Het Evangelisch gezangenboek

In 1773 was in de Nederlands Hervormde Kerk een nieuwe psalmberijming ingevoerd.

Vemaf I566 was de psalmberijming van Petrus Datheen de enige officieel erkende berijming geweest. De Dordtse Synode 16I8/1619 had bepaaldX " In de kerken zullen alleen gezongen woid.en de I50 psalmen Davids, de tien geboden, het gebed des Heren, de artikelen des geloofs, de lofzangen van Maria, Zacharia, Simeon. Het gezang ' O God die onze Vader bist ' wordt in de vrijheid der kerken gelaten, dat ze 't zelve gebrxdken of niet, zoo als zij 't goedvinden. De rest van de gezangen zal men uit de kerken weeren en zoo er eenige aireede in de kerken zijn ingevoerd, zullen die op de gevoegelijkste wijze na gelaten worden. "

Er zijn in de loop van de 17* en l8e eeuw verschillende pogingen gedaan gezangen in te voeren. Men wilde, naar duits model, ook andere liederen naast de psalmberijming gebruiken. Vaak vertaalde men dtiitse gezangen, maar erkenning, officieel althans, oogstte men niet.

De invoering van een nieuwe psalmberijming, in 1773» deed de discussie over 'Evangelische Gezangen' naast de psalmberijming op - nieuw in alle hevigheid losbranden. Sommigen zeiden: Uu de kerk een nieuwe psalmberijming heeft, die dichterlijk 'kexirig' is, bestaat er geen enkele behoefte meer aan "menselijke liederen hoe gemoedelijk, bekoorlijk en vloeiend ook". Immers "de kerk en elk lid afaonderlijk, zal nimmermeer op aarde in omstandigheden komen, in welk niet een of ander der berijmde goddelijke liederen (psalmen) op hun toestand kan worden toepasselijk gemaakt." ( Petrus Hofstede, 1773)

Anderen zeiden: "Juist nu er een dichterlijke stroom op gang is gekomen, moeten we liederen voor- de christelijke feestdagen gaan maken."(Ds. Ah. v.d. Berg) Er werd vooral gedacht aan vertalingen van duitse liederen. Er werd geschreven: " Wanneer zal het gelvikkig genie eens geboren worden, dat ons gezangen voor de godsdienst leveren zal? Gezangen waardig aan de godsdienst. Gezangen voor allen? O Gij, wie gij ook wezen moogt, 't zij gij nog in gedachte van God sluimert, hetzij gij reeds van den schoot uwer moeder de schoone natuur aanlacht, gelukkige sterveling, welk een voldoening zal het eens voor^u zijn de godsdienst uwer medemenschen door uw liederen te versterken. Wat is edeler dan de godsdienst in haar geheel en omvang? Gelvückige dichter, hoe benijdenswaardig zal uw lot zijn." (Jan Hinlopen)

Nadat vanaf 1796 op verschillende provinciale synodevergaderingen de behoefte aan gezangen was uitgesproken, werd in I803 door de Generale Synode een commissie ingesteld die een gezangenbundel moest samenstellen. Haar werk was in I806 gereed. 1 jauiiiari I807 werd officieel de b\mdel 'Evangelische Gezangen' ingevoerdo

Het boek ging vergezeld van een inleiding waaruit het volgende valt op te merken:

1. Men benadrxikt het belang van het zingen in de eredienst.
2. Men roemt de heerlijkheid van de psalmeno
3. Men wijst naar alle buitenlandse gemeenten die gezangen in hun bundel hebben.
4. Men heeft vertalingen ven buitenlandse liederen en oorspronkelijke nederlandse gedichten opgenomen.
5. Men biedt een bundel aan die " met de belijdenis der Nederlands Hervormde Kerk overeenkomt".
6. Men wil met deze liederen " de auiverheid der leer, midden in de- stroom van velerlei gewoonlijke nieuwigheden, bewaren."
7. Wat de melodieën betreft, heeft men zich bediend van : "de aangenaamste onzer psalmwijzen, maar ook van de meest bekende zangwijzen in de Hoogdvdtse Kerken gebruikelijk}" "doch wij hebben getracht te zorgen, zoo wel voor de gemakkelijkheid, als voor de welluidendheid."
8. Men erkent dat het wel verre van volmaakt is.
9. Men attendeert op het belang van de liederen voor de godsdienstige opvoeding van kinderen.
10. Men smeekt Gods zegen af, over een goed en vruchtbaar gebruik vam de bundel.

De indeling van de bimdel is als volgt: 1. Van God en Zijne volmaaktheden 2. Van de schepping en voorzienigheid 3. Ellende en verlossing 4. Geloof en vertrouwen 5. Het dankbaar leven vaui de christen 6. Oefening en voordeelen van het gebed 7. Bij de viering van de openbare eredienst 8. Op christelijke feestdagen 9. Op bijzondere tijden en gelegenheden 10. Dood en eeuwigheid.

De blind el bevat 192 gezangen. Het boek werd niet met algemene instemming begroet. Sommige mensen waren enthousiast. Anderen veroordeelden fel. Ds. H. de Cock schreef in een voorwoord op 'De Evangelische Gezangen getoetst, gewogen en te licht bevonden' van Jacobus Klok: " Strijdig met Gods Woord, een te samengeflanste [], waarin de tot zaligjheid noodige waarheid, uit blindheid of trouwloosheid is verzwegen. Een geheel van 192 Sirenische minneliederen, geschikt om de Hervormden, al zingende, van de zaligmakende leer af te trekken, en een valse leugenleer in te voeren."

Maar de titel van het boek luidde officieel: ' Evangelische gezangen om nevens het boek der psalmen bij den openbare godsdienst in de lïederlands Hervormde gemeenten gebrxiikt te wordenj op xiitdrvikkelijke last van alle synoden der voornoemde gemeenten, bijeenverzameld en in orde gebragt in de jaren I803, I804 en l805.'

- en de synoden hadden bepaaldj "het gezangboek te zijn met en benevens de thans in gebrviik zijnde psalmen en liederen. Het gezangboek der Hervormde Kerk van ons vaderland, hetwelk op denzelfde voet en wijze kan en behoort gebruikt te worden bij de publieke eredienst als de thans in gebriük zijnde psalmen en liederen."

Er waren theologische en letterkundige bezwaren. Eeeds in I807 werd er een 'adres aan alle synoden' gericht met het verzoek de gezangenbvindel af te schaffen. In vele gemeenten weigerde men de gezauagen te zingen. Sommigen zetten het hoofddeksel op als er een gezang gezongen werd. Anderen zongen een psalm door een gezang heen. In 1806 verplichtte de synode per dienst tenminste een gezang te zingen. In I808 werden straffen ingesteld bij het niet volgen vam dit bevel.

Nu bekijken we enkele liederen uit de bundel zelf. De indeling gaf ik al. Het eerste lied isj 'Halleluia lof zij den Heer* • Het is een lofzang op de drieënige God; Vader, Zoon en Heilige Geest. Het lied is een vrije berwerking van een duits lied van Barth Crassselius en was als no. 65 van Gantiques van de Waalde kerk in Nederland bekend. Ds. Ahasveros van den Berg maakte de nederlandse bewerking.

Gezang 3 is een bewerking van het 'Te Deiom'. Een lied xiit de eerste eeuwen van de kerkgeschiedenis. (bijgenaanid:Ambrosiaans. lof zang) Oorspronkelijk een latijns gezang dus. De vertaling is gemaakt op de melodie van psalm 89» Opvallend is dat de melodie van zijn ritme is ontdaan.(N.B. In het psalmboek had men het melodieritme wel juist genoteerd.)

Gezang 7 'Qp bergen en in dalen'; De melodie is waarschijnlijk van Comelis de Pauw. Het lied is zeer geliefd geworden. Het is een vertaling van een duits lied van ene Joh. Cramer.(+ 1720) Ds. Ahasveros van den Berg maakte de nederlandse versie. Er zijn in het lied veel gedachten uit psalm 139 verwerkt.

Ds. Ahasveros van den Berg (1732-1807) maakte veel liederen voor de bundel. Hij was voorzitter van de gezangencommissie. Ook het beroemde lied Gezang 124J 'Mijn verlosser hangt aan 't kruis'. Tot op de dag vaji vandaag is dit lied zeer geliefd. Het was overigens geen oorspronkelijk lied van Van den Berg, maar een bewerking vsui een duits lied van Benjamin Schmolk.(+ 1720)

Een andere dichter die veelvuldig in de'Evangelische Gezangen' voorkomt, is Mr. Shijnvis Peith(l753-1824). Gezang 33 is een voorbeeld van zijn liederen. Hij heeft zijn lied gemaakt op de melodie van psalm 36.(N.B, Geen notatie van het oorspronkelijke ritme en een aantal toegevoegde, niet originele verhogingen.) Het lied is een meditatie over het geloof aan God, het vertrouwen in Hem en Gods trouw aan de gelovige.

Ook Gezang 54 is een lied van Rhijnvis Feith.

De melodie is nieuw; de componist is onbekend. De tekst mediteert over de noodzaak van het geloof in Jezus» Als u geen vertrouwen en geloof heeft, is alles vruchteloos. Strofe 3 zegt: " de zonda zal steeds feller woelen '•, als het oog niet op Jezus is gericht. In het liedboek voor de Kerken (1972) is een herdichting van dit lied opgenomen, beperkt tot 2 coupletten.(Lied 450)

Een andere dichter, ook rijk vertegenwoordigd in de 'Evangelische Gezangen', is Hieronymus van Alphen.(1746-1803) Een voorbeeld van zijn werk is te vinden in Gezang I89. Het gedicht gaat over de hoop die het geloof in Jezus biedt. Couplet 4 en 5 zijn zeer geliefd geworden en staan ook nu nog in het liedboek der Kerken, en in eindere gezangbundels.(o.a. van de Gereformeerde Kerk vrijgemaakt.)

Een lied dat vanaf het begin fel bekritiseerd is, is Gezang 77.De dichter is Jan Scharp. Het lied handelt over het gedrag van de ware christen. De dichter geeft aan hoe een goed christen moet leven, wat zijn plichten en deugden zijn.

Gezang 78 is een lied van Jacob Doyer. Het werd geschreven voor de bundel van de Doopsgezinde gemeente te Zwolle. De dichter somt allerlei deugden en goede eigenschappen op, die de christen dient te tonen als hij op de jongste dag "niet ledig en onvruchtbaar" wil blijken.

Een lied dat zeer geliefd is geworden, is Gezang 47 van Jan van Hinlopen. De dichter bezingt Christus als verlosser. De dankbaarheid voor het verlossend werk van Christus spreekt uit alle strofen. "Hij is mijn lust." De componist van de nieuwe melodie is onbekend. Als we bescheiden en met voorzichtigheid de bundel trachten te beoordelen, komen we tot de volgende opmerkingen:

1. De bundel is zeer tijdgebonden. Er staan veel taalkundige wendingen in, die in onze tijd niet goed meer te begrijpen zijn.

2. Met de melodieën van de psalmen gaat men slecht om. Het ritme wordt niet genoteerd,(N.B. Men deed het in de psalmboeken wel, al zong men het ritme niet) en er worden verhogingen in de psalmmelodieën genoteerd die er niet behoren te staan. Men past de melodieën dus aan.

3. Veel liederen ademen de geest van de tijd: rationalisme(a) en piStisme(b). ad a. Termen als: deugd, opperwezen, ijverig, gedvild, godzaligheid, verlossingswerk, eindeloze Majesteit, sterveling, schepsel, ad b« Termen als: liefdestranen, hijgend inwachten, dit booze vlees, gevoel, etc.

4. Veel liederen zijn rationeel-dogmatisch van aard, i.p.v. lofprijzend, smekend, dankend.

5. Het Reformatorische lied uit de tijd van Luther ontbreekt,

6. De meeste vertaalde liederen zijn afkomstig uit de 2e helft van de l8e eeuw.

7. Veel liederen zijn in de aansprekende vorm. (vooral de rationalistische): "Wach du ", "Waartoe o Christen ", "Voeg Christen ".

8. Slechts enkele liederen stijgen boven de tijdgeest uit en hebben meer dan tijdgebonden waarde. Die liederen zijn in de loop der tijd ook door de afgescheidenen geaccepteerd, alhoewel niet officieel.

9. De gezangenkwestie speelt in het proces van de Afscheiding een rol, maar vooral de verplichte, met straffen gepaard gaande, invoering heeft veel weerstand gewekt.

10. Melodisch gezien biedt de 'Evangelische Gezangen' slechts I6 nieuwe melodieën.(De componist wordt niet vermeld.) 79 Melodieën zijn van psalmen(niet ritmisch genoteerd en met aanpassingen). 8I Melodieën zijn van duitse afkomst en enkele van Waalse origine.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen