KLEINE KRONIEK

Kerken onderweg in een marxistische samenleving

Bij het Algemeen Diakonaal Bureau van de Gereformeerde Kerken te Utrecht is onder bovenstaande titel een boekje verschenen, mede in verband met een bespreking op de synode over een verzoek om steun te geven aan ds. Wurmbrand en zijn organisatie „De ondergrondse kerk". Hoewel in dit boekje dit verzoek wordt afgewezen, staan er toch bijzonder interessante gegevens in over de kerken in de communistische landen en ten aanzien van de vrijheid van de kerk komt het communisme er ook in dit boekje niet best af. Ik wil u enkele gegevens doorgeven, opdat u een beetje duidelijker beeld van de kerk achter het ijzeren gordijn zult ontvangen. Over het algemeen wordt het volgende beeld van de positie van de kerk onder het communisme gegeven:

„Het marxisme in zijn russische vorm, het marxisme-leninisme, is de ideologie van alle Oost-Europese kommunistische landen. Het bepaalt daarom in principe de houding van de regeringen dezer landen ten aanzien van godsdienst en kerken. Tot de belangrijkste dogma's van het marxisme behoort het atheïsme.

Het geloof in een God verhindert in deze visie de mens, zijn eigen geweldige mogelijkheden te zien en berooft hem zo van zijn gerechtvaardigd gevoel van eigenwaarde en van de wil, zijn mogelijkheden te ontwikkelen. Daarom moet het Godsgeloof verdwijnen, opdat de mens waarlijk mens wordt. Het Godsgeloof is echter het gevolg van en de troost in de voor de arbeidende mens ongunstige maatschappelijke omstandigheden. Die omstandigheden moeten dan ook in kommunistische zin gewijzigd worden.

Lenin bracht het marxisme voor het eerst in praktijk. Aangezien in deze ideologie wereldbeschouwing, mensbeeld, maatschappijvorm en ekonomische struktuur een onverbrekelijk geheel vormen, was het voor Lenin zaak, alle Sovjetburgers van jongsaf met het atheïsme en het materialisme te doordringen en hen van kerk en geloof los te maken. Daarom vaardigde hij in 1919 een decreet uit, dat kerk en school en kerk en staat voortaan gescheiden zouden zijn. De bedoeling hiervan is duidelijk: geen invloed van de kerk in de scholen, geen invloed van de kerk op het door de staat beheerste maatschappelijk gebeuren. Dit beginsel van scheiding van kerk en staat en kerk en school is in principe in alle Oosteuropese kommunistische landen overgenomen.

In 1944 werd in Rusland een staatkommissie in het leven geroepen om alle kwesties betreffende de verhouding tussen kerk en staat te regelen. Ook deze instelling is door alle andere Oostbloklanden overgenomen.

De verdere Russische wetgeving met betrekking tot de godsdienstige gemeenschappen is echter niet zonder meer door de andere landen aanvaard. Daardoor verschilden de historische ontwikkelingen en de daaruit voortgekomen praktische situaties in de diverse staten te veel van die in de Sovjet-Unie. De positie van de kerken is in feite overal veel gunstiger dan in Rusland (afgezien van Albanië).

De scheiding van kerk en staat is echter in verscheidene staten een zeer eenzijdige: de kerken mogen zich niet met de zaken van de samenleving bemoeien, maar zij moeten wel inmenging van de staat in hun zaken aksepteren. Niet alleen in de vorm van controle op de voorgangers, priesters, kerkleiders, door hun benoeming afhankelijk te maken van toestemming van de staat, maar ook van regeling van het kerkelijk leven door een systeem van vergunningen voor gemeentestichting, kerkbouw, gemeentesamenkomsten, theologische opleidingen etc.

Nog ingrijpender, maar minder direkt aanwijsbaar, is de invloed van de staatskommissie voor godsdienstzaken.

In sommige landen wordt er ook direkte atheistische propaganda onder de bevolking bedreven. Het laatste is voornamelijk in de Sovjet-Unie het geval.

Wel heeft iedere kommunistische regering de neiging, een onbuigzamer houding ten aanzien van godsdienst en kerken aan te nemen als ze onder sterkere russische druk komt of zich voor binnenlandse moeilijkheden geplaatst ziet en dientengevolge de ideologische zuiverheid weer een grotere rol gaat spelen." —

Het is voor mij onbegrijpelijk dat zovelen in de Wereldraad met dit communisme koketteren, omdat de kerk het immers onder een communistisch regiem verschrikkelijk moeilijk heeft.

Protestanten in Rusland

Over de protestanten in Rusland — de orthodoxe kerk is daar de grootste zoals men weet en ze heeft zich helemaal dienstbaar gemaakt aan de staat — wordt het volgende in dit boekje opgemerkt:

„In de in 1944 tot stand gekomen Unie van Evangelie-christenen/Baptisten zijn, behalve de

naamgevende groeperingen, ook de Pinksterchristenen, Mennonieten en Lutheranen gedeeltelijk opgenomen.

Ook deze Unie kreeg in 1961 geheime instrukties om maatregelen tot haar eigen nadeel te nemen: opheffing en samenvoeging van gemeenten, beperking van. de evangelisatie-aktiviteit en van dopen van jongeren, geen toelating van schoolgaande kinderen tot de kerkdiensten, verwijdering van aktieve voorgangers. Uit protest verliet een groot aantal gelovigen de Unie. Zij noemden zich Initsiativniki. Hun gemeenteleven was illegaal omdat zij niet geregistreerd waren, maar bepaald niet ondergronds, want zij kwamen en komen openlijk bijeen. Hen deel van hun gemeenten heeft zich in de afgelopen jaren kunnen laten registreren.

Ook vinden soms herenigingen met de Unie plaats, omdat deze de gewraakte maatregelen ongedaan heeft gemaakt. De niet-geregistreerden worden op grond van de registratiewet hevig vervolgd. Zelfs worden hun kinderen weggehaald. De familieleden van de gevangen Initsiativniki geven een bulletin met hun gegevens en namen uit — illegaal; — een hele groep Initsiativniki geeft — eveneens illegaal — een blad uit, gedrukt in een sinds ruim een jaar bestaande geheime drukkerij, „De Christen" genaamd, waar ook bijbels en gezangboeken vervaardigd worden. Officiële uitgaven voor en van de kerken zijn alleen het blad van het Patriarchaat en dat van de Unie en een enkel Orthodox theologisch boek. Bijbels en gezangen-of liturgieboeken mogen slechts in zeer beperkte aantallen gedrukt worden.

Tenslotte nog twee opmerkingen:

ten eerste, dat ook de geregistreerde gemeenten en parochies op alle mogelijke manieren worden geplaagd en gedwarsboomd, evenals individuele gelovigen." —

Inderdaad, vooral de niet-geregistreerden hebben het bijzonder moeilijk. Zij komen dikwijls in de gevangenis terecht of in een dwangarbeiderskamp vanwege hun geloof in de Heere Jezus Christus.

Nauwe banden met Hongarije

Ons volk heeft door de eeuwen heen nauwe banden gehad met Hongarije, doordat er altijd veel Hongaarse studenten theologie in Nederland hebben gestudeerd, met name te Utrecht:

„De na-oorlogse geschiedenis van volk en kerken van Hongarije — mede de geschiedenis van het krisisjaar 1956 — zijn in talrijke boeken beschreven, zowel van hongaarse zijde als van het westen uit. Hoe vond en vindt de grote, revolutionaire, politieke en sociale omwenteling in Hongarije plaats? Hoe leven de kerken midden in deze veranderingen: niet alleen de R.K. kerk met haar feodale verleden tot 1945 (kardinaal Mindszenti is eind 1971 naar het Westen gekomen uit zijn gedwongen verblijf in de Amerikaanse Ambassade sinds 1956), maar juist de protestantse kerken, die — in hun oude controverse met de heersende R.K. kerk — meestal aan de zijde van de sociaal-zwakken stond en steeds een zwak voor iedere niet-R.K. regering gehad hebben?

De secularisatie — met haar „socialistischeatheïstische karakter" — is in het leven van de Hongaren zeker sterk waar te nemen.

Toch trachten de kerken zich in hun oude vorm als „volkskerken" te handhaven. Rondom de kerkeraad staan de belijdende leden van de plaatselijke gemeente en daarbuiten de „papieren leden", die bijv. de diensten van de kerk alleen bij een begrafenis inroepen. Of een plaatselijke kerk een predikant kan beroepen, hangt van het aantal van de belijdende leden af. Als dit aantal wegens het overlijden van ouderen en wegens het uitblijven van voldoende jongere lidmaten de rode streep haalt, wordt deze kerk tot een diaspora-gebied verklaard. Zij moet toch haar — vaak zeer oude — kerkgebouwen regelmatig restaureren en ook haar financiële bijdrage leveren voor haar diaspora-predikant, die zijn diensten in steeds meer dorpen moet verrichten.

De protestantse kerken vormen de Oekumenische Raad van Hongarije en zij zijn leden èn van de wereldorganisaties van hun zusterkerken, èn van de Wereldraad van Kerken.

De Calvinistische Kerk, als volkskerk, bereikt haar ongeveer 2 miljoen leden via ongeveer 1200 plaatselijke kerken en talrijke diaspora-gemeenten waarin ongeveer ruim 1400 predikanten werken. In de Theologische Academieën van Debrecen en van Budapest studeren ongeveer 150 studenten. De voorzitters van de 4 kerkelijke distrikten noemt men bisschoppen, al sinds de reformatie. Het Synodale Bureau te Budapest heeft afdelingen voor een Generale Kas, voor een Kerkelijk Pensioenfonds, voor uitgave van bijbels en van christelijke lektuur, voor de leiding van 16 landelijke diakonale inrichtingen en voor de verzorging van kerkelijke gebouwen, die onder toezicht van Staatsmonumentenzorg staat (deze geeft subsidie hiervoor).

De Lutherse Kerk, als volkskerk, heeft ongeveer 430.000 leden, die in ongeveer 320 gemeenten door ongeveer 430 predikanten worden bediend. Zij heeft ook een eigen Theologische Academie te Budapest, waar ook een Theologisch Seminarie van de zogenaamde Bond van Vrije Protestantse Kerken

(ongeveer 50.000 belijdende leden) is gevestigd. Deze Bond is op wens van de regering tot stand gekomen. Een communistische regering heeft graag te maken met voor haar overzichtelijke organisaties, die zij gemakkelijk onder controle kan houden. Ook hier bestaat voor de controle op de kontakten met de kerken een speciale kommissie.

De controle in Hongarije is zeer ingrijpend. Priesters en predikanten hebben een arbeidsvergunning van de staat nodig en het spreekt vanzelf, dat dit in geval van konflikt tussen kerk en staat een sterk wapen in handen van de staat is, evenals voor benoemingen in hogere kerkelijke funkties vereiste officiële goedkeuring van de regering.

De R.K. kerk, die de meeste konflikten met de staat heeft, niet alleen wegens haar conservatisme maar ook omdat zij staatsinmenging het minst verdraagt, heeft jarenlang vele vakante diocesen gehad omdat de staat weigerde de benoeming van door de kerk voorgestelde personen tot bisschop goed te keuren.

Ook lijdt de kerk onder een groot priestertekort, dat voor een belangrijk deel veroorzaakt wordt door het weigeren van arbeidsvergunningen door het regime." —

Ook in de andere communistische landen heeft de christelijke kerk het niet gemakkelijk, zeker niet wanneer men wil leven overeenkomstig Gods Woord en gehoorzaam wil zijn aan de Koning der kerk, de Heere Jezus Christus. De leiders van de kerk zijn dikwijls mensen die met het communistische regime verbonden zijn, zodat de communistische overheersers precies weten wat er in de kerken aan de orde is. Deze leiders dwingen van de kerk gehoorzaamheid af aan de communistische regimes. Het is wel duidelijk dat de vrijheid van godsdienst, die ook in de grondwet van de communistische landen geschreven staat, eigenlijk niets betekent. Men heeft in Rusland en zijn satellieten de godsdienst nog niet uit kunnen roeien, maar anders was er geen christen meer in die landen overgebleven. En niet alleen in het verleden, maar ook in het heden wordt de kerk vervolgd.

Ik vind het bijzonder jammer dat de gereformeerde synode het verzoek om de ondergrondse kerk te steunen via ds. Wurmbrand heeft afgewezen. Ook betreur ik het dat zo negatief over hem geoordeeld wordt in het bovengenoemde boekje: Maar wel heeft men documentatiemateriaal samengebracht, waardoor men enig inzicht krijgt in de toestand van de kerk in de communistische landen. Zoals men weet heeft het moderamen van de hervormde synode vorig jaar opgeroepen een Paasgroet te zenden aan vervolgde christenen in Rusland. Nu deelt het moderamen mee: „De Sovjetunie heeft haar grenzen voor deze actie gesloten. Via de P.T.T. is ons meegedeeld, dat deze eenvoudige Paasgroet, door de Russische regering „economisch en politiek" schadelijk wordt geacht voor het land. De ambassadeur van de Sovjetunie in Den Haag bleek niet bereid over deze voor hem waarschijnlijk ietwat pijnlijke beslissing verdere inlichtingen te verschaffen." Uit zo'n mededeling blijkt wel duidelijk hoe het regime tegenover de christenen staat. De vervolgde en gevangen christenen in hun land mogen niet eens een Paaskaart als groet ontvangen. Hoe is het mogelijk dat zovelen in het westen toch maar flirten met het communisme, niet alleen buiten maar ook binnen de kerken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen