CALVIJN

(13)

In een vorig artikel hebben we erop gewezen hoe Calvijn een felle strijd heeft moeten voeren in Genève tegen de partij der Libertijnen. Dat is vooral openbaar gekomen in de zaak-Servet, die de gemoederen wel zeer in beweging heeft gebracht. En dat was ook geen wonder. Want deze zaak heeft het werk van Calvijn ojo zijn

grondslagen doen wankelen. Ze is geëindigd met de verbranding van Servet. En dit nu wordt Calvijn door velen tot in onze tijd toe zeer kwalijk genomen. Men spreekt zelfs van , , de zwarte bladzijde" van de reformatie wanneer men het heeft over de veroordeling en terechtstelling van Servet.

We menen er goed aan te doen niet zonder meer van Servet een martelaar te maken, maar onze conclusie pas te trekken wanneer we deze zaak in het rechte licht hebben gezien.

Michaël Servet was van Spaanse afkomst, een geleerd man die rechtsgeleerdheid en theologie had gestudeerd en ook nog een tijdlang als arts is werkzaam geweest. Als theoloog bestreed hij vooral het leerstuk van de Drieëenheid. Hij spreekt in dit verband van driegodendom, ja hij durft zelfs de vergelijking te maken met het mythische driekoppige hellemonster Cerberus. Ook andere Schriftuurlijke waarheden worden door hem geloochend zoals de rechtvaardiging door het geloof, de erfzonde, waarbij hij ook nog de kinderdoop verwerpt.

Hij heeft vooral de strijd gevoerd tegen Calvijn. Terwijl deze zijn Institutio geschreven heeft, komt Servet met zijn Restitutio, waarin zijn opvattingen als het ware christelijk geloof worden aangeprezen en Calvijns leringen beslist worden afgewezen. Zo wordt Servet echter in het oog van Rome en van de Reformatie beide een ketter.

Verschillende van zijn boeken komen ook in Genève terecht waardoor er verwarring wordt gesticht onder het volk. Daar komt bij, dat de partij van de Libertijnen aan de kant van Servet gaat staan. En deze partij had grote invloed gekregen in de Raad van de stad.

Calvijn onderkende het dodelijk gevaar van de opvattingen van Servet. Er was al vele jaren een briefwisseling geweest tussen deze twee mannen en daarom heeft Calvijn ook alles gedaan om de leringen van Servet te bestrijden. Maar nu de Libertijnen zich aan de zijde van deze ketter hadden geschaard was het gevaar voor de voortgang van de Reformatie zeer groot. In deze tijd stond men niet op het revolutionnaire standpunt van de volkomen vrijheid van drukpers en meningsuiting. Calvijn was er van overtuigd, dat er niets geleerd mocht worden dat in strijd was met Gods Woord. Hij beschouwde Servet als een zielemoordenaar, die het zwijgen moest worden opgelegd.

Wanneer Servet nu maar niet zo brutaal was geweest om naar Genève te komen. Nadat hij echter ternauwernood de roomse inquisitie was ontkomen, komt hij 13 augustus 1553 als of dit de gewoonste zaak van de wereld was naar Genève. Ja hij gaat zelfs bij Calvijn naar de kerk. Daar wordt hij echter herkend en op aanwijzing van Calvijn wordt hij gevangen gezet. Hij heeft het in die gevangenschap niet gemakkelijk gehad. Bovendien heeft hij urenlange verhoren moeten ondergaan.

Maar zijn optreden was arrogant en brutaal. En hij wist zich gesteund door de Libertijnen in Genève. Hij heeft in de mening verkeerd dat de positie van Calvijn in de stad erg wankel was en hij heeft nu getracht om de plaats van zijn aartsvijand in te nemen als leidende figuur in Genève. Hij heeft een soort revolutie willen ontketenen tegen de reformator en daarmee tegelijk het Calvinisme de doodsteek willen toebrengen.

En dat heeft men bij de beoordeling van de hele gang van zaken in dit proces wel eens vergeten. Zonder meer veroordeelt men dan ook het optreden van Calvijn in deze zaak en men spreekt daarbij van de onverdraagzaamheid van het Calvinisme. Dit is natuurlijk geen objectieve beoordeling van de zaak.

Neen, we willen hier niet de verbranding van Servet gaan verdedigen. Maar we mogen hem zeker niet voorstellen als een martelaar om des geloofswil. Tegenover zijn roomse ondervragers had hij ontkend iets met geschriften te maken te hebben, die de Drieëenheid bestreden, daar hij ervan overtuigd was dat hij zeker veroordeeld zou worden wanneer hij schuldig bevonden zou worden. Maar in Genève treedt hij brutaal en arrogant op, daar hij zichzelf al ziet zitten op de stoel van Calvijn.

Calvijn echter en de andere predikanten hebben het grote gevaar onderkend van de valse leer van Servet, waardoor hun schapen verleid zouden worden en daarom hebben ze ook met alle kracht deze valse leringen bestreden.

Hoe zeker Servet zich wist van zijn overwinning op Calvijn blijkt dat hij tenslotte zelfs als aanklager van de grote kerkhervormer optrad. In een brief aan de Raad van Genève schrijft hij: „Daarom, mijne heren, verzoek ik dat mijn valse aanklager met de straf der wedervergelding gestraft en evenals ik gevangengenomen zal worden, totdat de zaak beslist is, hetzij met de dood hetzij met een andere straf over hem of mij. En daarom treed ik als zijn aanklager op en eis voor hem de straf der wedervergelding. En ik ben bereid te sterven indien ge niet hiervan en van andere dingen, waarvan ik hem hierna beschuldigen zal, overtuigd wordt".

Servet durft zo te schrijven omdat hij weet machtige verdedigers te hebben in de Raad van Genève. Niet dat deze mannen nu besliste voorstanders waren van de leringen van Servet, maar veel meer om met hem tegen Calvijn te strijden, die zij ten val willen brengen. De strijd van Calvijn immers voor de handhaving van een strenge tucht in Genève had hem veel grote vijanden bezorgd onder de leidende figuren van de stad.

En zo is er inderdaad een worsteling ontstaan op leven en dood over het zijn of niet zijn van de reformatie in Genève. Het ging hier inderdaad om Gods zaak. Daarbij heeft ook Calvijn niet geschroomd om alles op alles te zetten. Hij heeft zich reeds voor de tweede maal verbannen gezien uit de stad. Maar hij heeft het opgenomen voor Gods inzettingen en hij heeft ook de verdedigers van Servet tot de orde geroepen. Daar was een zekere Berthelier, lid van de Raad, die het terstond voor de ketter opnam. Hem was de toegang tot het Heilig Avondmaal reeds geweigerd wegens openbare dronkenschap. Maar de Raad

was in meerderheid tegen Calvijn en maakte het besluit eenvoudig ongedaan en eiste van de kerkeraad Bertheliers toelating. Calvijn riep in de vergadering echter openlijk uit: Ik zweer dat ik liever zal sterven dan dat ik de heilige tafel des Heeren schandelijk laat ontwijden. Wanneer de Raad echter bij zijn standpunt blijft is ook het besluit van Calvijn genomen. En in de Avondmaalsdienst deelt hij de gemeente mee: Ik heb van God standvastigheid afgebeden en mijn gebed is verhoord. Weet dan, dat ik, wat er ook gebeuren moge, naar het duidelijke en algemeen bekende gebod van mijn Meester zal handelen. Mocht bij het Heilig Avondmaal dat wij ons nu schikken te ontvangen, iemand tot de tafel des Heeren naderen, wie dat door de kerkeraad verboden is, dan zal ik mij zowaar ik leef, zo gedragen, als mijn plicht is".

De standvastigheid van Calvijn heeft — door Gods genade en zegen •— de stad Genève voor de hervorming bewaard. Maar dat heeft Servet, die deze stad wilde aftrekken van de waarheid Gods, het leven gekost. Daarover willen we volgende week nog iets zeggen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen