Joke Verweerd: De rugzak

De schrijfster joke Verweerd heeft in korte tijd heel wat bekendheid gekregen. In 7 995 publiceerde uitgeverij Boekencentrum haar debuut, de roman 'De wintertuin', die inmiddels aan de vierde druk toe is. In 1996 verscheen 'De rugzak', opnieuw een roman die het 'goed doet'. De wintertuin is zelfs aan een vertaling in het Duits toe; mogelijk zal 'De rugzak' wel volgen. In deze leeswijzer wil ik aandacht besteden aan dat laatste boek, dat volgens de tekst op de achterflap 'opnieuw een indrukwekkende psychologische roman' is.

Inhoud

In deze roman wordt een blik gegeven op een fase in het leven van een jonge onderwijzeres, jiska Uitenbogert, weduwe van Wiebe Biesterfelt, die recent bij een verkeersongeval is omgekomen. Ze zit midden in het rouwproces, dat ze helemaal alleen tot een goed einde probeert te brengen. Haar meest beproefde middel is trimmen: door zich helemaal tot het uiterste te geven als ze gaat lopen, probeert ze de innerlijke pijn te boven te komen. Ze realiseert zich onvoldoende dat ze meer bezig is met het verdringen dan met het verwerken van haar verdriet.

Op school ontmoet ze Femke Buurmans, die in haar kleuterklas komt stage lopen. De kennismaking verloopt wat stroef: jiska wordt door de naam herinnerd aan het ongeluk waarbij Wiebe omkwam. Heette de vrouw die het ongeluk veroorzaakte, ook niet zo? Femke voelt een zekere remming omdat jiska haar bij de eerste oogopslag aan haar moeder deed denken, die nog steeds in coma in het ziekenhuis ligt. Spoedig echter ontstaat een prima contact, zeker als Femke een actieve rol gaat spelen bij het schrijven van teksten voor een musical, die op de eerstvolgende ouderavond moet worden opgevoerd.

De contacten worden geïntensiveerd als de boerderij waarvan Jiska enkele kamers huurt, te koop wordt gezet en Lieven Buursma, de vader van Femke, er belangstelling voor heeft. Hij koopt de woning en Jiska blijft er als onderhuurster wonen. Lieven heeft een soortgelijke ervaring als Femke wanneer hij Jiska voor de eerste keer ziet: het is alsof hij Jet, zijn vrouw, daar ziet gaan. Kort na de verhuizing overlijdt Jet. De begrafenis brengt Jiska weer heel sterk haar eigen verdriet in herinnering: het huwelijk met de autoritaire Wiebe was een mislukking geworden. Het zwaarste voor haar is echter het drukkende schuldgevoel. Toen ze in de auto tegen Wiebe gezegd had, dat hun relatie stukgelopen was, was op zijn schrikreactie het ongeluk gevolgd. Zij hield vast, dat zij daarmee zijn dood had veroorzaakt, ook al weet de politie dat juist aan het rijgedrag van Jet Buurmans. Zelfs als ze dat later ook van Lieven en Femke hoort, kan ze die last nauwelijks van zich afzetten. Al werkend aan de musical, gaat ze zich echter meer en meer realiseren, dat ze een te zware last op zich genomen heeft. Haar rugzak is te vol en te zwaar!

In gesprekken met Lieven, die vanwege slapeloosheid nogal eens 's nachts op de bank voor het huis plaatsvinden, herkent ze veel van haar eigen zorgen en problemen. Alleen, Lieven komt er eerlijk voor uit en zij heeft alles wat haar drukte altijd weggestopt.

Dat deedze tijdens haar huwelijk, maar ook na Wiebes dood. De relatie met haar schoonouders was daardoor ernstig verstoord. Ze begrijpt nu, dat ze zich nooit voor hen opengesteld heeft, ook niet in een poging hun wederzijds verdriet samen te verwerken. Pas nu kan ze daartoe komen. Er ontstaat zelfs een miniem begin van een moeder-dochterrelatie,

doordat ze haar kwetsbaarheid niet langer probeert te verbergen en ze zich niet beter voordoet dan ze is.

Lijden en schuldgevoel

Zoals in veel moderne literatuur speelt in deze roman lijden en schuldgevoel een grote rol. We vinden hier verschillende mensen bij elkaar die elk op hun wijze worstelen met het probleem van het lijden. Voor jiska is dat het meest gecompliceerd: zij zit niet alleen met een stukgelopen huwelijk, maar als dat door de dood zo ruw beëindigd is, blijft haar de vraag kwellen of ze niet door haar eigen zwijgzaamheid, meegaandheid en toegeeflijkheid de problematiek heeft laten voortduren. Soms lijkt het wel, of ze dat als de oorzaak ziet van het mislukken van de relatie. Femke, die het heel moeilijk heeft met de comateuze toestand van haar moeder, is ook op zoek naar antwoorden op dit soort vragen. Ze probeert in het werken aan de musical deze antwoorden te vinden en lijkt daar met de hulp van de onderwijzer Erik Visser aardig in te slagen. De samenwerking van dit tweetal beperkt zich op den duur niet meer alleen tot de musical en de langzaam groeiende liefde tussen deze twee is zowel voor Lieven als voor Jiska een stimulans om hun eigen moeilijke weg verder te gaan.

Compositie

Dit brengt me vanzelf bij een belangrijk punt in de compositie van deze roman. Aan de ene kant is het heel aardig, te zien hoe Joke Verweerd een aantal personen bij elkaar weet te krijgen die worstelen met diepe levensvragen. Er is wederzijdse herkenning en ze proberen elkaar te helpen en te stimuleren. Aan de andere kant roept deze 'toevalligheid' wel vragen op. Is het niet wat te veel 'geloof' van de lezer gevergd om Jiska en Lieven - de twee personen die zo nauw betrokken zijn bij het ongeluk met dodelijke afloop - door de koop van de boerderij zo nauw met elkaar in contact te laten komen? Ook de vage herinneringen aan Jet, die de persoon van Jiska zowel bij Lieven als Femke oproept, doen wat gewild aan. Het suggereert eigenlijk al vanaf het begin dat deze vrouw goed in de - nog nét niet lege - plaats zou kunnen passen. Het bloed trok weg uit haar gezicht en het was of ze haar voeten in een laag watten zette. Het handje van het kind was opeens een houvast om de volgende stap te kunnen doen.

Want die vrouw daar was mam..., nee, toch niet... Elke stap dichter was het mindere mam. Het haar was anders, de houding, ze was iets kleiner. Ze leek helemaal niet op mam, toch deed ze aan haar denken. Het razende bonken in haar borst was nog niet bedaard toen ze voor haar stond.

juist doordat de nadruk zo wordt gelegd op het ontbreken van de uiterlijke overeenkomst, voel je als lezer na één hoofdstuk al aan, waar de schrijfster heen wil. Het lijkt een beetje een open einde te worden, maar zo heel erg open is dat niet. Lieven is voor de zaak naar Zwitserland en beide jonge vrouwen wachten op een telefoontje van hem. Van binnen kwam het geluid van de telefoon. Ze luisterden en hoefden elkaar niet te vertellen dat het Lieven was. Wie zou het anders zijn op dit moment?

Femke stond het eerst op.

"Dat wordt een rib uit zijn lijf!", zei ze, terwijl ze jiska omhoogtrok. "Wil jij eerst of zal ik maar een beginnetje maken? "

"Dat laatste maar", zei jiska, terwijl ze de tranen van haar wangen veegde om de blos te verbergen.

Ze renden door het grind, maar waren nog niet bij de deur toen het geluid stopte. Ze stonden abrupt stil, elkaar vasthoudend.

"Nu belt hij naar jou!", zei Femke. En dat was zo.

Er blijft voor de lezer niet veel te raden over!

Een ander aspect van deze toevallige samenloop van omstandigheden ervaart de lezer ook in de figuur van basisschooldirecteur Otto van Kemenade en zijn vrouw Maria. Lijkt de verhouding tussen deze twee mensen niet wat te veel op die van Wiebe en jiska? Het geeft Joke Verweerd wel de mogelijkheid om Jiska zich te laten realiseren dat ook zij als vrouw te veel tegen 'haar ster' heeft opgekeken en zich daardoor zo kwetsbaar gemaakt heeft. Aan het einde van het verhaal lijkt deze Maria wat sterker en zelfbewuster te worden, maar dat gaat weer zo gelijk op met de ontwikkeling bij Jiska zelf. De aanduiding van de uitgever 'opnieuw een indrukwekkende psychologische roman' vind ik wel wat hoog gegrepen.

Christelijke literatuur?

Tenslotte nog iets over de thematiek. Ik vind het jammer dat de oplossing van het probleem niet veel verder komt dan: vraag niet te veel, til niet te licht, je bent in wankel evenwicht... Op zich is die gedachte niet slecht. Maar het werk van Joke Verweerd wordt nadrukkelijk gepresenteerd als christelijke literatuur. De diepste dimensie van het leven van de christen moet mijns inziens meer inhouden dan deze gedachte. Zij blijft voor mij te veel steken in een horizontale relatie, waarin de verticale - de verhouding tot Cod - te zeer op de achtergrond blijft. De vormgeving van het antwoord - via de musical-maakt dit misschien begrijpelijk, het geeft tegelijk aan dat de religieuze achtergrond van dit boek anders is dan wij wenselijk achten. Dat neemt niet weg dat het boek aan het denken kan zetten. Jonge mensen zullen er zeker iets van hun eigen vragen in ontdekken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen