Het Pinksterfeest in het verleden

Twee kerkdiensten op de Eerste Pinksterdag, want dat is een gewone zondag, en nog één dienst op Pinkstermaandag, met in het laatste geval slechts een matig bezette kerk, Dat is het verrtouwde beeld in verreweg de meeste gemeenten.

Pinksteren, dat de rij der christelijke feestdagen afsluit, is eigenlijk de kroon op alle andere feestdagen. Immers, wat Christus deed voor ons zou .ons van geen enkel nut zijn wanneer de Heilige Geest niet was gekomen om het toe te passen aan ons. En toch staat het Pinksterfeest bij de gemeente vrij laag genoteerd. Van een massale kerkgang, zoals op de Eerste Kerstdag, en in mindere mate ook op de Eerste Paasdag, is met Pinksteren geen sprake. En wanneer men overigens trouw meelevende gemeenteleden zou vragen naar de betekenis van de Heilige Geest en Zijn werk, dan zou men misschien schrikken van de antwoorden.

Het is de vraag of dat voorheen zoveel beter is geweest... Honderd jaar geleden schreef niemand minder dan Abraham Kuyper:

„Ten onzent althans, voor zooveel we de levensuiting op Pinksteren nagingen, bleek de viering van dezen dag bijna geheel buiten het wondere feit van de uitstorting des Heiligen Geestes om te gaan; meer nog aan de oude heidensche herinneringen dan aan het gebeurde in de opperzaal te Jeruzalem zich aan te sluiten; en schier allerwegen aanleiding te geven tot een uitstorting van een geest der boosheden en brooddronkenheden, die lijnrecht tegen het drijven van den Geest des Heeren ingaat".

Verzet tegen de feestdagen

Kuyper schreef bovengeciteerde woorden in 1888. Maar reeds drie eeuwen vóór hem hadden boetepredikers geklaagd over „de cxecrabele en intolerabele insolentiën, dronckenschappen, moorderijen, vechterijen en andere baldadigheden". Met name tegen het einde van de Middeleeuwen bleek de viering van het Pinksterfeest op te gaan in allerlei folkloristische gebruiken en daardoor was het, inplaats van een hoogtepunt, een dieptepunt geworden in het kerkelijk leven.

Met de Hervorming waren „deze overblijfselen van heidendom en pausdom" niet meteen verdwenen. De kerkeraadsacta, evenals die van classes en synoden, staan vol met klachten over „de schrikkelijke profanatie van het feest des Heiligen Geestes" en vele malen riep de kerk de overheid op om daartegen toch maatregelen te nemen, doch het baatte allemaal niet zo veel.

De Reformatie had liefst van het begin af alle feestdagen afgeschaft. Vooral de zogenaamde „tweede dagen", waarop het volk zich extra te buiten ging. Maar de natuur bleek sterker te zijn dan de leer, de kerk moest het hoofd in de schoot leggen. Jacobus Koelman, die een eeuw na de Reformatie zijn verzet tegen het vieren van de feestdagen consequent volhield, zou er zijn ambt door verliezen...

In 1574 had de Synode van Dordrecht zich nog uitgesproken tegen de viering van het Pinksterfeest, maar reeds in 1578 moest de Synode — alweer te Dordrecht — erop terugkomen. Als Pinksteren dan tóch gevierd moest worden, dan moesten er op de Eerste en op de Tweede Pinksterdag maar zoveel mogelijk kerkdiensten worden gehouden „om schadelijke lediggang tegen te gaan".

Te veel van het goede ...

In de grote steden waren er in de 17de eeuw aanvankelijk vier kerkdiensten op de Eerste en nogeens vier op de Tweede Pinksterdag. Op beide dagen een „vroegpreek" — die was er ook op zondag — en voorts een morgen-, een middag-en een avonddienst. Men zal niet verwacht hebben dat alle gemeenteleden acht kerkdiensten bezochten, maar ze hadden in ieder geval keuze genoeg...

Zóveel van het goede — dat kon natuur-lijk geen stand houden en al spoedig werd de avonddienst op Tweede Pinksteren, later ook die op Eerste Pinksteren, weer afgeschaft.

Evenals voor de Passie-en Paastijd was er voor de Pinksterdagen een rooster van teksten, waaraan de predikanten zich hadden te houden. Veel variatie zat er echter niet in. In de „vroegpreek" moest Hand. 1 : 12—14 worden behandeld, in de morgendienst Hand. 2 : 1—4, 's middags Hand. 2 : 5 — 13. Op de Tweede Pinksterdag ging men gewoon verder met de lezing van Handelingen 2. Alleen in de avonddiensten was de predikant vrij in z'n tekstkeuze.

Uiteraard hadden in de steden niet alle predikanten dienst en waren ze dus niet ieder jaar aan de beurt om dezelfde stoffen te bepreken. Maar we hoeven hen ook niet te benijden, dat de preekstof zo nauwkeurig was voorgeschreven. Je moet behoorlijk origineel zijn wanneer je om de twee of drie jaar telkens weer anders over dezelfde tekst kunt preken!

Avondmaal

Naar het voorbeeld van Calvijn in Genève werd het Heilig Avondmaal vier keer per jaar gevierd, op de grote feesten, Kerst, Pasen en Pinksteren, en nog één keer in de nazomer. Maar de viering op Pinksteren heeft niet zo lang stand gehouden. „Om de kortheid van het tijdsverloop" (Pinksteren valt immers al zeven weken na Pasen) werd het meestal verschoven naar de zomer. In sommige steden was het gebruikelijk op Pinksteren gaven uit te reiken aan de behoeftigen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen