John Bunyan

Een minder bekend boek van een bekend schrijver

John Bunyan, de ketellapper van Bedford in Engeland, als prediker zeer bekend, heeft ook veel geschreven. Niet minder dan 60 boeken en geschriften staan op zijn naam.

Van wat hij schrijft, is , , The Pilgrim's Progress" het meest bekend. Het verscheen in 1678. In Engeland was het een enorm succes. Al in 1682 verscheen er, bij boekverkoper Boekholt in Amsterdam, een nederlandse vertaling van.

Ook in ons land werd het een der meest gelezen boeken. De nederlandse titel was: , , Eens Christenreis naar de eeuwigheid." Herdruk na herdruk was nodig om aan de vraag te voldoen. Later hebben meerderen de nederlandse vertaling van , , The Pilgrim's Progress" verzorgd. We noemen: Jan de Liefde, C. S. Adema van Scheltema, J, L. Pierson, A. G. Barkey Wolff. Waren de eerste uitgaven eenvoudig uitgevoerd, later verschenen ook meer luxe editie's. Ze waren voorzien van kopergravures van Jan Luyken of illustratie's van J. H. Isings Jr. Zelf bezit ik in één band, zowel de , , Christen"-als de , , Christinnereis", dus de complete , , Pelgrimsreis". Het is een uitgave van G. F. Callenbach uit 1907. Een en dertig fraaie afbeeldingen versieren het boek. Ze zijn afgedrukt naar oorspronkelijke tekeningen van Harold Copping.

De , , Pelgrimsreis" werd in meer dan 200 talen overgezet, en over de gehele wereld verspreid. Letterkundig gezien wordt het tot de wereldliteratuur gerekend.

Spurgeon las de , , Pelgrimsreis" meer dan honderdmaal. Dr. J. H. Gunning J.H.zn las het minstens één keer per jaar. Het boek heeft in het leven van Groen van Prinsterer veel betekend. Met meerderen zal dit zo zijn geweest of is het dit ook nu nog. Het was genoemde Gunning die beweerde: , , Na de Bijbel is er wel geen boek op de wereld - zelfs de , , Navolging van Christus" van Thomas a Kempis niet uitgezonderd - dat zulke algemene verbreiding en zulke diep gewortelde liefde heeft genoten als dit boek."

In 1729 verscheen een bijzondere uitgave van , , de Christenreis", verzorgd door ds. L. de Beveren. Het bijzondere was, dat er uitvoerige, verklarende aantekeningen in waren opgenomen.

De , , Pelgrimsreis" is een schitterende allegorie. Zinnebeeldig wordt beschreven, hoe Christen uit de stad des verderfs vlucht, door vele raadslieden wordt aangesproken, door anderen wordt beangstigd, maar door trouwe vrienden (Evangelist, Uitlegger en anderen) op zijn reis naar de berg Sion wordt gesteund. In eenvoudige, aansprekende taal, werd het een verhaal vol boeiende taferelen en spannende gebeurtenissen.

, , De allegorie in de , , Christenreis" vertoont de kenmerken van een roman", zei iemand.

S. v.d. Linde vatte zijn oordeel aldus samen: , , Het is een doorzichtig en tegelijk van een diep en rijk geestelijk gehalte, gedragen door grote Hefde tot de Heiland. Fijne pastorale tact, schoonheid van taal en beelden en van een kostelijke humor."

Ds. Van Beveren schreef over de zinnebeeldige stijlvorm: , , Het belangrijkste van deze methode is, dat vermaak en onderwijs erin samengaan, vooral, wanneer de zinnebeelden net en natuurlijk zijn aaneengeschakeld en van het minste niet, wanneer de godzaligheid en de zaligheid daarin bedoeld worden."

Anderen hadden bezwaar tegen de , , allegorische beschrijving". Toen Bunyan zijn copie voor de , , Pelgrimsreis" klaar had, ontraadden verschillende vrienden hem, het als boek uit te geven. Zij vonden, dat goddelijke zaken niet beschreven mochten worden op de manier zoals Bunyan het deed.

Ook nederlandse gereformeerden konden deze manier van beschrijven niet waarderen. Zelfs Schortinghuis, toch zeer aan Bunyan verwant, heeft in zijn boek: , , Het innige Christendom", deze stijlvorm niet gebruikt. De letterkundige A. G. Wolff heeft opgemerkt, dat het juist de allegorische vormgeving is geweest, die Bunyan's boek beroemd heeft gemaakt.

Wij willen in deze artikelen evenwel niet aandacht vragen voor de , , Christenreis", maar voor een minder bekend boek van Bunyan, maar dat toch verdient te worden gelezen: de , , Christinnereis".

Korte levensbeschrijving van de auteur

Bunyan werd in 1628 geboren in Elstow, twee kilometer ten noorden van Bedford in Engeland. Zijn vader was ketellapper. Zoon John koos hetzelfde vak.

John was in zijn jeugd nogal losbandig. Het uitte zich in vloeken en zweren. De zondag bracht hij door in allerlei plaatsen van vermaak.

Gedurende de engelse oorlog diende hij als soldaat. In die diensttijd gebeurde er iets wat diepe indruk op hem maakte. Hij moest op een keer wacht lopen, maar vroeg om de een of andere reden aan een vriend, voor één nacht de wacht voor hem waar te nemen. Juist in die nacht werd zijn vriend door de vijand gedood. Had Bunyan zelf dienst gedaan, dan was hij gedood. Deze wonderlijke bewaring van God schokte hem diep.

Als hij 20 jaar is, trouwt hij. De huwelijksbij drage van de bruid was klein. Ze bracht twee boekjes mee: , , Des eenvoudigen weg ten hemel" en: , , Praktijk der vroomheid". Materieel van weinig waarde, maar, naar zou blijken, voor John Bunyan geestelijk van grote waarde.

Het jonge gezin was zeer arm. Zó arm, dat zij om beurten van één lepel gebruik moesten maken.

In 1653 krachtdadig bekeerd, stelt Bunyan zich in dienst van de Koning der koningen. Hij sluit zich aan bij de Gemeente der Baptisten en wordt in Bedford gedoopt. In 1655 gaat hij daar ook wonen en wordt diaken. Puriteinse vrienden introduceren hem bij hun predikant John Gif ford.

Vanaf 1656 preekt Bunyan geregeld in de dorpjes rond Bedford. In het begin kon hij dit ongehinderd doen. Later verbood de Overheid het hem. Omdat Bunyan zich niet wilde onderwerpen aan wat de Overheid van hem eiste, nam men hem gevangen. Nu eens mild behandeld, dan

weer strenger aangepakt, bracht hij 12 jaar in de cel door. (1660-1672). Zware beproeving voor iemand met innerlijke drang tot de Evangelieverkondiging! Toch was die tijd van afzondering niet geheel onvruchtbaar. Want juist in de gevangenis schreef hij verschillende werken, waaronder zijn autobiografie: , , Grace abounding to the chief of Sinners." Het werd in het nederlands vertaald onder de titel: , , De rijkdom der genade, bewezen aan de grootste der zondaren".

In 1672 werd hij door bisschop Barlow van Lincoln vrij gelaten. Drie jaar preekt hij onder grote toeloop. Dan wordt hij opnieuw gevangen genomen. Zes maanden zit hij opgesloten in de stadskerker op Bedford Bridge. In deze gevangenis begon hij met het schrijven van de „Pelgrimsreis naar de eeuwigheid." De „Declaration of Indulgence" van Jacobus II bracht in 1687 voor Bunyan de definitieve vrijheid. Bunyan stierf in 1688. Met hem ging een grote in het Koninkrijk van God heen. Koning Karei vroeg eens aan dr. Owen: , , Hebt gij ook die ketellapper gehoord? " Owen antwoordde: , , Ja, Sire, en ik gaf al mijn geleerdheid er voor, als ik kon preken als hij." Als prediker maakte Bunyan het mee, dat op een wintermorgen om 7 uur, 1200 hoorders hem beluisterden.

De „Christinnereis"

Het tweede deel van „The Pilgrim's Progress" schreef Bunyan in 1684. Het duurde tot 1723 voor er een nederlandse vertaling van verscheen onder de titel: „Eens Christinnereis naar de eeuwigheid". Het is het verhaal van de vrouw van Christen, Christiana of Christinne en haar vier zonen. Evenals Christen vangen zij, vergezeld van een vriendin Barmhartigheid, de reis aan uit de Stad Verderf naar de Hemelstad.

De „Christinnereis" is veel minder bekend dan de „Christenreis". Het is geschreven als vervolg op het eerste deel van de „Pelgrimsreis", maar de inspiratie tot het schrijven was minder spontaan.

Over de „Christenreis" zijn meerdere boeken geschreven. Om er enkele te noemen: J. H. Gunning J.H.zn.: „Blikken in Bunyans Pelgrimsreis"; Barkey Wolff:

„Eens Christenreis" in deze tijd"; ds. A. Vergunst: „De geestelijke pelgrim"; ds. C. den Boer: „Een vreemd'ling hier beneên"; ds. C. Harinck: „Personen uit de „Christenreis" van John Bunyan". In 1989 verscheen nog: „Bunyan in Nederland", door prof. G. J. Schutte e.a.

Over de „Christinnereis" is veel minder geschreven. Ds. C. Harinck heeft in deze leemte voorzien door zijn: „Personen uit de Christinnereis van John Bunyan". In het woord vooraf schrijft hij: „Een verklarend boek over de „Christinnereis" is mij niet bekend." Als aan ds. De Beveren een waarderingscijfer zou zijn gevraagd voor de „Christinnereis" zou dat laag zijn geweest. Oordelend naar de stijl, betwijfelde hij zelfs of Bunyan wel de auteur was. Latere schrijvers deelden deze negatieve waardering. Zo vond A. G. Wolff het boek een mislukking. Een matte copie van het eerste deel van de „Pelgrimsreis". Wolff had het daarbij over de literaire waarde. Religieus kon hij er niet mee uit de voeten. Daarvoor verschilden de godsdienstige opvattingen van Wolff teveel met die van Bunyan.

Anderen hadden er méér waardering voor. Zij bevalen de lezing ervan aan. Hun ervaring was, dat om de „Christinnereis" te verstaan, men eerst de „Christenreis" moet hebben gelezen. Dan blijkt, dat de wandel van Christinne veel vermakelijker is dan die van Christen. In een voorrede van een uitgave van de „Christinnereis" uit 1787 leest men, dat in het eerste deel de man Christen angst kent en vrees en beving hem vervult. „Daarentegen so maken haar, in het tweede Deel, de zwakke werktuigen op als Vrouwen, Kinderen en allerhande Gebrekkelijke, dewelke niet alleen door een Christen verlies verstandig worden, vele gevaren ontgaan en te ligter voort komen: Maar nog daar en boven de Halcyonia, en ruste die God, na de Bestormingen der Vervolgingen, schenkt, genieten; en 't geen het troostelijkste is, hoe zwakker zy zyn, hoe zij met dies te groter genade en kragt begaafd en aangedaan worden. Solaat God niemand versogt worden boven vermogen." (wordt vervolgd)

B.

H.H.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen