Als een zandstorm uit Arabië

Het eerste grote gevecht van de islamitische profeet Mohammed is direct een geweldig succes. Het is maart van het jaar 624 - of ramadan van het jaar 2 op de islamitische kalender.
Mohammed wil, met driehonderd getrouwen, een karavaan uit Mekka onderscheppen. Hij is zelf uit die stad gevlucht, omdat de meeste inwoners weinig van zijn profetenclaim moesten hebben.
Arm en berooid is hij naar Medina gevlucht. Een zwaarbeladen karavaan uit het vijandige Mekka is in die omstandigheden de ideale prooi. Bij de stad Badr op het Arabisch schiereiland komt het tot een gevecht. Maar de buit laat zich niet makkelijk grijpen: de karavaan blijkt begeleid te worden door een Mekkaans leger van zo’n duizend man. Het komt tot een fel gevecht dat Mohammed, hoewel met zijn schamel legertje zwaar in de minderheid, overtuigend wint.

Uitbreiding islam
Na die verpletterende slag bij Badr gaat het hard.
Het lijkt wel of Mohammed de smaak te pakken krijgt. Veel andere veldslagen volgen, en dat zijn lang niet altijd overvallen op karavanen. Hele steden komen onder zijn beheer. Aan het eind van zijn leven heeft Mohammed al ruim de helft van het Arabisch schiereiland veroverd (gebied I op figuur 1). Maar nog veel meer ligt in het verschiet. De islam moet op het héle schiereiland heersen, vindt Mohammed. Volgens de hadith (dat zijn de overleveringen van het doen en laten van de profeet die naast de Koran een belangrijke bron van gezag vormen) geeft hij op zijn sterfbed in 632 bevel om na zijn dood alle heidenen van het schiereiland te verwijderen.

Zijn opvolgers hebben zich met verve van die taak gekweten. Bovendien gaan ze veel en veel verder dan het Arabisch schiereiland. Zeker de eerste drie heersers staan hun mannetje op het slagveld. De kaliefen Aboe Bakr (gebied II op fi guur 1), Omar (gebied III) en Othman (gebied IV) breiden dat islamitische territorium in enkele decennia uit tot aan Perzië in het oosten, de Kaukasus in het noorden en grote delen van Noord-Afrika in het westen. Als een zandstorm uit Arabië trekken de legers van de islam over grote stukken van de toenmalig bekende wereld.

Het zwaard
Intussen verzwakt het christelijke Byzantijnse rijk steeds verder. Het duurt lang, maar in 1453 valt ook de sleutelstad Constantinopel in handen van Mehmet II “Fatih”, “De Veroveraar” (figuur 2). De stad die eeuwenlang de christelijke traditie bewaarde, wordt islamitisch. De Hagia Sophia, ooit de grootste kerk ter wereld, wordt een moskee!

Het is overigens een illusie te denken dat de vele veldslagen die volgden alleen waren gericht tegen ongelovigen of tegen Joden en christenen. In eigen gelederen ontstonden minstens zoveel ruzies. De kiem voor het eerste grote conflict - de eerste fitna of beproeving - werd al bij de dood van Mohammed gelegd, toen zijn vertrouweling Abu Bakr hem opvolgde als eerste kalief.
Een deel van de moslims was het daar zeer beslist mee oneens: Mohammeds schoonzoon en neef Ali kwam die eer toe, vonden zij. De ruzies daarover leidden tot een grote scheuring. Sjiieten volgden Ali na, soennieten (de overgrote meerderheid) moesten daar niets van hebben.
Tot op vandaag de dag bestrijden die groepen elkaar hevig, vooral in het ‘gemengde’ Irak, waar sektarisch geweld aan de orde van de dag is (figuur 3). Eén van de gevolgen daarvan is het ontstaan van het soennitische kalifaat Islamitische Staat, sinds de zomer van 2014.

Hoe kan het dat de islam in zo’n korte tijd zo geweldig veel grondgebied in handen kreeg? Nog altijd verschillen de deskundigen daarover van mening. Opmerkelijk is wat diverse orthodoxe moslims me zelf vertellen als ik hen daar naar vraag. “Christenen hebben in de geschiedenis vaak over zich heen laten lopen”, zei een imam me. “Daardoor verloren ze hun macht. Moslims zouden het nooit zo ver hebben laten komen.”

Natuurlijk, niet iedere moslim denkt er zo over. Maar toch: met dat citaat is één van de opvallendste verschillen getekend tussen de islamitische en de christelijke idealen.
Het is het verschil tussen zelf een utopische heilsstaat op aarde willen realiseren of God de touwtjes in handen laten. Niet voor niets is vanwege dat verschil de (radicale) islam vaak vergeleken met onder andere het marxisme, dat eveneens een heilsstaat wil creëren met desnoods gewelddadig ingrijpen - iets wat overigens ook in de christelijke geschiedenis heel vaak het geval is geweest. Idealen en praktijk zijn niet altijd met elkaar in overeenstemming.

De profeet Mohammed
Maar nu terug naar Mohammed, de jongen die werd opgevoed door zijn oom en, volgens de islamitische traditie, koopman werd in dienst van de vijftien jaar oudere weduwe Khadija. Later werd zij de eerste - maar bij lange na niet de laatste - van de vrouwen van Mohammed.

Als Mohammed veertig jaar is, claimt hij zijn eerste openbaringen. Een gedenkwaardig moment. Weliswaar kan zijn waarheidsclaim over de islam als de voltooiing van Jodendom en christendom om veel redenen worden afgewezen, intussen presteerde hij het wél om deze tientallen openbaringen als volkomen authentiek door te geven. Wat waren zijn bronnen, als deze openbaringen niet uit de lucht zijn komen vallen?

Allereerst valt dat laatste, dat zijn openbaringen figuurlijk gesproken uit de lucht kwamen vallen, zeker niet uit te sluiten. Het is waarschijnlijk dat Mohammed zeer oprecht geloofde in zijn eigen openbaringen, die hij in een staat van geestvervoering doorkreeg. Vaak begon hij dan over zijn hele lichaam te beven. Het lijkt op het eerste gezicht wat op de visioenen zoals oudtestamentische profeten die ook kregen. Maar wie verder kijkt, ziet dat de inhoud op de kernpunten hemelsbreed verschilt.
In Mohammeds openbaringen is het nooit Jezus als de Zoon van God die centraal staat. Hoe kan God Zich buiten deze Middelaar openbaren aan mensen? Dat maakt het verhaal van Mohammeds openbaringen alleen maar schrijnender: als niet de Geest de bron is van Mohammeds leer, uit welke troebele, ten diepste antichristelijke bron kwamen zijn voorschriften dán?

Koran
Overigens lijkt de Koran in eerste instantie best op de Bijbel. Zelfs bij een eerste vluchtige kennisname valt de grote overeenkomst met allerlei Bijbelse namen en gebeurtenissen op. Het doet vermoeden dat Mohammed de Bijbel kende. Hoogstwaarschijnlijk is dat inderdaad het geval. In Mohammeds tijd waren er, ook op het Arabisch schiereiland, tal van kloostergemeenschappen die werden bevolkt door al dan niet zelfbenoemde profeten. Een beroep op een rechtstreekse boodschap van God kwam onder hen vaker voor. Met hen moet Mohammed, mede door zijn reizen als koopman voor zijn latere vrouw Khadija, ongetwijfeld veelvuldig in aanraking zijn gekomen. Hetzelfde geldt voor de diverse Joodse gemeenschappen in zijn omgeving.

De christelijke beïnvloeding van Mohammed lijkt echter niet erg gunstig te hebben uitgepakt. Dat is ook niet zo vreemd. Heel wat christenen van die tijd en vooral in die omgeving, zoals Arianen, hadden weinig met de leer van de goddelijkheid van Jezus. Het is aannemelijk dat hun denkbeelden over de persoon van Jezus Mohammed diepgaand hebben beïnvloed.

De vroege islam, kortom, begon hoogstwaarschijnlijk als een christelijke sekte zoals die er in die tijd zoveel waren. Maar het bleek een sekte waarin de absolute eenheid van God (tawheed) zich tot hét centrale dogma ontwikkelde. Die eenheid bleek zo massief, dat er voor Jezus als Zoon van God geen plaats kon zijn.
Zo kon het gebeuren dat een beweging uit de zevende eeuw die zó dicht bij het christendom stond, zich op de meest centrale punten ontwikkelde tot een antichristelijke religie waar we anno 2015 nog lang niet klaar mee zijn.

Figuur 1 - Eerste veroveringen
(beeld rechtenvrij van Wikipedia)

In de eerste decennia na de hidjra (623) groeide het nieuwe islamitische rijk pijlsnel. Met name onder Mohammed (I) en de eerste drie kaliefen Abu Bakr (II), Omar (III) en Othman (IV) was de islamitische opmars niet te stuiten.

Figuur 2 - belegering Constantinopel
(beeld rechtenvrij van Wikipedia)

In 1453 slaagde sultan Mehmet II erin Constantinopel te veroveren. De val van de stad betekende de doodssteek voor het Byzantijnse rijk. Dit schilderij van de belegering van Constantinopel stamt uit 1499.

Figuur 3 - soennieten en sjiieten
(beeld rechtenvrij van Wikipedia)

Overzicht van landen met een moslimbevolking van minimaal tien procent. Groen wijst op overwegend soennieten, rood op sjiieten. Van alle moslims wereldwijd is zo’n negentig procent soennitisch. Sjiieten wonen vooral in Iran en Irak.

Hoofdmomenten in de islamitische geschiedenis

-570: Mohammed wordt geboren. Precieze jaartal is onbekend.
610: Mohammed claimt zijn eerste openbaringen van wat later de Koran wordt.
623: Mohammed vlucht van Mekka naar Medina. Deze migratie (hidjra) markeert het begin van de islamitische jaartelling.
624: Mohammed boekt in de slag bij Badr zijn eerste grote militaire overwinning.
630: Mohammed neemt Mekka in.
632: Mohammed overlijdt. Zijn trouwe metgezel Abu Bakr wordt kalief.
634: Abu Bakr geeft opdracht alle Koranverzen te verzamelen.
639: Moslims veroveren Egypte.
711: Islamitische Moren vallen Spanje binnen en breiden hun territorium in Europa snel uit.
732: Moslims delven het onderspit bij Poitiers, Frankrijk.
10e eeuw: Wetsgeleerden achten de ontwikkeling van de islamitische theologie voltooid.
1453: Moslims veroveren Constantinopel.
1492: Moslims verliezen Spanje.
1529: Moslims delven het onderspit bij Wenen.
1683: Moslims delven opnieuw het onderspit bij Wenen.
1801: Terroristen plegen in Arabië de eerste grote islamitische aanslag.
1923: Het laatste kalifaat, dat van het Ottomaanse rijk, houdt op te bestaan.
2001: Islamitische terroristen vernietigen o.a. het Amerikaanse World Trade Center.
2011: Begin van veel politieke en sociale onrust in het Midden-Oosten. Verschillende Arabische leiders moeten aftreden.
2014: Islamitische extremisten starten een nieuw kalifaat in delen van Syrië en Irak; de Islamitische Staat (IS).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen