De Oud-Katholieke Kerk

(2)

Het is de orde der Jezuïten geweest, die eigenlijk de aanleiding werd tot het ontstaan van de Oud-Katholieke Kerk in Nederland. Deze Jezuïten hebben in de roomse kerk een belangrijke rol gespeeld en hun invloed is vooral ook in de dagen van de vervolgingen groot geweest. Door hun toedoen zijn er veel martelaars om hun geloof gedood. Deze monnikenorde zocht de roomse kerk geheel te overheersen, ze drongen hun opvattingen aan die kerk op en ze zochten al groter invloed te krijgen.

De roomse geestelijkheid in Nederland verzette zich in 't algemeen echter tegen de Jezuïtenorde en ook verschillende bisschoppen hebben moeilijkheden met hen gehad. Daardoor konden ze in ons land maar geen vaste grond onder de voeten krijgen. De kerkelijke overheid benoemde liever van een andere orde de functionarissen dan van de Jezuïten. Vandaar dat deze hier fel streden.

Daarbij wierpen ze zich op als verdedigers van de zuivere roomse leer. Een nieuwe ketterij werd uitgevonden, het z.g. Jan-

senisme. Wie de opvattingen van de Jezuïten niet deelde was Jansenist. Deze naam was ontstaan doordat bisschop Cornelis Jansenius van Yperen een boek geschreven had over Augustinus. In dit boek verdedigde hij de Augustiniaanse opvattingen over genade, geloof, wilsvrijheid enz. Daarbij veroordeelde hij het pelagianisme. Pelagius leerde immers, dat een mens een vrije wil had ten goede of ten kwade. Hij leerde verder dat de genade Gods voor alle mensen is, maar dat men zich deze genade door het streven naar deugd moet deelachtig maken. Christus is mens geworden om door zijn leer en voorbeeld de mens aan te moedigen op de weg der deugd. Het is vooral Augustinus ge-'weest, die gestreden heeft tegen de leer van Pelagius. Hij leerde, dat de mens dood is in de zonden en de misdaden en door de Geest Gods wederom geboren moest worden. De leer van Pelagius werd wel officieel veroordeeld, maar het pelagianisme bleef voortleven en tenslotte heeft het semi-pelagianisme het in de roomse kerk gewonnen. Deze leer kwam in 't kort hierop neer: tussen de algemene zondigheid en de zonde van Adam bestaat wel samenhang. De zedelijke kracht van de mens is deer de zonde wel verzwakt, maar niet gedood. Daarom moet de goddelijke genade de mens te hulp komen. Volgens Augustinus was de mens dood door de zonde, volgens Pelagius nog gezond, volgens de semi-pelagianen krank. En djt laatste werd de leer van de roomse kerk.

Jansonius nu verdedigde de leer van Augustinus tegenover het semi-pelagianisme in zijn boek, dat na zijn dood verscheen. De Jezuïten vielen dit boek terstond aan en ze wisten te bewerken, dat het door de paus veroordeeld werd. De aanhangers van Jansenius in Frankrijk konden zich echter met deze pauselijke daaH niet verenigen. Augustinus had namelijk in Frankrijk door de eeuwen heen nog vele vrienden overgehouden. Rondom het klooster van Port Royal verzamelde zich dan ook een kring van geleerde mannen, die allen de beschouwingen van Jansenius deelden. Daardoor ontstond een geweldige strijd met de orde der Jezuïten, die hierop uitliep, dat vele Jansenisten, zoals ze genoemd werden. Frankrijk moesten verlaten. Ze vluchtten naar Nederland, omdat de orde der Jezuïten in ons land steeds op grote tegenstand gestuit was en daarom meenden ze in ons land een veilige wijkplaats te kunnen vinden.

In het begin van de 18e eeuw ontbrandde de strijd opnieuw in Frankrijk. Deze strijd concentreerde zich om een boek van Quesnel, die in 1687 het Nieuwe Testament uitgaf met aantekeningen geheel in de geest van Augustinus. Veel bisschoppen in Frankrijk waren met dit boek ingenomen, maar weer wisten de Jezuïten door te drijven, dat het door de paus veroordeeld werd (1713). Weer vluchtten verschillende Jansenisten naar Nederland.

Ook in Nederland echter roerden de Jezuïten zich. Vooral toen hier Petrus Codde aan het hoofd van de roomse kerk kwam te staan. (1688). Codde was een gematigd en voorzichtig man, die echter al zeer spoedig met de Jezuïten in strijd kwam en bij hen en bij hun vrienden in de verdenking geraakte dat hij tot het Jansenisme overhelde. Hij heeft zich nog enkele jaren kunnen handhaven, hoewel hij verschillende malen te Rome werd aangeklaagd. In 1699 werd echter door de paus een plaatsvervanger benoemd, Theodorus de Cock, pastoor te Leiden. Voorlopig werd dit besluit geheim gehouden, omdat men rekening hield met heftige tegenstand. Toen het pauselijk besluit in 1702 bekend werd verwekte het dan ook onder de Nederlandse rooms-katholieken heftige beroering. Men stond over het algemeen aan de zijde van Codde en slechts een zeer kleine minderheid koos de zijde van de Cock. Toen werden de beschuldigingen van Jansenisme tegen de bisschop en de roomse geestelijkheid door de orde der Jezuïten met alle heftigheid telkens herhaald. Men ontkende dat hier van roomse zijde pertinent. Men wilde in geen geval afwijken van de roomse kerkleer, men wilde ook het gezag van de paus wel erkennen, men was afkerig van de leer der ge-

reformeerde belijders.

Toen Petrus Codde door de paus werd afgezet als het hoofd van de roomse kerk in Nederland, heeft deze zich niet verzet. Hij schreef wel een verdedigingsschrift, maar hij liet het bestuur van de kerk over aan vier geestelijken, die ook tijdens zijn langdurig verblijf in Rome de regering hadden uitgeoefend.

Petrus Codde stierf in 1710. Toen had de roomse kerk in Nederland geen bisschop meer. Een grote strijd ontbrandde over de vraag wie het recht had de bisschop te kiezen: de Nederlandse geestelijkheid of de paus te Rome. Eerst in 1723 was men zover, dat men besloot een bisschop te kiezen, desnoods zonder instemming van Rome. Dit werd Cornelis Steenoven. Nog twee van zijn opvolgers werden evenals hij gewijd tot bisschop door een Franse zendeling-bisschop, die ook onder verdenking van Jansenisme stond. Tenslotte kwam men er toe om zich afzonderlijk te organiseren. Zo langzamerhand echter waren er slechts enkele duizenden volgelingen overgebleven, die zich in de Oud-Katholieke Kerk hadden georganiseerd.

Dat men met alle geweld een bisschop wilde hebben, hield verband met het feit, dat de bisschop de priesters moet wijden. Die bisschop moet echter rechtstreeks van een andere bisschop de wijding hebben gekregen , , in de opvolging der apostelen". Alleen dan immers was gewaarborgd dat men wettig zijn ambt als priester uitoefende. Deze zelfde gedachten vinden we nu weer terug nn de kring van Ds. Loos te Hilversum. We hebben daar onlangs uitvoerig in ons blad op gewezen. Vandaar ook dat we ons willen verdiepen in de vraag hoe de Oud-Katholieke Kerk is ontstaan.

Eigenlijk is de oorzaak vooral de strijd van de Hollandse geestelijkheid tegen de paus van Rome, die in de loop der eeuwen steeds meer macht aan zich trok. De Oud-Katholieken hebben zich wat betreft de bisschopskeuze niet willen onderwerpen aan Rome, hoewel ze toch nog vele tientallen jaren de paus formeel als het Hoofd van hun kerk bleven erkennen. Over de leer echter was er geen geschil. Ook de Oud-Katholieken waren trouwe aanhangers van de roomse leer en wilden van de gereformeerde leer niets weten. Wel moet erkend worden dat het Jansenisme een zekere invloed uitgeoefend heeft. Daarover willen we in een volgend artikel nog het een en ander vertellen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen