De actuele stand van zaken van het bijbelvertaalwerk

Hieronder volgt een samenvatting met betrekking tot de actuele stand van zaken van het bijbelvertaalwerk. Ik heb hierbij gebruikgemaakt van de informatie die beschikbaar is bij Wycliffe Bijbelvertalers en de UBS (United Bible Societies), l

Brontalen

Hebreeuws en Grieks
Oorspronkelijk werd de Bijbel in het Hebreeuws (Oude Testament) en Grieks (Nieuwe Testament) geschreven. Dat waren in die tijd wereldtalen, zoals het Engels dat nu is. God gaf Zijn Woord in een taal die mensen konden begrijpen. Het Nieuwe Testament werd geschreven in het alledaagse Grieks en niet in het klassieke Grieks van de geleerden. De Bijbel moet immers leesbaar zijn voor alle mensen, zodat zij de boodschap kunnen verstaan in woorden die hen aanspreken.

Bijbelvertalingen door de eeuwen heen

Middeleeuwen
In de Middeleeuwen was er maar één bijbelvertaling in gebruik: de Vulgaat, de Bijbel in het Latijn, zoals die gebruikt werd door de geestelijkheid. Vulgaat wil zeggen: gewoon, van het volk. Toen Rome aan de macht kwam, klopte dit ook. Maar later werd het Latijn niet meer gesproken door de gewone mensen, maar alleen door wetenschappers en priesters. Daardoor kon alleen de geestelijkheid de Bijbel lezen en uitleggen en had de kerk een bepaalde machtspositie.

John Wycliffe
Rond 1330 werd John Wycliffe geboren te Wycliffe-on-Tees, een plaatsje in het graafschap Yorkshire. Hij studeerde onder andere theologie en filosofie aan de universiteit van Oxford, waar hij ook zijn doctorstitel behaalde en vervolgens een van de meest toonaangevende professoren werd.

Wycliffe was geen slaafse navolger van kerkelijke leerstellingen. Hij bestudeerde de Bijbel en bestreed door middel van zijn colleges, geschriften en preken de dwalingen die hij in de kerk ontdekte. Hij zag zelf de kerk als een gemeenschap van uitverkorenen, waarin ieder rechtstreeks aan God verantwoording schuldig is, dus niet via de priesters en de paus. Hij legde ook sterk de nadruk op het geloof. Bij het gewone volk was hij zeer geliefd, maar niet bij de geestelijkheid. Verschillende keren moest hij zich verantwoorden en hij werd door de paus veroordeeld, maar Wycliffe hield vast aan zijn overtuigingen. In 1381 werd hij verjaagd uit Oxford en een jaar later werden zijn standpunten op de synode te Canterbury veroordeeld.

Voor Wycliffe was de Bijbel de enige norm voor geloof en leven. Hij vond dat iedere christen het recht had om de Bijbel in zijn eigen taal te lezen. Dat was toen nog niet mogelijk, want de Bijbel was er alleen in het Latijn, de taal van de wetenschap en de kerk. Hij zag zijn visie werkelijkheid worden toen de Bijbel vertaald werd in het Engels. Vanaf 1380 werd er aan de vertaling gewerkt, waarbij werd uitgegaan van de Vulgaat, de Latijnse Bijbel. Er waren toen nauwelijks Griekse en Hebreeuwse handschriften beschikbaar. Wycliffe was de grote stimulator achter dit gewaagde vertaalproject. De eerste vertaling was enkele jaren later gereed, maar die was nog heel letterlijk en daardoor onbegrijpelijk. Daarom werd direct aan een herziening begonnen, die in 1388 verscheen. Wycliffe heeft deze uitgave niet met zijn eigen ogen kunnen zien, want op oudejaarsdag van 1384 stierf hij aan een beroerte.

Reformatie
Bijbelvertalingen in de volkstaal ontstonden pas in de tijd van de Reformatie, doordat de protestanten sterk de nadruk legden op Gods Woord. Daarom vertaalde Luther in de zestiende eeuw de Bijbel in het Duits en werkte John Wycliffe al twee eeuwen eerder aan de Bijbel in het Engels. De eerste bijbel die in ons land werd gedrukt, was de Delftse Bijbel. Deze bevatte alleen het Oude Testament. In 1562 kwam de Deux-aesbijbel uit, maar die voldeed niet omdat het slechts een vertaling was van de Lutherbijbel. Weer een halve eeuw later besloot men de hele Bijbel uit de grondtekst te vertalen. Marnix van St. Aldegonde werkte eraan tot zijn dood in 1598. Daarna gingen er andere vertalers mee aan het werk, volgens een besluit van de Dordtse synode van 1619. In 1637 was het werk voltooid en rolde de Nederlandse Statenvertaling (zo genoemd omdat ze op last van de Staten-Generaal was gemaakt) van de drukpers. Eeuwenlang bleef dit de Bijbel die door alle protestantse groeperingen werd gebruikt. Deze vertaling kreeg een enorme invloed op het volksleven.

Stroomversnelling
Eeuwen later ontstonden de missionaire vertalingen. William Carey, een van de baanbrekers van de moderne zendingsbeweging, vertaalde de Bijbel eigenhandig in tientallen plaatselijke talen. Na de opwekkingen in negentiende eeuw ontstonden veel zendingsorganisaties. Men zag de noodzaak van meer bijbelvertalingen in en in tal van landen werden bijbelgenootschappen opgericht. Deze legden zich voornamelijk toe op het verspreiden van bijbels en het maken van bijbelvertalingen in de meest gesproken talen. Toch bleef er een groot terrein onbewerkt: de kleinere volken bleven nog steeds zonder geschreven taal, dus ook zonder het Woord van God in hun eigen taal.

Cameron Townsend
In de twintigste eeuw gaf God een visie aan Cameron Townsend, die de oprichter zou worden van de Wycliffe Bijbelvertalers, nadat hij in 1917 zelf onder de Caqchiquel Indianen in Guatemala was gaan werken. Daarmee begon de grootste doorbraak in de geschiedenis van het bijbelvertaalwerk. Ook andere organisaties hebben zich op deze immense taak gestort. Volgens de laatste gegevens zijn er 383 talen waarin de complete Bijbel is vertaald, en 987 talen waarin het Nieuwe Testament is vertaald. En toch, omdat er nog steeds 380 miljoen mensen zijn die een taal spreken waarin nog geen bijbelboek beschikbaar is, blijft bijbelvertaalwerk een dringende opdracht voor de christenen van vandaag

Wyclijfe Bijbelvertalers

Wat doen we als Wycliffe Bijbelvertalers?
Bijbelvertaalwerk is onze kernactiviteit. Daaraan voorafgaand besteden we veel tijd aan taalkundig werk en alfabetiseringswerk. Om dit werk mogelijk te maken zijn allerlei ondersteunende diensten nodig. Dit alles maakt Wycliffe tot een van de meest veelzijdige zendingsorganisaties voor wat betreft variatie in beroepen en specialismen.

Onze werkzaamheden
Onze werkzaamheden betreffen globaal:
1. antropologie: het bestuderen van de cultuur en de samenleving;
2. taalkundig werk: kennis van de taal verwerven als de basis voor alfabetiseringswerk en bijbelvertaalwerk;
3. bijbelvertaalwerk: losse bijbelgedeelten en vervolgens tenminste het Nieuwe Testament vertalen;
4. alfabetiseringswerk: het opzetten en uitvoeren van lees- en schrijfonderwijs;
5. ondersteunende diensten: heel veel werk op de achtergrond om de hoofdtaken mogelijk te maken;
6. sociaal-economische ontwikkeling: waar nodig kleinschalige projecten opzetten;
7. sociaal-cultureel werk: bijvoorbeeld etnologie en etno-musicologie;
8. samenwerking: relaties opzetten en onderhouden met organisaties en groepen mensen in de landen waar we dienen;
9. ontwikkelingsbijdrage: bijdragen aan de ontwikkeling van etnische minderheden.

Wat we niet doen
Zendingsactiviteiten zoals evangelisatie, gemeenteopbouw en -toerusting behoren dus niet tot het takenpakket van onze medewerkers. Wel werken we nauw samen met mensen en organisaties die deze taken uitvoeren.

Doelstelling
Onze doelstelling is om God te verheerlijken in gehoorzaamheid aan de zendingsopdracht. Wij doen dit door een unieke combinatie van wetenschappelijk werk, bijbelvertaalwerk, alfabetiseringswerk en dienstverlening, zodat alle mensen toegang hebben tot Gods Woord in hun eigen taal.

Onze strategie (VISION 2025)
'Samen met onze partners streven we ernaar om in 2025 een bijbelvertaalproject te hebben gestart in elke taal waarvoor dat nog nodig is.'

De wereld is veranderd

Sinds het ontstaan van onze organisatie is de wereld sterk veranderd, zoals door:
- de vergrijzing van de westerse wereld;
- de groei van de bevolking van Afrika en Azië;
- het ontstaan van vele nieuwe kerken in gebieden met jonge gelovigen;
- de uitbreiding van de mogelijkheden van de nieuwe media enz.
Daarom is het nodig ook de strategieën van zendingsorganisaties te herzien. Niet als een modieuze aanpassing aan de tijdgeest, maar als een hernieuwde poging om de nog steeds geldende opdracht van de Heere op kortere termijn te volvoeren.

Verschuiving naar meer nationale inbreng

De aandacht verschuift van de recrutering, opleiding, nascholing en begeleiding van de buitenlandse medewerkers (met in het verlengde hiervan een taaiproject) naar de moedertaalsprekers: opleiding en training van de plaatselijke bevolking en samenwerking met kerken en andere instanties ter plekke. Ook daarbuiten zal er meer aandacht zijn voor samenwerking met kerken, nationale en internationale organisaties en bijvoorbeeld de bijbelgenootschappen, zowel in het Westen als in de landen waar Wycliffe werkt. Bij het bekendmaken van het werk komt de nadruk meer te liggen op informatieverstrekking over bijbelvertaalwerk aan kerken in de Derde Wereld in plaats van vooral in het Westen.

De rol van de buitenlandse (Europese, Amerikaanse of Japanse) medewerkers zal eveneens veranderen. De oude rolverdeling (vertaal-, alfabetiserings- of ondersteuningsmedewerker) zal niet zonder meer opgaan. Afhankelijk van de omstandigheden en behoeften van een bepaalde afdeling in een bepaald land waar bijbelvertaalwerk gedaan wordt, kunnen taaiteams op verschillende wijzen ingezet worden.

Vertaalcriteria

We hanteren de volgende criteria voor bijbelvertaling:
- nauwkeurigheid: de betekenis van de oorspronkelijke tekst moet zo nauwkeurig mogelijk worden weergegeven;
- vloeiendheid: de vertaling moet zo natuurlijk mogelijk overkomen, waarbij stijlen worden gehanteerd die bij de verschillende soorten tekst passen;
- duidelijkheid: de betekenis van de tekst in al zijn nuances moet worden overgebracht op een manier die goed begrijpelijk is voor de mensen voor wie de vertaling bedoeld is.

Betekenis en vorm

Bij bijbelvertaling moeten we onderscheid maken tussen betekenis en vorm. Vertalen is het omzetten van betekenis van de brontaal in de doeltaal. Uit diep respect voor het Woord van God willen wij bij het vertalen niets afdoen van de betekenis van de oorspronkelijke tekst, er niets aan toevoegen en er niets aan veranderen. Daarentegen kan een vertaalde zin verschillende vormen hebben, afhankelijk van de doeltaal.

Kijk bijvoorbeeld eens naar de volgende drie zinnen:
1. God is liefde.
2. God is liefdevol.
3. God heeft de mensen lief.
Al deze zinnen hebben dezelfde betekenis, maar verschillende grammaticale vormen. Het begrip 'liefde' kan namelijk als zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord of werkwoord worden weergegeven, zonder dat de betekenis en de bedoeling van de zin veranderen.

Het is de kunst van het bijbelvertalen om de boodschap zo om te zetten in vormen van die andere taal, dat de betekenis zo goed mogelijk overkomt. Bijbelvertalers moeten:
- de betekenis van de oorspronkelijke tekst zo goed mogelijk begrijpen (exegese);
- het begrippenkader en de vormen van de doeltaal kennen (antropologie);
- de betekenis van de tekst omzetten in vormen die begrijpelijk zijn in de doeltaal.

Enkele vertaalproblemen en mogelijke oplossingen

Bijbelvertaling voor etnische groepen die weinig of geen begrip hebben van de achtergronden van de Bijbel (cultuur, godsdienstige gebruiken, geschiedenis, geografie), is veel gecompliceerder dan voor bijvoorbeeld Europese volken. Ook fundamentele verschillen in taalstructuren kunnen voor heel wat problemen zorgen.

Hier volgen enkele van de vele soorten vertaalproblemen en enkele mogelijke oplossingen.

- Probleem: de doeltaal heeft geen passend woord voor een bijbels begrip (bijvoorbeeld 'synagoge', 'vergeving').
- Oplossing: gebruik een omschrijving (maar dat is vaak omslachtig, vooral als het woord vaak voorkomt), of maak een nieuw woord (maar dat moet worden uitgelegd en maakt het voor onbevangen lezers onbegrijpelijk).
- Probleem: een letterlijk vertaalde beeldspraak wordt niet begrepen, omdat de sprekers van de doeltaal een ander begrippenkader hebben (bijvoorbeeld 'wit als sneeuw').
- Oplossing: leg het beeld uit (maar dat is vaak omslachtig; een beeld moet immers voor zich spreken) of kies in het uiterste geval een ander beeld, zonder dat de vergelijking zelf wordt aangetast (bijvoorbeeld 'wit als het birmenste van een kokosnoot').
- Probleem: de oorspronkelijke tekst veronderstelt voorkennis, die sprekers van de doeltaal niet hebben (bijvoorbeeld 'Een zaaier ging uit om te zaaien; een deel kwam op de weg terecht.'). Een bepaalde doelgroep begrijpt niet waarom een deel van het zaad op de weg terechtkomt, want men is gewend kuiltjes in de grond te maken en daar het zaad in te doen.
- Oplossing: vul de vertaling beperkt aan met een korte toelichting (geen heel verhaal, want een vertaling is geen commentaar!), die de oorspronkelijke lezers niet nodig hadden, zonder de betekenis van de oorspronkelijke tekst te veranderen (bijvoorbeeld 'Een boer ging zaaien en hij deed dat door het zaad uit te strooien...').
- Probleem: in de doeltaal kan de passieve vorm niet worden gebruikt (bijvoorbeeld 'Er staat geschreven').
- Oplossing: gebruik de actieve vorm. De vertaler moet dan wel aangeven wie de handeling verricht, ook al staat dat niet in de oorspronkelijke tekst.
- Probleem: in de doeltaal kunnen geen retorische vragen voorkomen (bijvoorbeeld 'Waarmee kunnen we het Koninkrijk van God vergelijken?').
- Oplossing: gebruik een andere taaiconstructie, waarbij het doel van de retorische vraag tot uitdrukking komt (bijvoorbeeld 'Ik zal jullie uitleggen waarmee we het Koninkrijk van God kunnen vergelijken.').

Per taalsituatie moet worden bekeken wat de beste oplossing is voor alle mogelijke soorten vertaalproblemen. Er is geen algemeen recept te geven voor de ideale bijbelvertaling voor alle doeltalen. Ook speelt het opleidingsniveau van de lezers en de beschikbaarheid van goede bijbeluitleggers een rol.

Statistieken

Wereldstatistieken:
- wereldbevolking: meer dan 6.000.000.000 (6 miljard);
- aantal mensen die een taal spreken waarin de Bijbel niet beschikbaar is: meer dan 250 miljoen;
- populatiegrootte van talen die een bijbelvertaling nodig hebben: daarin is grote variatie, van minder dan 100 tot meer dan 10 miljoen;
- talen waarin gewerkt wordt aan een bijbelvertaling: 1.500 (Ethnologue l998).

Wycliffe statistieken:
- Wycliffe heeft sinds haar oprichting een Nieuw Testament vertaald of helpen vertalen voor meer dan 30 miljoen mensen, die gezamenlijk meer dan 530 talen spreken;
- we werken op het moment in 1.023 talen;
- we hebben gewerkt in 1.571 taaiprojecten;
- Wycliffe personeel: meer dan 5.318 actieve leden en meer dan 432 mensen in opleiding;
- landen van herkomst: 55. Zo'n 65% komt uit de Verenigde Staten en zo'n 35% uit andere landen.
- vacatures: meer dan 1.300. Er is behoefte aan taalkundigen/vertalers, alfabetiseringsspecialisten en veel ondersteuningswerkers. Ondersteuningswerk loopt uiteen van het besturen van een vliegtuig en repareren van een auto tot administratief en onderwijskundig werk.
- rol van de nationale bijbelgenootschappen: we hebben het voorrecht samen te werken met meer dan vijftien nationale bijbelgenootschappen over de hele wereld.

United Bible Societies Statistieken:
- naam: UNITED BIBLE SOCIETIES;
- opgericht: in 1946, op de Conferentie van Nationale Bijbel Genootschappen in Hay wards Heath, Engeland; eerste bijbelgenootschap opgericht in 1804: de British and Foreign Bible Society;
- doelstelling: de nationale bijbelgenootschappen werken samen als de United Bible Societies, in zaken als consultatie en wederzijdse ondersteuning, om een zo effectieve, zinvolle en breed mogelijke verspreiding van Gods Woord te bewerkstelligen en om mensen te helpen toegang tot Gods Woord te krijgen; De bijbelgenootschappen doen hun best om deze taak uit te voeren in samenwerking met alle christelijke kerken en kerkelijke organisaties.
- leden: 137 nationale bijbelgenootschappen, werkend in meer dan 200 landen en gebieden;
- denominatie: interkerkelijk (protestant, rooms-katholiek en orthodox);
- bestuur: president: the Rev Dr Samuel Escobar; chairman of the Global Board: Sally Shoemaker Robinson; general secretary: Neil Crosbie;
- financiën: 2001 uitgaven ter ondersteuning van nationale bijbelgenootschappen: U.S. $ 48.6 million;
- vertaalwerk: op het moment actief betrokken bij meer dan 890 vertaalprojecten in meer dan 600 talen.

Noten

1. Zie voor meer informatie de webpagina's van de desbetreffende organisaties:

Wycliffe: http://www.wycliffe.org
http://www.wycliffe.nl
e-mail: info.nl@wycliffe.org
UBS: http://www.biblesociety.org

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen