De avondmaalscollecte

Een collega — tevens een goede vriend — stelde mij in een telefoongesprek een vraag. Een vraag die weieens bij hemzelf was opgekomen. Een vraag die ook bleek te leven bij zijn gemeenteleden. We spraken er even over en ik kwam op de gedachte om er eens iets over te schrijven.

Hier is de vraag: .Waar komt die offerbus of offerschaal op de Avondmaalstafel vandaan? En in verband daarmee: is het wel juist om ook bij de bediening van het Avondmal nog te collecteren, althans gelegenheid te geven om te offeren? Is het zelfs niet in strijd met het karakter van het Avondmaal, waarbij we worden genodigd om te komen zonder geld en zonder prijs? En zo ja, was het dan niet beter de Avondmaalscollecte maar af te schaffen?

Op het eerste gezicht bevat deze redenering veel aantrekkelijks. Die offerbus op de Avondmaalstafel komt bij velen niet sympathiek over. Er wordt bij alle mogelijke gelegenheiden gecollecteerd, moet dat nu ook nog bij het Avondmaal? Moet de kerk dan overal „een slaatje uit slaan"? Bovendien, het Avondmaal wijst ons op het enige offer van Christus, aan het kruis volbracht. Daarbij komt geen enkel offer van ons in aanmerking. Daarbij zinken zelfs al onze offers in het niet. We hoeven niets mee te brengen, wordt er altijd gezegd. Moeten we dan toch nog geld meebrengen?

De liefdemaaltijden

Voor zover mij bekend is is de Avondmaalscollecte in alle kerken en kerkjes gebruikelijk. Ik heb er althans nooit van gehoord dat er ergens Avondmaal werd gevierd zonder die bekende offerbus of offerschaal op de tafel. Dat zou er al op kunnen wijzen dat we hier te doen hebben met een zeer oude gewoonte.

Inderdaad ligt er aan de Avondmaalscollecte een oeroud motief ten grondslag. Ze stamt uit de vroeg-christelijke kerk, toen Avondmaal en liefdemaal nog met elkaar verbonden waren. Over die liefdemaaltijden kunnen we al lezen in Corinthe 10 en 11. De gemeente bracht haar gaven in natura naar de tafel van de diakenen die deze gaven weer uitdeelden aan de armen en de behoeftigen. Het was dus zeer bepaald een diakonale aangelegenheid.

Het offertorium Later, toen de liefdemaaltijden in onbruik raakten, werden de offergaven gehandhaafd. Men bracht deze gaven naar voren tijdens de eredienst, doorgaans vlak na de prediking en vlak vóór de bediening van het sacrament. Dit element kreeg zelfs een afzonderlijke plaats in de liturgie, het zogenaamde „offertorium". Nog heden ten dage is dit één van de onderdelen van de Mis in de Rooms-Katholieke eredienst.

Het spreekt vanzelf dat de verroomsing van de kerk ook met zich meebracht een uitbreiding van het offertorium. De gaven in natura werden hoe langer hoe omvangrijker. Niet alleen brood en wijn en vruchten, maar ook bloemen en fruit werden in grote hoeveelheden op de tafel van de diakenen uitgestald. In sommige kerken, met name in de grote steden, kennen we in onze tijd dat gebruik bij de dankdienst voor gewas en arbeid, de zogenaamde oogstdienst.

In dc 11e eeuw heeft men om praktische redenen een einde gemaakt aan deze manier van offeren. Het werd allemaal te veel om uit te stallen en te verdelen. De gaven in natura gingen plaats maken voor een gave in geld. En dat is dan in principe de Avondmaalscollecte, als de eerste en de oudste van alle inzamelingen.

Eigenlijk is de Avondmaalscollecte dus een sober restant van een oud en indrukwekkend gebeuren in de eredienst. En nog altijd is de opbrengst van deze Avondmaalscollecte bestemd voor de diakonie, althans voor een diakonaal doel.

Een misverstand

Het is misschien wel goed meteen een misverstand uit de weg te ruimen. Er zijn altijd weer gemeenteleden die van mening zijn dat de Avondmaalscollecte een inzameling is „ter bestrijding van de onkosten" of iets dergelijks. Men redeneert dan in deze geest: het spreekt vanzelf, het brood en de wijn moeten ook betaald worden. Wie er even over nadenkt kan terstond begrijpen dat voor het luttele bedrag van een brood en een paar flessen wijn geen aparte collecte behoeft te worden gehouden! Bovendien, brood en wijn zijn benodigdheden voor de uitoefening van de eredienst, die dus niet door de diakonie, maar door de kerkvoogdij beschikbaar moeten worden gesteld. Overigens ben ik er niet zeker van dat dit ook inderdaad in alle gemeenten zo gebeurt...

Het theologische motief voor de Avondmaalscollecte ligt veel dieper: Christus heeft het volmaakte offer gebracht, wij mogen een offer der dankbaarheid brengen. En dat niet alleen met onze gaven in natura of in geld, maar door met ons ganse leven waarachtige dankbaarheid te bewijzen.

Als zodanig is de gave bij het Avondmaal een symbool van een diep-geestelijke zaak. Paulus noemt dat: „ons lichaam stellen tot een levend dankoffer, een Gode-welriekende reuk".

Afschaffen?

Iemand zou kunnen zeggen: als er nu toch op allerlei andere wijzen wordt gecollecteerd, ook voor diakonale doeleinden, zou het dan niet beter zijn om de Avondmaalscollecte maar af te schaffen? Deze collecte mag dan te herleiden zijn tot een oud-christelijk gebruik, maar heeft eigenlijk z'n betekenis en functie verloren.

Uit praktische overwegingen zou daar inderdaad iets voor te zeggen zijn. Vooral ook omdat de gemeente de herkomst van deze collecte niet kent en er daardoor ook dc zin niet meer van verstaat. Toch zou ik willen pleiten voor het in stand houden van de Avondmaalscollecte. We kunnen toch niet zomaar een oud gebruik om praktische redenen afschaffen?

Wijlen Prof. Dr, A. F. N. Lekkerkerker, aan wiens boek „Doe aan mij een teken ten goede" ik bovenstaande gegevens voor een groot deel ontleende, gaat zelfs zó ver dat hij opmerkt: „U mag alle collecten afschaffen, wanneer u deze éne maar overhoudt, de inzameling bij het toetreden tot de tafel des Heeren. Al onze collecten zijn tenslotte maar een nakomertje van deze ene offergang der gelovigen".

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen