag en nacht...."

Aldus schreef dit meisje, dat komt uit een gezin dat kerkelijk trouw meeleeft, en om de andere donderdag de Daniël in de bus krijgt.

Incest

Dit artikel gaat dus over incest.

De laatste tijd wordt daar veel over geschreven. Regelmatig kom je die term tegen in de krant. Wat wordt er nu precies mee bedoeld?

Incest kan in het kort worden omschreven als: sexueel misbruik van kinderen binnen het gezin; of ook wel: sexuele kindermishandeling binnen het gezin. Het gaat dus om sexuele kontakten van oudere of volwassen gezinsleden met een kind. tegen de zin van het kind, of zonder dat het kind het gevoel heeft de sexuele kontakten te kunnen weigeren of zich ertegen te kunnen verzetten. Deze kontakten kunnen varieren van haast onschuldig lijkende aanraking tot de meest intieme vorm van lichamelijk kontakt. Als er dwang bij gebruikt wordt, dan wordt er wel gesproken van sexueel geweld. De huidige belangstelling voor dit onderwerp hangt nauw samen met het groeiend besef dat incest veelvuldig voorkomt, en dat hel veelal een schadelijke invloed uitoefent op de ontwikkeling van de jongere. Vaak wordt daarbij over hel hoofd gezien dat incest niet alleen onwenselijk. maar ook ongeoorloofd is.

In Leviticus 18 lezen we. dat sexuele verhoudingen tussen allerlei verwanten worden verboden. Ook in het Wetboek van Strafrecht wordt incest strafbaar gesteld. Overigens komt slechts een klein deel van de plegers van incest werkelijk in de gevangenis terecht.

Enkele feiten met betrekking tot incest

Wanneer er over incest gesproken wordt, denken velen al gauw aan de situatie zoals die aan het begin van dit artikel geschetst werd, namelijk sexueel misbruik van de dochter door de vader. Toch is dit niet de enige vorm, en zelfs niet de meest voorkomende!

Uit recent onderzoek is namelijk gebleken, dat incest vaker door een broer of een oom wordt gepleegd dan door de vader. Andere personen die incest plegen kunnen zijn: de stiefvader, de pleegvader, de

grootvader of een neef. In 99% van de gevallen is de pleger van incest een man. Het komt dus maar zelden voor dat de moeder of een zuster het kind sexueel mishandelt.

Aan de andere kant zijn het niet uitsluitend meisjes die het slachtoffer worden van incest.

De laatste tijd blijkt steeds vaker dat ook jongens sexueel misbruikt worden door andere gezinsleden. Dit wil dus niet zeggen dat dit nu vaker voorkomt dan vroeger, maar wel dat jongens en mannen hiermee eerder voor de dag durven komen. Over deze vorm van incest is nog niet veel bekend; maar wel is inmiddels duidelijk geworden dat incestervaringen voor jongens minstens zo ingrijpend zijn als voor meisjes. Zij hebben immers niet kunnen voldoen aan de verwachting - die eerder aan jongens dan aan meisjes wordt gesteld - dat zij zich toch wel te weer kunnen stellen tegen herhaalde ongewenste handelingen van andere gezinsleden.

Incest komt voor bij kinderen van alle leeftijden. Niet zelden begint het al bij kinderen van 3 a 4 jaar, en in een enkel geval zelfs al bij baby's. Het kan blijven doorgaan bij kinderen die al de volwassen leeftijd bereikt hebben. De gemiddelde leeftijd ligt bij 11 jaar en de gemiddelde duur bedraagt 3 jaar. Wat de duur betreft, kan het beperkt blijven tot één of enkele keren; maar de incest kan zich ook uitstrekken over een periode van 10 a 15 jaar. Het laat zich raden dat van een kind. dat zo lang en soms ook nog door meerdere leden van het gezin sexueel misbruikt is. niet veel meer over blijft dan een geestelijk en lichamelijk wrak.

De laatste tijd lees je in de krant, dat nogal wat vrouwen op enigerlei wijze met incest te maken hebben gehad. Uit een onlangs gehouden onderzoek onder vrouwen bleek ruim 15% tegen hun wil sexueel benaderd te zijn door verwanten. Bijna de helft daarvan heeft dit alles ingrijpend ervaren, en er ook klachten aan overgehouden. Voor mannen ligt het percentage veel lager, namelijk ongeveer 2%.

Uit al deze gegevens blijkt wel dat incest een kwaad is van aanzienlijke omvang. Tien jaar geleden was over incest nog zeer weinig bekend. In de jaren '80 is de ijsberg, die zich grotendeels onder water bevond, langzamerhand meer zichtbaar geworden. Aan het beter bespreekbaar maken van incest is zeker bijgedragen door de Vereniging tegen Seksuele Kindermishandeling binnen het Gezin, die in 1981 is opgericht.

Achtergronden van incest

Hoe kan nu in een gezin incest ontstaan, en waarom blijft dit doorgaans niet beperkt tot een eenmalig incident, maar wordt het een patroon dat moeilijk te doorbreken is'?

Bij het zoeken naar een antwoord op deze vraag moet niet alleen gekeken worden naar de afzonderlijke gezinsleden. maar ook naar het hele gezinssysteem. Natuurlijk is de pleger van incest verantwoordelijk voor wat hij (of zij) doet. en kan de schuld niet worden afgeschoven op de andere leden van het gezin. Toch zijn er vaak omstandigheden in het gezin aan te treffen, die een voedingsbodem voor de incest vormen. Een paar ervan laten we hier de revue passeren. Bij gezinnen met incest komt nogal eens het patroon voor, dat de vader een autoritaire positie in het gezin inneemt.

Misschien is hij van zichzelf wel erg afhankelijk van anderen, maar tracht hij dit te overwinnen door in het gezin met harde hand te regeren. De moeder trekt zich, in ieder geval in emotioneel opzicht, terug. De huwelijksrelatie tussen man en vrouw laat te wensen over. In deze omstandigheden kan het gemakkelijk gebeuren, dat vader meer en meer belangstelling begint te krijgen voor de dochter, die zich van meisje tot jonge vrouw ontwikkelt, en haar tenslotte dwingt tot sexueel kontakt. 1

In een ander type gezin neemt I de opgroeiende dochter steeds meer de plaats van moeder in.

meer de plaats van moeder in. Het kan zijn dat de moeder werkelijk ontbreekt in het gezin, bijvoorbeeld doordat zij overleden is; het kan ook zijn dat zij door ziekte of zwakte op de achtergrond is komen te staan. Wanneer de oudste dochter een stuk verantwoordelijkheid voor het gezinsleven op zich neemt, is de stap niet groot dat zij, in de ogen van vader, ook in lichamelijk opzicht de plaats van moeder inneemt.

Veel moeders schijnen van het bestaan van incest af te weten, maar het oogluikend te laten voortduren ofwel er zelf aktief aan mee te werken. Kennelijk voelen zij zich onmachtig om aan de sexuele kontakten tussen vader en kind een eind te maken.

Gevolgen van incest

Evenals in het artikel over kindermishandeling kan ook ten aanzien van incest onderscheid gemaakt worden in lichamelijke en psychische gevolgen.

Door het verrichten van incestueuze handelingen kan het lichaam van het kind op verschillende manier schade worden toegebracht. Deze beschadigingen treden op, omdat het kind lichamelijk nog niet toe is aan sexueel kontakt, of omdat er geweld bi j te pas komt.

Incest heeft ook psychische consequenties, zowel voor het kind dat de incest ondergaat als voor de volwassene die in haar of zijn jeugd incest ondergaan heeft. Een aantal van deze gevolgen komt duidelijk naar voren in het verhaal van het meisje aan het begin van dit artikel. Slachtoffers van incest hebben vaak te maken met moeilijk te hanteren gevoelens, zoals:

- schaamte om het intieme kontakt met een familielid

- schuld, omdat zij zich in hun ogen niet voldoende verzetten tegen de incest: of omdat ze wel eens lustgevoelens ervaren in het sexueel kontakt. ook al willen ze dat niet: of omdat

ze heimelijk genieten van de aandacht die zij krijgen

- angst voor degene die de incest pleegt, of voor het bekend worden van de incest waardoor het gezin uit eikaar zou kunnen vallen, of voor een zwangerschap

- boosheid, op degene die de incest pleegt, maar ook op de moeder die het niet heeft kunnen verhinderen

- verwarring omtrent hetgeen er met hen gebeurt cn wat ze geen plaats kunnen geven in hun kinderlijke beleving

- onzekerheid, leegte, depressiviteit. eenzaamheid.

Door het vroegtijdig sexueel kon takt krijgt de jongere geen gelegenheid langzaam toe te groeien naar het aanvaarden van het eigen lichaam en het ontwikkelen van een positieve visie op sexualiteit. Onverwerkte incest-ervaringen kunnen dan ook gemakkelijk leiden tot problemen in het eigen huwelijk: bij sexueel kontakt komen de pijnlijke herinneringen aan vroeger weer boven.

Ook kan er een fundamenteel wantrouwen zijn ontstaan, niet alleen tegen degene die de incest pleegde maar eveneens tegen mannen in het algemeen. Verder kan ook de emotionele ontwikkeling van een kind dat incest meemaakt stagneren. Als overlevingsstrategie kan een kind, iedere keer dat het weer de pijn en de vernedering van het sexuele misbruik moet ondergaan, zich aanleren zijn gevoelens meer en meer uit te schakelen. Bij wal er met hun lichaam wordt gedaan, ervaren zij geen emoties meer, want die stoppen zij weg. Op deze manier ontstaat er gaandeweg een vervreemding van het eigen lichaam. Het kan zelfs zover komen dat op latere leeftijd niet alleen de emoties rondom de incest, maar zelfs alle herinneringen zijn weggestopt.

Als er naar gevraagd wordt, ontkennen zij dat ze als kind sexueel zijn misbruikt, niet omdat zij er niet voor uit durven te komen, maar omdat zij dat werkelijk menen. De herinneringen aan de ingrijpende gebeurtenissen zijn verwijderd uit het bewustzijn.

Er kunnen dan echter wel psychische of psychosomatische klachten zijn. die voortvloeien uit deze onverwerkte gebeurtenissen.

Deze uiteenzetting van de psychische gevolgen van incest zou gemakkelijk uitgebreid kunnen worden, maar dat zou te ver voeren. Uiteraard zal niet iedereen die sexueel misbruikt is met al deze gevolgen te maken krijgen. Veel hangt af van hoe lang en hoe ernstig het misbruik geweest is, en of er daarnaast een stuk gezonde ontwikkeling in dc jeugd geweest is. Hoe ingrijpender de incest-ervaringen geweest zijn. hoe meer de noodzaak van steun en hulp van derden nodig is om er enigszins bovenop te kunnen komen.

Incest in de Gereformeerde Gezindte

Hiervóór zijn enkele cijfers genoemd over de mate waarin incest voorkomt. Dc vraag kan dan rijzen, of deze cijfers ook van toepassing zijn op de Gereformeerde Gezindte. Als dat het geval zou zijn. zou het zeer waarschijnlijk zijn dat incest ook voorkomt bij de één of andere klasgenoot op de reformatorische school waar je op zit of bij iemand van de JeV. In het voorgaande hebben we immers gezien dat incest geruime tijd kan voorkomen zonder dat iemand uit de direkte omgeving dat in de gaten heeft.

Over de mate waarin incest plaatsvindt in onze gezindte is niets met zekerheid te zeggen, eenvoudig omdat dat nooit onderzocht is. Er zijn mensen (zij komen vooral uit de feministische hoek) die beweren dat incest in christelijke kringen vaker voorkomt dan daarbuiten! Zij stellen dat de bijbelse leer de autoritaire positie van de vader onder-I steunt: hij is immers het hoofd van het gezin, en de overige gezinsleden dienen zich aan hem te onderwerpen. Een dergelijk klimaat werkt volgens hen incest-bevorderend.

Voor zover ik hel kan bezien, hebben deze mensen het niet bij het rechte eind. Dat bijbelteksten verkeerd worden gebruikt om op die manier bij een kind het sexuele misbruik goed te praten, komt helaas voor. Maar om op grond van enkele gevallen algemene konklusies te trekken, is niet juist.

Anderzijds zijn er ook mensen die beweren dat incest in kerkelijke kringen minder vaak voorkomt dan erbuiten. Ik kan mij voorstellen dat dit inderdaad van toepassing is op de Gereformeerde Gezindte.

Bij velen leeft hier immers het besef, dat de seksualiteit thuishoort binnen het nauwe verband van het huwelijk, en niet binnen het bredere verband van het gezin.

Het gaat er echter niet in de eerste plaats om, of incest in de Gereformeerde Gezindte al dan niet vaker plaatsvindt dan erbuiten. Het gaat mij er veel meer om, dat het plaatsvindt.

Ik wil niet zeggen dat het nog wel meevalt, maar juist dat het niet meevalt. Ook in hel hart van een reformatorisch ingestelde vader sluimert de begeerte naar het bedrijven van sexueel kontakt met zijn opgroeiend kind. En achter de gesloten deuren van een gezin dat onberispelijk lijkt te leven, kan een gezinsleven schuilgaan waarin de verhoudingen behoorlijk scheef liggen, of zelfs helemaal op z'n kop staan.

Wat te doen bij incest?

Wat te doen. als jij nu eens achter die gesloten deur woont? Als we de afschuwelijk gevolgen van incest op ons laten inwerken, is één ding duidelijk: de incest móét stoppen - liever vandaag dan morgen!

Doch dit is nu juist het probleem waar het op vast zit. De gezinsleden hebben een geheim, dat angstvallig verzwegen moet worden. Hoe kan nu dit stilzwijgen doorbroken worden?

Misschien zijn er onder de lezers wel, die dit probleem herkennen omdat zij er zelf midden in zitten. Misschien is er wel een man, of een vrouw, die weet dat hij/zij, door zich iedere keer weer aan een kind te vergrijpen, zondigt tegen God en een naaste. Deze zonde belijden en laten is uitzonderlijk moeilijk, ja, kan ook niet in eigen kracht volbracht worden - en toch is het de eis. God kan daar kracht voor geven. Een vertrouwelijk gesprek met een ambtsdrager, een vriend, de huisarts of een hulpverlener kan hierbij tot steun zijn. Bovendien gaat het doorgaans niet uitsluitend om het incestueuze gedrag, maar om het hele funktioneren als gezin, waarin verandering zou moeten komen.

Ook voor degene die het slachtoffer is van de incest zal het noodzakelijk zijn. te bidden én te werken. Dit laatste houdt in eerste instantie in: de stap naar iemand anders toe zetten die je denkt te kunnen vertrouwen. Dit kan bijvoorbeeld de moeder zijn van je vriendin, een leerkracht, een ambtsdrager, of een hulpverlener. Erg jonge kinderen kunnen die stap niet zetten, wat oudere kinderen kunnen dat alleen als zij de moed hebben om dwars in te gaan tegen alles wat hen tegenhoudt.

Dat lijkt een onmogelijke opgave, maar doe je het niet, dan verandert er niets. Durf je die stap wel te zetten, dan blijkt uit de praktijk dat er ook werkelijk een verandering in gunstige zin mogelijk is.

Ouderen die van een kind te horen krijgen dat er in hel gezin dingen gebeuren die niet mogen, moeten ervoor oppassen dat zij dergelijke signalen niet miskennen. Als een kind een tipje van de sluier oplicht en het wordt niet geloofd, betekent dat een geweldige teleurstelling. Ook zal het de moed kunnen benemen om nog eens aan de bel te trekken.

Tenslotte zullen er ook meisjes en vrouwen zijn die dit lezen, bij wie de zorgvuldig opgeborgen herinnering aan incest in het verleden weer levendig wordt. Voor zover deze jeugdervaringen onvoldoende verwerkt zijn, kunnen zij overwegen of het goed zou zijn. er toch eens met een vertrouwenspersoon over te praten.

In al deze gevallen geldt, dat men in eerste instantie veel baat kan vinden bij begrip en steun in de naaste omgeving.

Het is echter zeer goed denkbaar dat de incest-problematiek zo ingewikkeld is, dat professionele hulp gezocht moet worden. Instellingen uit eigen kring, zoals „De Vluchtheuvel" en „De Poort", verdienen daarbij de voorkeur wanneer men verzekerd wil zijn van begrip voor de godsdienstige achtergrond, en hulp wil ontvangen die uitgaat van dc bijbelse opvattingen omtrent gezin, sexualiteit, verwerking en vergeving.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen