Calvijn en de Zondag

(1)

Daar ben ik wel bang voor geweest, maar toch had ik nog een klein hoopje, dat ik aan de moeilijkheden zou ontsnappen. Helaas, het is mij niet gelukt. Wat is er dan aan de hand? Wel, één van onze lezers toonde zich niet tevreden met het artikel uit het nummer van 25 April j.1. over de vraag of alles op Zondag geoorloofd is. Mijn Zeeuwse vriend, om dat echter eerst u te vertellen, was wel tevreden. Hij heeft een veilig tehuis in de provincie Utrecht gevonden en betuigde zijn dankbaarheid voor de aandacht, die ik aan zijn brief had gegeven. Voorts schrijft hij:

„Gelooft u mij, wanneer ik zeg, dat het zeer moeilijk is vast te houden aan de juiste waarheid van Gods Woord als men door een predikant van ethische richting wordt onderwezen.

Ik vond het zo vreselijk, dat de Hervormde Kerk tegenwoordig zo weinig

meer kan geven aan ons volk. Dat de geestelijke armoede juist in de Kerk zo groot is. Soms benauwt mij deze gang van zaken. Want wordt niet vreselijk aan de Heere voorbijgegaan? Wordt er nog geijverd voor de Heere onze God? Neen immers. Juist door de armoede van de kerkelijke mens worden m.i. steeds meerderen opgeslorpt door de wereld.

Tot zover onze Zeeuw. Men zegt wel eens, dat de gereformeerde prediking te zwaar is en te grote eisen stelt aan de jongeren. Hier is een jongere uit een ethische gemeente, zoals hij schrijft. Zou de midden-orthodoxe prediking niet te weinig eisen stellen en het hele evangelie tot een al te makkelijk iets maken? En is de bekering zo makkelijk?

Maar nu keren wij terug tot onze ontevreden lezer. Welke bezwaren heeft hij? Ten eerste, dat ik geen teksten uit het Nieuwe Testament aanhaal. Daar heeft hij volkomen gelijk in. Ik heb alleen geschreven. dat de Heere Jezus, en datzelfde geldt natuurlijk van de Apostelen, onmogelijk het vierde gebod krachteloos hebben kunnen maken of willen maken. Bij de Zondag gaat het om dit puntje. Hebben wij nog altijd Tien Geboden of is het vierde gebod afgevallen? Als het niet vaststaat, dat het 4de gebod behoort tot de Wet der 10 Geboden, welke wet van blijvende geldigheid is, en dat de Zondag rechtstreeks rust op het vierde gebod, kan de praktijk der Zondagsviering niet gehandhaafd worden. Dan is de Zondag een gewone werkdag gelijk. We kunnen hem natuurlijk als vacantiedag nemen, doch daar bestaat dan geen enkel gebod Gods om op Zondag niet te werken en wel naar de kerk te gaan.

Wat wil onze lezer nu met het vierde gebod?

Hij stemt er mee in, dat , , de dag des Heeren is gegeven om ons in God te verblijden." Maar dan vraag ik, waar God èèn van de 7 dagen heeft gegeven om die te heiligen, behalve in het vierde gebod, dat aan de Schepping en de rust van de zevende dag herinnert en zich daarop beroept? Het schijnt echter dat onze correspondent dit niet wil, want in zijn brief betuigt hij instemming met deze gedachte: „Alles wat op de Zondag verkeerd en verwerpelijk is, is' dat ook op de andere dagen."

Ik heb in mijn artikel daarbij een uitzondering gemaakt voor de gewone dagtaak. Doch als men nu eens heel principiëel over deze dingen wil handelen, dan moet men deze uitzondering niet maken. Als er geen onderscheid is tussen de dagen der week, is het op Zondag volkomen geoorloofd om alle wekelijkse arbeid te verrichten. Wanneer de Zondag niet rust op het vierde gebod, wordt alles een menselijke afspraak, waaraan niemand verplicht is zich te houden. Op de duur houdt men er zich dan ook niet aan. De praktijk der Zondagsviering bewijst, dat de Zondagsviering verslapt, als ze los is gemaakt van de wet Gods. Dit alles weet natuurlijk onze lezer heel goed. Hij is ook heel niet tegen de Zondagsviering. Maar hij wil toch stellen, dat de Zondag in beginsel en voor de wet des Heeren geheel gelijk is aan de andere dagen der week. Daarvoor nu beroept hij zich op Calvijn. Wat heeft Calvijn dan over de Zondag geschreven? Onze geachte opponent haalt dienaangaande de Institutie van Calvijn aan en vraagt: Bent u het met de uitlegging van het vierde gebod door Calvijn eens"? Hierop antwoord ik: oe moeten we Calvijn in Boek II, 8, 28—34 verstaan? Dat zou ik niet vragen als er een voldoende eenstemmigheid was over de uitspraken van Calvijn omtrent de Rustdag. De meeste deskundigen zijn van mening dat Calvijn zich in zijn „Institutie" anders heeft uitgelaten dan in zijn Commentaren b.v. En nu is het zo jammer, dat er geen betrouwbare uitvoerige studie over de Sabbatsbeschouwingen van Calvijn of van de Reformatoren samen bestaat. Wat de Hervormer van Genève daar over geschreven heeft zou nog eens grondig onderzocht moeten worden. Onze lezer zal wel kennis genomen hebben van Calvijns verklaring van het vierde gebod in Boek II, 8, 28—34. Daar schrijft hij kort samengevat dit: Het doel van het vierde gebod is, dat we onze eigen werken laten varen en de dingen van Gods Koninkrijk bedenken. Het gebod is gegeven om drie oorzaken:1. God heeft in de uitwendige rust voor Israël willen afbeelden, de geestelijke rust. 2. God heeft gewild, dat er een vasten dag zou zijn, op welken de Israëlieten zouden samenkomen of bijzonder 's Heeren werken overleggen, om in de Godzaligheid geoefend te worden. 3. De knechten en andere ondergeschikten moesten een dag van rust hebben. Het eerste punt, dat de Sabbat een afbeelding is van.de geestelijke rust, acht Calvijn het voornaamste. Dit gebod der rust heeft de Heere streng gehoorzaamd willen hebben. De Sabbat heeft een bijzondere eerwaardigheid onder alle de geboden der Wet. De Sabbat is dan een teken, waaraan Israël kan leren kennen, dat God hun Heiligmaker is, zodat zij van hun eigenbedachte werken altijd mogen rusten. Die gedurige rust wordt de Joden aangeprezen, door de onderhouding van één dag uit de zeven, gelijk de Heere bij de schepping daar een voorbeeld in gegeven heeft. Dat getal 7 is het getal der volmaaktheid en wijst op de volmaakte rust, die eenmaal zal komen. Zo kan men het opvatten. Maar men kan ook zeggen, dat de Heere een dag verordend heeft, waarop het volk in de wet zou worden geoefend. Met de Sabbat is echter niet genoeg gedaan, als we alleen naar het vlees rusten, 't Geen nu behoort tot de ceremonie en de voorbeelding dat is zonder twijfel door de komst van Christus te niet gemaakt. Hij is de vervulling van de Sabbat. De Heere Christus is niet tevreden met ene dag, maar eist de ganse loop van ons leven op. Nu herinneren we ons, dat Calvijn drie oorzaken voor de instelling van de Rustdag heeft genoemd. De eerste oorzaak is er dan nu niet meer. Doch de tweede en derde oorzaak zijn gebleven. Calvijn zegt evenwel, dat de Sabbat is afgeschaft en hier kan ik hem, eerlijk gezegd, niet volgen. De Heere heeft de Sabbat ingesteld om drie oorzaken. Volgens Calvijn — dat laat ik nu rusten — is de eerste oorzaak vervallen, doch dan blijven er nog twee. Hoe kan hij dan zeggen dat de Sabbat is afgeschaft? Bovendien verklaart hij nadrukkelijk dat de twee stutten van een dag om samen te komen en een dag om te rusten op ons zowel passen als op de Joden. Hij zegt: e kerkelijke bijeenkomsten worden door Gods Woord bevolen en zijn noodzakelijk. Hoe kunnen zij plaats hebben, tenzi) op bestemde dagen? Daar moet orde zijn. Hiertoe is een wet en regeling vanwege Staat en Kerk nodig. Als men die gezette tijd wegneemt, wordt de Kerk verwoest. Daar wij nu dezelfde behoefte aan een Rustdag hebben als de Joden, zo mag niemand zeggen, dat de Sabbat ons niet raakt. „Want onze zeer voorzichtige en goedertieren Vader heeft zowel onze behoefte willen te hulp kamen als die der Joden. Dat zegt Calvijn, maar hoe kan hij dan zeggen dat ae Sabbat is afgeschaft?

Als men dit leest, zou men zeggen dat de Sabbat niet is afgeschaft, want God heeft ook onze behoeften te hulp willen komen. Waar anders door dan door het Sabbatsgebod? Moesten we niet eiken dag kerk houden? Ja, zegt Calvijn, maar dat kan praktisch niet, zeker niet voor allen. „Wat reden is er waarom we ons dan niet gehoorzaam zouden begeven onder de wijze en ordinantie, die ons door de wet des Heeren is opgelegd? " Wat kan dat anders wezen dan onze Sabbat, onze ene dag van de zeven? Het feit, dat de Sabbat ook voor ons is ingesteld betoogt Calvijn nog duidelijker bij zijn uitleg van Genesis 2:3. Daar schrijft hij:

„En God zegende den zevenden dag beduidt, dat God dezen dag met liefde omvangen heeft, opdat op dezen dag de uitnemendheid en de waardij van zijn werk zou worden verheerlijkt. Overigens betwijfel ik niet of Mozes heeft door het woord heilig dit terstond willen uitdrukken; zo immers verdwijnt elke denkbeeldigheid doordien het tweede woord de uitlegging geeft aan het eerste. Want kadoosj betekent bij de Joden afzondering uit het gewone getal. De zevende dag heeft God dus geheiligd, daar Hij hem uitnemend boven alle andere verklaart, opdat hij door een eigen recht boven de andere zou uitblinken. Waaruit tevens blijkt hoe God altoos rekening met de mens houdt. Boven heb ik gezegd hoe er zes dagen gebruikt waren voor de schepping der wereld, niet alsof God deze opvolging van tijden had nodig gehad, daar duizend jaren voor hem zijn als één dag; maar opdat Hij ons trekken zou tot de bewondering van zijn werken. Datzelfde doel beoogt Hij ook met zijn rust. Want Hij heeft deze ene dag van de andere afgezonderd voor dat bepaalde doel. Derhalve is deze zegening niets anders dan een plechtige wijding, waardoor God op de zevende dag voor de overdenking en bezigheid der mensen beslag legt. Want wel is het een plichtmatige overdenking voor heel ons leven, waarin wij ons dagelijks hebben te oefenen, door in te denken zijn onmetelijke goedheid, recht

vaardigheid, sterkte en \vijsheid in heel dat schone spel van hemel en aarde. Maar voor zover de mensen hierin niet steeds met heel hun ziel zoeken te verkeren, is nu de zevende dag bijzonder uitverkoren, om aan te vullen, wat aan deze heilige overdenking ontbrak. Eerst he^ft dan God gerust. Toen heeft Hij deze rust gezegend, opdat deze onder de mensen in alle ecu wen heilig zou zijn; of wilt ge: toen heeft God elke zevende dag voor rust bestemd, opdat zijn eigen voorbeeld tct een duurzame zegen zou zijn. Want op de zevende dag heeft God de mens niet eenvoudig bevolen vrij af te nemen, maar opdat hij, van alle aardse arbeid ontslagen, zich tot zijn Schepper verheffen zou... Bovendien is op te merken dat ocJc deze instelling niet voor een enkele eeuw of volk, maar aan heel het menselijk geslacht gegeven is"

Tot zover Calvijn over Gen. 2 : 3. Het lijkt mij hieruit toch wel duidelijk, dat de Sabbat nu nog van kracht is. Alle eeuwen door moet immers die dag onder de mensen heilig zijn. En dan houdt Calvijn vast, dat de Sabbat voor de Joden een eigen betekenis heeft gehad, die deze dag voor ons niet meer heeft. Hij schrijft ook nog bij Gen. 2:3: erhalve wanneer wij horen, dat de Sabbat door Christus' komst is afgeschaft geworden, moeten wij een onderscheiding maken, onderscheidende wat behoort tot de gedurige regering van het mensenleven, en wat eigenlijk past op de oude schaduw, die te niet gedaan is, toen de waarheid is vervuld geworden."

Dus de Sabbat is niet afgeschaft. Dat volgt onmiskenbaar uit de uitleg van Gen. 2 : 3 en als in de Institutie min duidelijke uitspraken voorkomen, zullen deze gedeelten naar de duidelijkere stukken uit de Commentaren moeten worden verstaan. De verklaring van Genesis is trouwens een jaar voor de dood van Calvijn uitgekomen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen