jean de labadie

Het feit dat het op 13 februari a.s. 300 jaar geleden is dat Jean de Labadie overleed, geeft ons gelegenheid eens stil te staan bij deze merkwaardige theoloog, die in zijn leven en na zijn dood door sommigen grenzeloos is bewierookt, en door andeen op een onbillijke wijze is verguisd, aar die in ieder geval een grote invloed eeft uitgeoefend zowel op zijn tijdgenoten ls op het nageslacht.

Franse afkomst

Jean de Labadie was een Fransman, georen te Bourg in 1610. Streng Rooms opevoed kwam hij in de leer bij de Jezuïeten, aar een sterke persoonlijkheid als hij as kon zich maar moeilijke thuis voelen n deze orde, die van haar leden „cadaverehoorzaamheid" eiste. Hij gaf er de oorkeur aan gewoon priester te zijn en te reken voor het volk. Daarbij kwamen al poedig Reformatorische trekken openaar. Zo wilde hij de bijbel in handen van e leken zien en sprak hij zijn parochianen an als „broeders en zusters". Ook zijn afeer van de Rooms-Katholieke liturgie tak hij niet onder stoelen of banken. Door at alles kwam hij in conflict met de Kerk. ij brak ermee, toen hij al 40 jaar oud as. in 1650. n z d d g d g d t i D

Daarna werd hij predikant in Genève, waar zijn prediking sterke verwantschap vertoonde met die van de Engelse en Hollandse Puriteinen. Geen wonder dat zijn naam ook in Nederland bekend werd en dat er een grote roep van hem uitging. Toen hij in 1666 een beroep ontvang van de Waalse Gemeente in Middelburg nam hij dat aan en kwam naar Holland.

In Holland

Voordat De Labadie zich in Middelburg vestigde maakte hij een reis naar Utrecht, het centrum van de Nadere Reformatie waar Voetius hoogleraar was en o.a. Van Lodenstein predikant. Hij werd er uitgeodigd een Franse dienst te leiden in de Pieterskerk. Iedereen was verrukt over ijn gaven en over de inhoud van zijn preiking, behalve... Voetius, die zich ergere aan het feit dat deze man, die zo diepeestelijk wilde zijn, zich zo werelds geroeg in zijn kleding en haartooi en in zijn ehele optreden. Ondanks zijn oproep tot oding van het vlees constateerde Voeius bij De Labadie een grote mate van jdelheid.

Eén was er in Utrecht die helemaal van e Labadie onder de indruk was en die in

hem het ideaal zag: Anna Maria van Schuurman, de fenomenaal geleerde vrouw, tot ver in het buitenland bekend, een oprechte Christin bovendien. Zij volgde hem naar Middelburg en is sindsdien niet meer van zijn zijde geweken. De Utrechtse vrienden keken haar met weemoed, en niet begrijpend na. Niemand ging ook met haar mee...

Middelburg en Veere

In de Zeeuwse hoofdstad ontplooide De Labadie zijn volle aktiviteit. Hij preekte, catechiseerde, deed huisbezoek en leidde predikanten op. Zijn bezielende prediking trok scharen volk. Maar dan komen de conflicten, het ene na het andere.

Eerst weigert De Labadie de Franse geloofsbelijdenis te ondertekenen omdat hij daarin onschriftuurlijke uitdrukkingen heeft ontdekt. Dan maakt hij de fout een boek uit te geven zonder de in die tijd vereiste approbatie (goedkeuring) van de Synode. Dat is uiteindelijk allemaal nog in de doofpot gegaan. Maar als hij dan — overigens geheel terecht — zijn collega Wolzogen, die met de Cartesiaanse filosofie is besmet, beschuldigt van onrechtzinnigheid, dan is het hek van de dam. Want de Waalse Synode stelt Wolzogen in het gelijk en deze neemt wraak en weet te bewerken dat De Labadie wordt geschorst.

De Labadie was er echter de man niet naar om zich iets aan te trekken van een schorsing. Hij begon onmiddellijk met het houden van conventikels (gezelschappen). En toen had de Synode een stok om de hond te slaan: De Labadie werd afgezet en verbannen uit Middelburg.

Maar toen Middelburg de poort achter hem sloot, zette het naburige Veere de poort voor hem open. De Labadie preekte daar openlijk in de kerk en 's zondags zag de weg van Middelburg naar Veere zwart van de mensen die de geliefde prediker gingen horen. De Staten van Zeeland maakten ook daaraan een einde door De Labadie te verbannen uit de provincie. Hij vestigde zich in 1669 in Amsterdam.

Aan het zwerven

Toen De Labadie buiten de kerk was komen te staain, verklaarde hij, zoals alle independentisten, de hele kerk voor afvallig en richtte hij een eigen gemeente op, die hij vervolgens tot de enige ware kerk verklaarde. Dank zij de financiële steun van Anna Maria van Schuurman en de sympathie van één van de Amsterdamse burgemeesters, Coenraad van Beuningen, ging het de huisgemeente aanvankelijk nogal voor de wind. Maar de vrijheid van de Geest, waarop men zich beroemde, ging tenslotte toch wel heel ver... Zó ver dat er soms na de viering van het Heilig Avondmaal werd gedanst en dat de broeders en zusters elkaar omhelsden. Ook Anna Maria stemde in met deze excessen en verklaarde dat zij eraan meedeed „met een lustig hart". De oude Voetius, die ervan gehoord had, merkte schamper op dat zulke hoogklimmende godzaligheid zijn begrip ver te boven ging...

Dat dit alles op een grote mislukking moest uitlopen is wel duidelijk. De Labadie had daar trouwens zelf ook schuld aan, want hij beging de vergissing, vriendschap te sluiten met de leiders van alle mogelijk mystiek-getinte sekten, die in deze tijd in Amsterdam zo welig tierden. Maar het gevolg was, dat zijn huisgemeente met al deze sekten — ten onrechte overigens — op één grote hoop werd gegooid.

De Labadie kreeg dan ook steeds meer tegenstand, zowel van de burgerlijke als van de kerkelijke overheid. Voetius en Koelman hadden al herhaaldelijk tegen hem gewaarschuwd in geschriften en de kerkeraad had al maatregelen genomen tegen lidmaten die de samenkomsten van de Labadisten bezochten. Het volk verstoorde nu en dan de diensten van de huisgemeente en nu begon ook de overheid zich tegen hen te keren. De Labadie vond het toen maar beter elders een goed heenkomen te zoeken en te proberen over de grenzen de idealen van zijn huisgemeente te verwezenlijken.

In het Duitse Herford begon de gemeente al meer kenmerken van een echte sekte te vertonen. De Labadie wilde een kerk van enkel wedergeborenen. Strenge eisen werden gesteld om toegelaten te worden en dan nóg bleek er telkens kaf onder het koren te zitten... De officiële kerk deugde tenslotte helemaal niet meer. Ieder die daar nog in bleef werd tot een hoereerder gestempeld.

Toch bleek men de zonde niet buiten de deur te kunnen houden en werd men telkens weer teleurgesteld in de leden der gemeente. Toen men in Herford de gemeenschap van goederen invoerde en huwelijken sloot zonder de overheid daarin te kennen werd de huisgemeente opnieuw verbannen. Ze trok naar het Deense Altona, waar De Labadie op 13 februari 1674 overleed en in de tuin werd begraven. Zijn voornaamste leerling Yvon werd nu de leider van de groep.

Bloei en verval

Een jaar later, in 1675, keerde de gemeente weer op vaderlandse bodem terug. Ze vestigde zich op Waltha-state bij Wieuwerd in Friesland. Dit buiten was eigendom van de familie Van Aerssen van Sommelsdijk, waarvan enkele leden ook tot de huisgemeente behoorden.

Anna Maria van Schuurman stierf in 1675, hetgeen een zware slag betekende voor de gemeente. Toch valt daarna nog een zekere bloei te constateren, onder andere doordat vrij veel nieuwe leden toetraden. De kern werd gevormd door de ware kinderen Gods, die God hun Vader mochten noemen. Daarnaast waren er de „huisgenoten", die een proeftijd moesten doormaken alvorens zij in de eerste groep werden opgenomen. Er heerste een strenge tucht. Alle werk werd gemeenschappelijk gedaan en men leefde in de grootst mogelijke eenvoud en soberheid.

Hoe dopers en spiritualistisch de sekte geworden was, blijkt wel hieruit dat de kinderdoop werd afgeschaft en het Avondmaal slechts sporadisch gevierd (de „ingeleide" kinderen Gods hebben immers geen versterking van het geloof meer nodig!). Ook het vierde gebod werd voor ceremonieel verklaard en de zondagsarbeid werd dus toegestaan.

Na de dood van de leider Yvon ging het snel bergafwaarts. Het verval had verschillende oorzaken. Ten eerste had een deel van de gemeente zich gevestigd in Suriname. Niet om zending te bedrijven, want dat achtte men in strijd met de leer van de praedestinatie. De herhaaldelijk mislukte kolonialisatie kostte echter handenvol geld, dat uit Wieuwerd moest komen en dat natuurlijk een keer óp raakte... Bovendien traden verschillende aanzienlijke personen weer uit de gemeenschap. Tenslotte werd de gemeente in 1732 opgeheven.

Beoordeling

Het programma van De Labadie is in eerste instantie gelijk geweest aan dat van de hele Nadere Reformatie: heiliging van het leven. Lodenstein, Koelman en Brakel en vele anderen streefden hetzelfde na. Maar de methode van De Labadie is geheel anders. Terwijl de anderen beleden „in de wereld, maar niet van de wereld" te zijn, eiste De Labadie radicale wereldmijding. Daarin overschatte hij de wedergeboren mens, die immers ook nog een hart vol zonden omdraagt.

Hiermee samen hangt de kritiek van De Labadie op de officiële kerk, haar ambten en haar sacramenten. Dat alles heeft voor hem weinig of geen waarde, want het wordt ontheiligd door het grote aantal onbekeerden.

Tenslotte verliest ook het Woord zijn kracht, want dat is maar een dode letter, dat door de Geest levend moet worden gemaakt. Koelman — een van zijn felste bestrijders — heeft terecht aangetoond dat De Labadie zich wel Gereformeerd noemde, maar het in wezen niet was, omdat hij praktisch het hele Oude Testament verwierp. Hoe juist deze visie van Koelman was bleek wel hieruit, dat men in Wieuwerd alleen de bijbel nog las opdat de ware gelovigen daardoor zouden worden bevestigd in het getuigenis des Geestes in hun eigen hart...

De mannen van de Nadere Reformatie hebben dan ook met grote beslistheid het Labadisme afgewezen. Hoewel ze het met veel punten van zijn kritiek op de kerk eens waren, zagen ze zijn uittreden niet als een oplossing. En hoewel ook zij pleitten voor de verborgen omgang met God, wisten ze dat de weg van De Labadie voerde tot geestdrijverij. En dat ze dit goed hebben gezien heeft de afloop van de trieste geschiedenis bewezen.

Merkwaardigerwijze is De Labadie het meest fel bestreden door twee mannen die zelf veel verdriet gehad hebben van de kerk: Brakel, die tweemaal geschorst is geweest en Koelman, die het ambt is ontnomen, eigenlijk om dezelfde overtuiging als van De Labadie. Zij hadden wel dezelfde idealen, maar veel meer oog voor de gebrokenheid en de onvolmaaktheid van de kerk In deze bedéling.

Invloed

De invloed van het Labadisme moet zeker niet worden onderschat. Van de Nadere Reformatoren heeft Lodenstein wel het meest die invloed ondergaan. Hij wanhoopte zó aan het herstel van de kerk van zijn dagen, dat hij het Avondmaal niet meer wilde bedienen. Zijn geestverwant Koelman, met zijn afkeer van de formulieren en de feestdagen, verraadt ook Labadistische beïnvloeding.

Sindsdien is er in de kerk steeds een labadistische onderstroom geweest. De indeling van gemeenteleden in verzekerde gelovigen en bekommerden, de onderschatting van de ambten en van de sacramenten, de nadruk op innerlijk licht ten koste van het geopenbaarde Woord, de vaak naar willekeur gehanteerde tucht, het zijn even zovele Labadistische — en dus Doperse — trekken.

Maar ook in de geschiedenis van De Labadie en zijn volgelingen heeft de Heere het getoond: „Tenzij ze spreken naar het Woord — zij zullen geen dageraad hebben..."

Ridderkerk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen