Trouw tot het einde

Na een lange, geheime voorbereiding gaat het dan uiteindelijk gebeuren. Alles is tot in de puntjes voorbereid. Het is 20 juli 1944, de dag waarop het moet gebeuren.
Kort voor de vergadering gaat Kolonel Claus von Stauffenberg naar het toilet om zich op te frissen. Hij krijgt gezelschap van onderofficier Von Haeften. Deze heeft een aktetas, die hij aan Von Stauffenberg geeft. Na een tijdje verschijnt hij weer en spoedt zich naar de vergadering. Daar vraagt hij of het mogelijk is dat hij zo dicht mogelijk bij Adlof Hitler mag staan. Hij is namelijk wat doof… Op het moment dat Von Stauffenberg verslag moet uitbrengen verlaat hij plots de vergaderzaal. Von Stauffenberg zegt dat hij dringend moet bellen met Berlijn. Hij baant zich een weg naar buiten. Hij heeft tenslotte nog maar een paar minuten. Kort daarna klinkt een harde explosie achter hem. De bom in de aktetas ontploft. Von Stauffenberg ontsnapt per auto en reist verder per vliegtuig. Hij is er vast van overtuigd dat Hitler dood is. Zo’n aanslag kan hij nooit hebben overleefd. Maar hij weet niet dat de tas verplaatst is, nota bene door een sympathisant van het verzet. Een dikke tafelpoot stond nu tussen de tas en Hitler in en bood bescherming voor de Führer. Na de klap was Hitler totaal versuft. Hij had verwondingen en zijn haar was verschroeid. Zijn eerste reactie was woede, omdat zijn broek kapot was. Daarna gaf hij bevel alles hermetisch af te sluiten.
Uiteindelijk mislukt heel de aanslag en staatsgreep. Von Stauffenberg en zijn vrienden worden opgepakt en terechtgesteld.

Plicht
De helden die roemvol ten onder gingen, omdat hun aanslag en staatsgreep mislukte, kwamen allemaal uit kringen van adel en betere burgerij. Zij waren er zeker van dat Hitler gestopt moest worden.
Het was hun morele plicht. Als de aanslag gelukt was, zou de Tweede Wereldoorlog zeker eerder afgelopen zijn. Dan zouden veel levens gespaard zijn gebleven.
Eén van de mannen die ervan verdacht werd dat hij intensief samenwerkte met de kring rondom Von Stauffenberg was de jonge, talentvolle theoloog Dietrich Bonhoeffer.
Op het moment van de aanslag zat hij al in de gevangenis. Hitler bracht hem direct verband met het complot. Op persoonlijk bevel van de Führer werd Bonhoeffer opgehangen.

Zondebokken
Bonhoeffer was niet onder de indruk van Hitler. Ook anderen uit de adel en gegoede burgerij zagen de opkomst van Hitler met lede ogen aan. En dat terwijl bijna heel Duitsland al snel aan zijn voeten lag.
Na de Eerste Wereldoorlog bleef het broeien in Europa. Duitsland was diep vernederd bij de vredesbesprekingen van 1918 in Versailles.
De jonge succesvolle politicus Adolf Hitler profiteerde hiervan. Zijn nationaalsocialistische partij groeide snel. In een samenleving geregeerd door chaos, verbittering en wantrouwen, kregen zijn ideeën heel erg veel invloed. Hitler beloofde gouden bergen. Zijn retoriek en bevlogenheid gaven mensen weer hoop. Veel mensen zagen de duistere kant van de ideologie van Hitler niet.
En de kerk? De protestantse kerken in Duitsland werden in 1933 gedwongen te fuseren tot één Duitse rijkskerk. In de kerk was de invloed van de nazi’s heel groot. Overal verschenen hakenkruizen en alle nietariërs werden uit het ambt gezet.
De zondebokken waren de Joden.
Zij waren rijk, en hadden invloed.
Het antisemitisme is niet door Hitler uitgevonden. Ook in Frankrijk was er veel Jodenhaat. Toen Hitler eenmaal de volledige macht had, kwamen er steeds meer wetten die Joden hard troffen. Joden werden geweigerd in ambten en openbare gebouwen. Joodse ondernemers werden dwarsgezeten. Veel Joden zagen de donkere bui hangen en kozen voor emigratie. In 1938 volgde de verschrikkelijke Kristallnacht. Voor het eerst werd er op grote schaal geweld gepleegd tegen Joden. Winkels werden vernield en synagogen brandden. De rechterhand van Hitler, Joseph Goebbels, was het brein achter deze georganiseerde pogrom.
Het was Dietrich Bonhoeffer die zijn stem liet horen: “alleen wie voor de Joden schreeuwt, mag Gregoriaans zingen.” Met andere woorden: wat heb je aan een mooie kerkdienst met een schone liturgie, als op straat Joden worden mishandeld en opgepakt? Hij koos hiermee duidelijk tegen Hitler, maar sprak zich ook scherp uit over de kerk. De kerk verzwagerde zich met Hitler en dat deed hem pijn.
In deze roerige jaren schreef Bonhoeffer dat juist in een tijd waarin de kerk hem tegenviel, de wereld hem meeviel. Alle mooie woorden van Hitler ten spijt, zijn beweging trok Duitsland naar de zwarte afgrond. Voor Bonhoeffer was het vanaf het begin duidelijk hoe gevaarlijk en demonisch de ideeën van Hitler waren. Hij was één van de predikanten van de Bekennende Kirche.

Indrukwekkend
In 1939 vertrok Bonhoeffer naar de Verenigde Staten. Spoedig keerde hij terug naar Duitsland. Hij voelde zich schuldig over zijn vertrek. Hij keert terug, vastbesloten om de strijd aan te gaan om het regime van Hitler ten val te brengen. Vrienden, familie, broers en zussen raakten met hem betrokken in het hoogburgerlijke verzet tegen Hitler.
In 1940 trad Bonhoeffer in dienst van de Wehrmacht, het leger van het Derde Rijk. Bonhoeffer had veel contacten in het buitenland. Deze moest hij gebruiken om te spioneren. Bonhoeffer had zijn eigen geheime agenda en gaf juist informatie door over het nazi-regime aan de geallieerden. Inmiddels had hij ook contacten met de groep officieren die zich in het geheim voorbereidde op het uit de weg ruimen van Hitler.
In 1943 verloofde Dietrich Bonhoeffer zich met Maria von Wedemayer, een jong meisje van adel. Kort daarna werd Bonhoeffer vastgezet.
Hij heeft geld, bedoeld om Joden te helpen, doorgesluisd naar Zwitserland. Van uit de gevangenis schreef hij veel. Brieven aan zijn verloofde en aan zijn vrienden. Uiteindelijk kwam de dood op 9 april 1945. Het Derde Rijk wankelde. Nog geen maand later was het afgelopen met Hitler. In die laatste stuiptrekkingen vond Bonhoeffer de dood. Hij was niet bang. Want, zo sprak hij zelf: “Dit is het einde, voor mij het begin van het leven.”
Bonhoeffer geeft een indrukwekkend getuigenis. Hij hechtte veel waarde aan gebed en studie van de Bijbel voor zijn eigen leven. Het gaf hem moed en kracht. Bonhoeffer was in staat om op het moment dat het christelijk geloof in een diepe crisis verkeerde tegen de stroom in de goede keus te maken. Hij heeft dit met de dood moeten bekopen.

---
Dietrich Bonhoeffer (1906-1945)

Dietrich werd geboren in Breslau. Zijn vader was psychiater. Hij groeide op te midden van de liberale elite van Berlijn. Er was veel aandacht voor familie, cultuur en muziek. Na zijn studie theologie leidde hij predikanten op in het seminarie in Finkenwald. Hij keert zich vroeg tegen Hitler. Hij is lid van de Bekennende Kirche. Deze groepering verzette zich tegen Hitler en zijn ingrijpen in de kerk. Ze beleed dat de kerk van Christus is.
Bonhoeffer heeft veel boeken achter gelaten. Zijn bekendste boek is Verzet en overgave, geschreven vanuit de gevangenis. Zijn invloedrijkste boek is Navolging. Hierin richtte hij zich tegen de kerk die de genade goedkoop voorstelt. De genade in Christus is echter kostbaar. Het is rechtvaardiging van de zondaar, omdat Christus zijn leven gaf. Genade is geen rechtvaardiging van de zonde.

---
“Stol paa Gud”

Bonhoeffer is heel bekend. Al vroeg kwam hij in verzet tegen de Nazi’s. Op een moment dat de kerken van Duitsland massaal de knie bogen voor Hitler en zijn satanische macht, koos Bonhoeffer voor de oppositie.
Gelukkig was hij niet de enige.
Ook andere theologen en dominees hebben zich verzet tegen Hitler. Eén van hen is de Deense dominee Kaj Munk.
Op 5 december 1943 preekt Kaj Mink in de dom van Kopenhagen. Hij preekt over de gelijkenis van de wijze en dwaze maagden. En dat, terwijl hij niet eens preken mag. Hij is scherp. Scherp tegenover de nazi’s: “Als men hier in het land begint met de vervolging van een bepaalde groep landgenoten, alleen vanwege hun afstamming, dan is het de christelijke plicht van de kerk te roepen: ‘dit is tegen het grondbeginsel van het Rijk van Christus, de barmhartigheid.’” Niet veel dagen na deze preek, op 4 januari 1944, wordt Kaj gearresteerd door de SS en een paar uur later wordt hij doodgeschoten. Bij zijn arrestatie zegt Kaj tegen zijn vrouw Lise: “Stol paa Gud” (vertrouw op God). Het toont zijn moed en geloofsvertrouwen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen