De Kopten in Egypte

'Er is wellicht geen ander Arabisch land dat voor de toekomst van christenen in het Midden-Oosten zo cruciaal is als Egypte. Christenen in Egypte, die meestal tot de Koptisch-Orthodoxe Kerk behoren, zijn getalsmatig de grootste minderheid in het Midden-Oosten. Hoewel hun exacte aantal omstreden is, denkt men dat ze zes tot tien procent van de bevolking van 70 miljoen uitmaken. Egypte is ook een belangrijke graadmeter voor de regionale verhoudingen tussen Moslims en Christenen, omdat meer dan elders leden van de twee geloofsgemeenschappen hier vele eeuwen naast elkaar gewoond hebben, en eenzelfde culturele en etnische achtergrond gemeen hebben. Al zijn veel dorpen op het platteland overwegend Islamitisch of Christelijk, er bestaan geen Christelijke ghetto's in Egypte en in de steden leeft men naast elkaar.'

schrijfster Caryle Murphy 1

'Onze samenleving wordt geïslamiseerd. Dat is een proces dat zich aan de beheersing van de overheid onttrekt. Egypte is een geweldig land, omdat de mensen er zo verdraagzaam zijn. Wij hebben een Egyptische Islam. Egypte verschiet echter langzaam van kleur en verandert van een tolerante Egyptische Islam in een Saoedische bedoeïense, fundamentalistische Islam.'

Milad Hanna, Koptische leider 2

Inleiding
Er zijn twee numeriek sterke kerken in het Midden-Oosten: de Maronieten in Libanon en de Kopten in Egypte. Laatstgenoemde kerk is verreweg de oudste en claimt terug te gaan op apostolische fundering. Ze pretendeert te zijn gesticht door de evangelist Marcus, die op zijn beurt teruggrijpt op de apostel Petrus. De rol van het verleden en de (eervolle) geschiedenis is voor mensen in die regio van groter onmiddellijk belang dan bij ons het geval is. Ze zijn trots op dat verleden, en zeker met reden.

Toch gaat het in veel opzichten niet goed met de Koptische Kerk. Ze staat in haar eigen land onder aanzienlijke en mogelijk toenemende druk. Er is vooral sinds de jaren negentig van de vorige eeuw een lange rij ernstige incidenten gemeld, waarin Moslims en Kopten elkaar in de haren gevlogen zijn, meestal ten nadele van de Koptische minderheid. Ik citeer incidenten uit het uitstekende boek van Caryle Murphy, een Amerikaanse journaliste en winnares van de prestigieuze Pulitzer Prize.

In het dorp Manshiet Nasser, in de regio Assioet, vond in mei 1992 een moordpartij plaats. Een christelijke boer weigerde een 'belasting' te betalen die de leider van de lokale afdeling van de fundamentalistische organisatie Jema'at Islamiya hun opgelegd had. Elke keer dat er land werd verhandeld, moest ook hij een aandeel krijgen. Ook werd het aan christenen verboden nog trouwdiensten te hebben en mochten ze niet meer op hun land komen. De bezorgde boeren beperkten hun kerkdienst tot twintig minuten, in plaats van de gebruikelijke twee uur. Toen boer Massoud weigerde te betalen aan de organisatie, die feitelijk afpersing bedreef, werd zijn zoon Badr Abdullah in Assioet doodgeschoten en in stukken gehakt. Later werden dertien Christenen, tien boeren, een arts, een onderwijzer(es?) en een kind in koelen bloede vermoord.

In oktober 1992 sloeg een menigte jonge Moslims op tilt in de plaats Tima, zo'n 400 km ten zuiden van Caïro. Ze wilden de moord wreken op een plaatselijke moslim, door een christen begaan. Ze staken winkels van christenen in brand, ook apotheken en een kerk. Te midden van alle onlust trapten vier mannen, met slagersmessen gewapend, de deur in van een huis op de tweede verdieping van een flat, bewoond door een Koptische kleermaker. Ze doodden zijn vrouw en achttienjarige zoon met hun mes en sloegen zijn arm eraf, toen hij zijn handen ophief om de houw af te weren. De man bracht maanden in het ziekenhuis door. Een dochter bracht het er levend af door op het balkon van een aangrenzende woning te springen. 'Wat hebben we gedaan dat ze dit ons hebben aangedaan?', is zijn vraag.

In het begin van 1996 werden in Kafr El Demien, in Noord-Egypte, ruim veertig huizen van Kopten in brand gestoken door duizenden moslims. In dat dorp is de helft van de bevolking Koptisch en de andere helft moslim. De menigte riep:'Bekeer je, bekeer je. Er is geen God dan Allah!' Het lijkt erop dat de onlusten begonnen toen de bewaker van een kerk ruzie kreeg met een politieman, die de bouw van een bijgebouw had laten stil leggen, omdat de kerk geen bouwvergunning zou hebben gehad.

In januari 2000 was het raak in Al Kosheh, een overwegend christelijke stad in Opper-Egypte (dus het zuiden). Er was al het nodige voorafgegaan aan de spanning, met name de aanhouding van duizenden christenen als nasleep van een moordzaak. Bovendien bestond al geruime tijd een vete tussen christelijke winkeliers en moslims die alleen straathandel hadden en met hun kraampje de toegang tot de winkels bemoeilijkten. Toen een klant, een moslim, om een paar schoenen ruzie kreeg met de christelijke eigenaar van een schoenenzaak, escaleerde dit tot drie dagen van geweldpleging tussen de twee bevolkingsgroepen. Twintig christenen, onder wie een kind, en één moslim vonden daarbij de dood. Ook werd er veel vernield.

Natuurlijk moet men hierbij nuanceren. In de eerste plaats is spanning tussen christenen en moslims lang niet altijd aanleiding tot geweld. Ook valt lang niet altijd vol te houden dat het zuiver religieuze motieven zijn die tot moeiten aanleiding geven. Ook concurrentie, jaloezie of langdurige vete kan invloed hebben op een uitbarsting van geweld. Als er jaarlijks Koptische meisjes door moslimjongens ontvoerd, verkracht en/of tot overgang tot de Islam worden gedwongen, kun je ook niet zeggen dat het alleen om religieuze haat gaat. Hormonen spelen stellig ook een rol. En misschien is het meisje in kwestie ook niet altijd onwillig. Niettemin is niet te ontkennen dat geweld en spanning tussen de bevolkingsgroepen toeneemt. Het is wat te simpel ze af te doen als incidenten zonder verder patroon.

Wie zijn de Kopten?
De Kerk van Egypte wordt door een aantal zaken gekenmerkt:

• Men is ronduit trots op het feit dat 'de Heilige Familie', op de vlucht voor Herodes en anderen die het Kind naar het leven stonden, een tijdlang in Egypte heeft verbleven. Je kunt een aanzienlijk aantal plaatsen bezoeken waar de Heilige Familie een tijdlang verbleven zou hebben. Het zijn nu pelgrimsoorden voor christenen (en moslims!), waar al een kleine twintig eeuwen allerlei verhalen over bestaan.
• Men beschouwt zich als een 'Apostolische Kerk', die door de evangelist Marcus gesticht is. Dat betekent dat men zich niet afhankelijk acht van Rome of Constantinopel. Hun kerk is even oud en eerbiedwaardig als de Rooms-Katholieke of Oosters-Orthodoxe Kerk! Ze hoeven geen overdreven eerbied aan die andere oude kerken te betonen.
• De kerk beschouwt zich als 'de Kerk van Martelaren'. In diverse perioden van haar geschiedenis zijn er vervolgingen geweest. Daarbij hebben zeer velen het leven gelaten om hun geloof Dat betreft zowel de eerste eeuwen, in het Romeinse Rijk, alsook de tijd na 641, het jaar waarin Arabische moslims het land veroverden, om nooit meer weg te gaan. Wat betreft de eerste periode: al meteen in het begin (68 AD) zou de evangelist Marcus omgebracht zijn. 'In het midden van tumultueuze executies en martelingen bloeide de Kerk van Egypte onherkenbaar op tot zij in de loop van de tweede eeuw haar definitieve vorm kreeg'. De regering van keizer Septimius Severus (rond 200 AD) en de edicten van keizer Diocletianus en Decius in 248 en 250 leidden tot de dood van duizenden in het hele land, in stad en dorp, noord en zuid. In 303 is het onvoorstelbare aantal van 800.000 slachtoffers vermeld, gevallen in de voorafgaande halve eeuw. Vooral 248, 'het jaar der martelaren', eiste een buitengewoon hoge tol. Vervolging vond plaats op een schaal als nooit tevoren. 'De Kerk kreeg grote aantallen martelaren die vurig verlangen naar het getuigenis tot de dood toonden.' De regering van keizer Maximinus Daza (303-313) was 'de meest uitbundige als het om bloedvergieten ging'. Meteen erop kwam Constantijn aan de regering en werd het christelijk geloof een toegestane religie ... Merkwaardig: de tegenwoordig zo beladen IP september heet in Egypte 'het feest van de martelaren'. Het markeert 'de geestelijke voorbereiding om een nieuwjaar te starten'. Vader Tadros Malaty, een Koptisch-orthodoxe priester in Alexandrië, merkt op in zijn boek over de Kopten 3: 'Door dit unieke verstaan heeft de Kerk van Alexandrië de wereld haar diepe geestelijk geloof getoond, haar visie die leidt naar de eeuwigheid en haar opvatting aangaande martelaarschap'. Volgens hem is de bijdrage van de Egyptische Kerk aan de wereldkerk 'het voortdurend deelhebben aan Jezus' kruisdood' en het besef dat het gaat om 'het allerlaatste conflict met de Satan'en 'het binnentreden van de eeuwigheid'.
• De vroegste asceten en de vroegste monniken en nonnen uit de kerkgeschiedenis vindt men in de Syrische of de Egyptische woestijn. Die monastieke beweging is van het grootste belang geweest voor het christelijk geloof, alle eeuwen door. Ook nu is er nog aandacht voor hun spiritualiteit. Namen als abt Antonius de Grote en Pachomius zijn terecht overal bekend gebleven.
• De christelijke theologie zoals wij die nog kennen, is voor een groot deel ontstaan in Egypte. Veel van de vroegste kerkvaders komen uit dit land (overigens net als enkele van de belangrijkste ketters!). Gnostieke geschriften - uitermate ketters en vaak niet meer echt christelijk te noemen - zijn bijna uitsluitend in Egypte aangetroffen. Niettemin heeft de hele wereldkerk veel te danken aan mensen als Athanasius, Cyrillus en Origenes.
• De Kopten vormen ook een missionaire kerk. De kerken van Nubië (nu Soedan), die nu bijna niet meer bestaan, maar eens wel een bloeiend bestaan leidden, en de kerk van Ethiopië zijn voor een groot deel gestimuleerd vanuit Egypte.

Elk van deze punten verdient stellig veel uitvoeriger bespreking dan helaas hier mogelijk is.

Naast de Koptische orthodoxen zijn er uiteraard ook andere christenen: mensen die aan Rome verbonden zijn. Presbyterianen ('the Synod of the Nile'), Baptisten en diverse Pinksterdenominaties.

Waar komt de moeite vandaan?
Al kent Egypte inderdaad meestal een tamelijk tolerante islam, toch is in de veertien eeuwen beheersing van het land door de moslims zeker ook een aanzienlijk aantal martelaren gevallen. Dat is echter meestal al lang geleden. De laatste kwart eeuw nemen de moeiten van de Kopten echter weer aanmerkelijk toe. Deze relatief nieuwe situatie is, zoals vaak, het gevolg van een aantal op elkaar inwerkende factoren. Onder andere deze:

a. bevolkingsexplosie
Om te beginnen is er de demografische factor. Geleerden schatten dat het Egypte van de farao's bewoond werd twee tot vier miljoen mensen. Als dat klopt (ik weet niet hoe je dat zou moeten berekenen), kunnen we in elk geval zeggen dat dat buitengewoon verschilt van de huidige bevolking van 70 miljoen! Elk jaar komt er ongeveer een miljoen kleine Egyptenaartjes bij en ook de stad Caïro neemt jaarlijks met ongeveer een miljoen zielen toe. Al zijn er in de woestijn diverse nieuwe steden gebouwd, de meeste burgers willen daar niet wonen. De hoeveelheid landbouwgrond is nauwelijks toegenomen sinds de tijd van de farao's, maar de bevolkingsdruk is enorm. En het probleem om al die monden te voeden is navenant groter geworden.

b. sociale onrust
Voorspelbaar leidt die bevolkingsdruk tot sociale problemen. Waar moet ieder wonen, studeren, werken, eten? Woningnood, afwezigheid van de elementaire infrastructuur en de onmogelijkheid om een (passende) baan te vinden hebben veel vooral jonge Egyptenaren gefrustreerd en daarmee ook erg kritisch gemaakt op de overheid, die er niets of te weinig aan zou doen. Dat maakt hen rijp voor ftindamentalistisch islamitische propaganda en agitatie. Een volk radicaliseert soms uit wanhoop ...

c. de tweeslachtige houding van de overheid
Om de moslim meerderheid zo mogelijk enigszins tevreden te houden neemt de overheid slechts halfslachtige maatregelen om de Kopten tegen discriminatie te beschermen. Maatregelen om de christenen te treffen zijn bij een deel van de bevolking redelijk populair. Vooral plaatselijk is het gemeentebestuur of de politie soms duidelijk op de hand van moslims. Daarbij wordt men soms geholpen door heel oude, duidelijk achterhaalde wetgeving uit de negentiende eeuw, die bijvoorbeeld verplicht stelt om bij elke verbouwing van een kerk toestemming van het staatshoofd te vragen. Toestemming wordt echter vaak geweigerd, zodat het aantal kerken dat verbouwd mag worden (zelfs maar een toilet erbij mag krijgen) haast op de vingers van twee handen te tellen zou zijn. En dat in een tijd waarin ten minste 60.000 nieuwe moskeeën zouden zijn gebouwd in de jaren negentig ... Dat is dus een geheel scheve situatie.

d. voortgaande islamisering
Juist de laatste decennia zijn steeds radicaler islamitische groepen binnen Egypte prominent geworden. Die treden soms ook driest op tegen de door hen verachte christenen. Veel onderwijzers en beleidsmakers hebben hun opleiding in Saoedi- Arabië of de Golfstaten ontvangen, meestal gratis. In hun studietijd hebben ze geregeld een compromisloze vorm van Islam leren waarderen of aanhangen.

Wie de geschiedenis van de twintigste eeuw bekijkt, constateert daarin de volgende markeringspunten;

* eind jaren twintig: oprichting van de Moslim Broederschap
Oprichter van deze Al-Ikhwan al-Muslimun is 'sjeik' Hassan al Banna, een onderwijzer 'Hij meende dat de jonge Egyptenaren een heel verdorven vorm van Islam werd voorgehouden.' Zijn kijk op de Islam verbond zich met hevige afkeer van het Britse bewind, dat toentertijd in Egypte gold. Hij sloot met zeven anderen een eed dat ze 'troepen voor de boodschap van de Islam' zouden zijn. In de vooroorlogse jaren groeide de broederschap snel. In 1940 had de beweging 500 afdelingen, ieder met een centrum, moskee, school en club. Veel ambtenaren en arbeiders in de steden, maar ook studenten en boeren van het platteland sloten zich aan.

Na 1945 drong Al-Banna, die een begaafd redenaar was, er nadrukkelijk bij de Egyptische overheid op aan tegen de Britten in hun land een jihad te beginnen. In 1948 vochten broeders mee in de oorlog tegen degenen die de staat Israël wilden uitroepen. Zijn beweging werd datzelfde jaar nog verboden door de regering, die ontwrichting van de staat door deze militante organisatie wilde tegengaan. Een paar maanden later werd de verantwoordelijke minister door een lid van de broederschap vermoord. Als vergelding werd Al Banna in februari 1949 vermoord, toen hij in een taxi stapte. Bijna zeker was de geheime dienst verantwoordelijk. Banna's boodschap was eenvoudig: 'De Islam is het antwoord op alle problemen waar Egypte en alle andere anden mee worstelen!'

* 1945-1952: (?) Sayyid Qutb, een radicale opvolger
Banna's voornaamste 'ideologische' opvolger was ene Sayyid Qutb, een gevoelige en intelligente man, die onder andere Engelse literatuur had gestudeerd en in 1949 de Verenigde Staten had bezocht. Hij sloot zich bij de Broederschap aan en schreef veel artikelen en boeken, onder andere over de noodzaak van jihad. Qutb, die op last van de Egyptische overheid in de gevangenis terechtgesteld werd, geldt nog steeds in brede kring als een invloedrijk denker.

* (?) de jaren zestig en zeventig: nog radicaler groepen
Veel 'broeders' zaten in de jaren vijftig en zestig vast of waren verbannen. De nationalistische en linkse president Nasser stierf in 1970 en werd door Anwar Sadat opgevolgd. Deze wilde allerlei linkse figuren (vooral marxistische buitenlanders) kwijt en zich profileren als 'de gelovige president'. Omdat hij de rol van het islamitische geloof wilde beklemtonen, beval hij dat er aan alle universiteiten islamitische verenigingen moesten komen. 'Broeders' mochten uit ballingschap in Saoedi-Arabic of elders terugkeren. Te laat besefte hij dat hij een tijger had losgelaten. Een hele serie nieuwe, zeer radicale organisaties ontstond, meest afsplitsingen van de Broederschap: Jama'at al Islamiya, Jama'at al Muslimun (Genootschap van Moslims), Takfir wa'l Hijra (Afwijzing en Wederkeer). Toen Sadat, na een (mislukte) poging tot machtsovername door deze groepen, ze allemaal verbood, was het tij al niet meer te keren. Arrestaties, massaprocessen, een aanzienlijk aantal executies, niets was in staat om de moslimse beweging te stoppen. In oktober 1981 werd Sadat tijdens een officiële parade door radicaal-islamitische militairen vermoord. Zijn opvolger. Moebarak, heeft al die tijd geregeerd in een staat van beleg, waarin hij radicalen de oorlog heeft verklaard.

Ondertussen groeit de invloed van de radicalen gestaag. Al twintig jaar beheersen ze het genootschap van artsen, journalisten, juristen en van ingenieurs. Ze hebben een machtige economische basis, onder andere door vele donaties van Egyptenaren die in de Golf werken. Hun invloed is simpelweg niet te keren. Naast de overheid zijn het vooral de christenen die hiermee te maken krijgen. De driestheid en gewelddadigheid die een aantal incidenten (in het begin van dit artikel verteld) kenmerken, hangen samen met het besef van veel moslimradicalen dat ze aan de winnende hand zijn.

Tegelijk valt op dat sommige Moslims in Egypte openheid hebben naar het Evangelie, meer dan in het verleden het geval (b)leek. Mede door de 'Jezusfilm' van Mei Gibson, die in Arabische landen veel aandacht heeft gekregen (vanwege zijn vermeemd anti-Joodse strekking), zijn duizenden aanvragen om Bijbels of Nieuwe Testamenten bij het Egyptische Bijbelgenootschap birmengekomen. Natuurlijk gaat het om een beweging van veel kleiner schaal dan sommige die ook hierboven worden vermeld, maar er is reden te denken dat ook nu de Geest van God zeer actief is in het voormalige 'Diensthuis'.

Noten

1. Caryle Murphy, Passion for Islam. Shaping the Modem Middle East; the Egyptian Experience, 2002
2. een vooraanstaand en inmiddels hoogbejaard Koptisch denker. Zijn bekendste boek heet The Seven Pillars of the Egyptian Identity, z.j.
3. Fr. Trados Malaty, Introduction to the Coptic Orthodox Church, z.j.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen