ONDER DE STREEP

De berijming van Datheen vervangen

Het gereformeerde kerkvolk was zeer gehecht aan de psalmberijming van Datheen. Toch wist men wel dat er veel gebreken aan kleefden. Maar men was bang om bij invoering van een nieuwe psalmberijming de zuivere „leer" te verliezen. En deze vrees leeft natuurlijk ook onder ons kerkvolk. Vorige week hebben we er reeds over geschreven dat de hervorming de kerkzang weer aan de kerkgangers heeft teruggegeven. Dat is een zeer belangrijke zaak geweest. Maar we hebben er ook op gewezen dat juist die kerkzang zo belangrijk is en dat een onzuivere berijming van de psalmen en onschriftuurlijke gezangen zo gemakkelijk een verkeerde leer de kerk kunnen „inzingen". Daarbij komt nog dat juist vooral diegenen naar allerlei vernieuwing vragen, en dat de vraag naar vernieuwing juist in die tijden opkomt, wanneer een diep geestelijk leven gemist wordt. En in zo'n tijd van vervlakking levën we ook nu. Men behoeft zich in onze tijd op kerkelijk en godsdienstig gebied nergens meer over te verbazen. Men komt met allerlei nieuwe dingen en opvattingen, die met de ware dienst van God niets hebben te maken. En dat maakt velen onder ons kopschuw voor nieuwigheden, ook kopschuw voor een nieuwe psalmberijming.

De berijming van Datheen was echter wel zo verouderd waarbij de gebreken wel zo duidelijk aan het licht traden, dat er steeds meer vragen kwamen naar een nieuwe psalmberijming. De classis Den Haag drong in 1754 bij de synode aan op een herziening en verbetering van de berijming van Datheen. Maar toen kwam de wens van een algehele herziening van de psalmbundel naar voren. De verschillende provinciale synoden betuigden daarmee hun instemming. De regering des lands gaf ook zijn toestemming. Het invoeren van de psalmberijming van 1773 is dan ook vooral een zaak van de regering geweest. De invloed van de overheid was groot op de kerk van die dagen. We zouden dat in onze tijd zeker niet meer nemen. Het is ook niet naar de Schrift. Er is immers maar één Koning in de kerk, dat is Koning Jezus. En Hij regeert Zijn gemeente door Zijn Woord en Geest.

In elk geval werden negen predikanten aangewezen om met vier afgevaardigden van de Staten een nieuwe psalmbundel samen te stellen. Men was eerst nog van plan om de berijming van Datheen te verbeteren. Er was ook een voorstel om de psalmen maar onberijmd te zingen. Maar men kwam tenslotte tot het besluit om een geheel nieuwe bundel samen te stellen uit de berijmingen die reeds bestonden. De benoemde commissie heeft 121 vergaderingen gehouden, maar men kwam tenslotte met een nieuwe psalmbundel voor de dag. Op 19 juli 1773 is men met het werk gereed. De bundel werd in een plechtige vergadering in tegenwoordigheid van de stadhouder aan de regering des lands overgedragen. Op 30 september is de nieuwe psalmbundel gedrukt. En de Staten van de verschillende gewesten besluiten om de nieuwe psalmbundel in te voeren. Een merkwaardige gang van zaken: niet de provinciale synoden — na 1618/'19 is er nimmer meer een nationale synode gehouden — hebben besloten om een nieuwe psalmberijming in te voeren, maar de regering van de verschillende provincies.

Verzet tegen de invoering van de nieuwe psalmen

Hoewel het kerkelijk en godsdienstig leven in die jaren diep was ingezonken, komt er toch nog op verschillende plaatsen verzet tegen de nieuwe berijming. Dat dit verzet in sommige gemeenten diep geworteld is geweest, blijkt wel uit het feit dat ook nu nog bijna tweehonderd jaar later in sommige oudgereformeerde gemeenten de berijming van Datheen gezongen wordt. Enkele jaren geleden vertelde de predikant van de Gereformeerde Gemeenten te Middelburg mij, dat de kerkeraad de nieuwe psalmberijming in zijn gemeente had ingevoerd. Met grote verbazing keek ik hem aan. Ik kon het haast niet geloven dat men in die gemeente te Middelburg uit het destijds groene boekje was gaan zingen. Daarom vertelde die predikant er toen haastig bij, dat hij onder de nieuwe berijming die van 1773 verstond, daar men tot nu toe alleen nog maar de psalmen van Datheen had gezongen. Trouwens de psalmbundel van Datheen is nog steeds in de handel, waaruit duidelijk blijkt dat ze nog gebruikt wordt.

Op 1 januari 1775 moest men in alle kerken de nieuwe berijming in gebruik hebben. Te Vlaardingen en Maassluis leidde dat tot ongeregeldheden. Maar daar ging het vooral om de zangwijze. Men verzette zich daar hoofdzakelijk tegen de „korte zangwijze". In Arnemuiden echter had men bezwaar ook tegen de inhoud van bepaalde psalmen. Ook in andere gemeenten was dat wel het geval. Maar de regering heeft zeer hard ingegrepen, zodat het verzet in de verschillende gemeenten spoedig was onderdrukt. In de grond der zaak was dit natuurlijk een handelwijze van de plaatselijke en provinciale regeringen die alleen maar afgekeurd

kan worden. Zij die de nieuwe berijming, niet wilden aanvaarden werden gedwongen deze toch te zingen op straffe van boete, verbanning of gevangenisstraf. Over de goede oude tijd gesproken!

Aan de andere kant waren er velen erg blij met de invoering van de nieuwe psalmberijming van 1773. Het was een gróte verbetering vergeleken bij de berijming van Datheen. Toch kan niet worden ontkend dat ook in de berijming van 1773 invloeden van die stromingen zijn op te merken, die ongereformeerd genoemd moeten worden. We leven dan echter al in een vervaltijd van de kerk. En dat hebben toch ook verschillende leden van de kerk van die tijd opgemerkt. Ook daarom kwamen verschillende gemeenteleden in verzet, vooral in de Zeeuwse gemeenten.

Vooral verzet tegen „korte zangswijze"

Het is vooral een verzet geweest tegen de „korte zangswijze" zoals we hierboven al hebben opgemerkt. Maar dat kunnen we nog in verschillende gemeenten vinden, dat er strijd gevoerd wordt over het tempo waarin de psalmen worden gezongen. Dat is immers ook het verzet van velen tegen het zingen van hele en halve noten, zoals we dat in onze dagen nog ikunnen opmerken. Het is wel duidelijk dat deze dingen diep in de harten ingeworteld z 'jn dat men daarover nog zo hartstochtelijk kan strijden. En daar zullen de kerkeraden ook rekening mee moeten houden. Juist de manier van zingen riep verzet op in 1773 en de jaren die daarop volgden.

Om u een indruk te geven hoever dit verzet ging nemen we hier het volgende over:

..Toch zou het met die tegenstand zo'n vaart niet Z'jn gelopen, ware het niet dat de overheid besloten (niet overal) tot de z.g.n. „korte zangwijze". Ue eerste en laatste noot van iedere psalmregel moesten lang worden gezongen en de daartussen liggende kort. In Middelburg heeft men nog getracht om te zingen zoals er in het psalmboek (ook bij de psalmen van Datheen) stond aangegeven en zoals nu algemeen wordt gezongen. Doch aangezien dit op te veel tegenstand stuitte, gaf men het op en stelde zich tevreden met een ietwat sneller tempo.

Het openlijk verzet tegen die „korte zangswijze" kwam te Westkapelle het eerst in een kerkdienst tot uiting. De ouderen vonden de oude trant van zingen „die hun aan 't golven en ruisen der zee" herinnerde, oneindig veel mooier dan de nieuwe manier van zingen, welke zij „uitsluitend oneerbiedig" achtten. En zo gebeurde het op zondag 17 maart 1776 dat de ouderen weer de oude psalmen gingen zingen. Als de jongeren een vers ten einde hadden, was oud-Westkapelle nog maar halverwege. Deze gang van zaken, vooral toen ze bleef duren, kon de overheid moeilijk gedogen.

Afschrikwekkend voorbeeld

De ambachtsheer, samen met de stedelijke overheid, wilde doorzetten, als het moest met geweld en zij lieten bekend maken: „Al die wanorde in de kerk maken, zal de inwoning voor eenigen tijd worden ontzegd ". Een dreigement met verbanning dus. Toen dit dreigement niet hielp, moest er wel een afschrikwekkend voorbeeld worden gesteld. Eerst besloot men een kleermakertje weg te jagen als een van de ergste rustverstoorders. Deze ontsprong echter de dans, want hij was maar arm en had een vrouw en vier kinderen, die dan „van den arme" zouden moeten worden onderhouden, wat de Raad bezwaarlijk achtte. Toen heeft men een timmerman, Isbrand Leinse Burggraaf, oorspronkelijk een Fries, die er vrij warmpjes bij zat en geen kinderen had, in z'n nek gepakt om ten voorbeeld te worden gesteld. Hij werd verbannen.

Mede door andere gebeurtenissen nam de volksbeweging en het verzet tegen de overheid steeds meer toe. In Westkapelle werd toen de eis gesteld tot onmiddellijke opheffing van het banvonnis. De Raad, die meerdere wanordelijkheden vreesde, ging door de knieën. Op 27 oktober 1778 zou Burggraaf weer de vrijheid hebben om als burger te Westkapelle te wonen en hem zou schadeloosstelling worden gegeven. Uit alle delen van Walcheren was men op die dag toegestroomd en, zittende op een paard, werd hij als een woning binnengehaald. Dat enkele weken later, toen de overheid een deel van het garnizoen van Bergen op Zoom naar Walcheren had laten komen, de rollen werden omgekeerd, spreekt vanzelf. Gevangenis, geseling, verbanning waren de middelen die men gebruikte om de schrik er in te jagen en zo heeft men voortaan in de kerken de statenberijming van 1773 gezongen." —

We zijn niet bang dat men ons in onze tijd zal dwingen om de nieuwe psalmberijming van nu in te voeren. Maar er is natuurlijk ook een geestelijke dwang waaronder men de verschillende gemeenten kan zetten. In de vorige eeuw dwong men predikanten en gemeenteleden om gezangen te zingen. Rondom 1850 is die gezangendwang afgeschaft. Maar juist daardoor bleef het verzet tegen de gezangen levendig en sterk. Maar over dit onderwerp schrijven we nu niet verder. Misschien een andere keer nog wel eens, daar immers in onze dagen het gezangenvraagstuk weer opnieuw aan de orde is gesteld door de aanvaarding van een nieuwe gezangenbundel.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen