Geloof en ervaring (1)

EEN BELANGRIJKE STUDIE

Wie tegenwoordig het woord , , ervaring" zegt vindt links en rechts een open oor. De vrijzinnige dr. A. van der Meiden blijkt uit een vraaggesprek met hem in Koers (21 aug. 1992) geheel op de toer van de „bevinding" te zitten. In de moderne theologie is het alles „ervaring" wat de klok slaat. Het lijkt soms of bepaalde uitersten hier elkaar raken.

In het geding is op het ogenblik het objectieve, wat overigens wat anders is dan een kil en onpersoonlijk objectivisme. Van het objectieve heeft men niet terug. Het bestaan van God zelf, het gezag van Zijn Woord, de sacramenten, de ambten in de kerk, de betekenis van de kerkelijke formulieren, en verder Gods Wet, de overheid, het huwelijk als inzetting van God - , dat zijn de , , objectieve" gegevenheden waar men heden tegen opbotst. De moderne tijd is er een van emancipatie, autonomie, individualisme en subjectivisme.

Ook op kerkelijk en breder, op heel het christelijk erf, is dat bespeurbaar. Daar schrijf ik het aan toe dat de , , evangelische beweging", met haar sterk subjectivistische inslag, zich zo breed maakt, wat in het kerkelijk leven merkbaar is.

Promotie

Dit alles kwam nog weer eens bij mij boven toen ik onder ogen kreeg en las een proefschrift dat enige maanden geleden verdedigd werd aan de Theologische Universiteit van de Christelijke Gereformeerde Kerken te Apeldoorn. Met dit proefschrift behaalde de christelijke gereformeerde predikant ds. J. W. Maris de doctorstitel; promotor was prof. Van Genderen. De titel is „Geloof en ervaring van Wesley tot de Pinksterbeweging" (Groen, Leiden; prijs ƒ 49, 50). Het boek is niet alleen historisch van aard, zoals de titel zou kunnen doen vermoeden, maar ook exegetisch en dogmatisch.

Het is niet onze bedoeling er een recensie van te geven (ik heb het niet ter recensie ontvangen, maar zelf gekocht), maar wij willen, gebruikmakend van het materiaal dat hier geboden wordt, wat beschouwingen ten beste geven over het onderwerp , , geloof en ervaring”.

John Wesley

Het is niet voor niets dat dr. Maris begint bij Wesley, de vader van het methodisme. De Pinksterbeweging vindt in hem min of meer haar geestelijke oorsprong. John Wesley (1703-1791), een Engelsman, was de grote opwekkingsprediker van de achttiende eeuw. Vele duizenden mensen heeft hij geboeid. De vrucht van zijn prediking is voor een niet gering deel toe te schrijven aan zijn boeiende persoonlijkheid. Hij was, wat men tegenwoordig noemt, een charismatisch leider.

Niemand zal kunnen ontkennen dat Wesley Christus en het geloof preekte; maar het blijkt dat daarmee niet alles gezegd is. Zijn eigen ervaring, met name zijn bekering, was in zijn prediking een sterk dominerende factor. Maris zegt: Wesley's prediking over het geloof had steeds iets van een aanzet tot iets waar het hem eigenlijk om te doen was. Geloof en rechtvaardiging hebben slechts betekenis , , at first", d.w.z. aan het begin van de heilsweg. Het geloof is uiteindelijk niet voldoende. Het gaat om , , inward religion" (innig christendom), om liefde, om heiligmaking.

Wesley had een afkeer van de reformatoren van de zestiende eeuw, met name van Calvijn. Vanwege diens predestinatieleer, want Wesley zelf was arminiaan, maar toch ook wel vanwege diens rechtvaardigingsleer, het sola fide, door het geloof alleen. Wesley sprak van een , , vrije wil" waarmee volgens hem ieder mens begiftigd is, en waardoor hij zich tot God bekeren kan.

Steeds neemt Wesley zijn uitgangspunt in de mens, in 's mensen ervaring en gevoel.

Het geloof verdwijnt bij hem achter de horizon van de ervaring. De zekerheid des heils ligt voor hem niet in de beloften van het Evangelie; neen, het komt aan op een onmiddellijke verzekering door de Heilige Geest. Maar tegelijk spelen bij hem in deze ervaring emotionele belevingen een rol, als het horen van een ..stem" of het schokken van het lichaam. Toen hij in 1738 tot bekering kwam, overviel hem een , , vreemd gevoel van warm worden". Tijdens de bijeenkomsten waarin Wesley voorging deden zich spectaculaire lichamelijke verschijnselen voor. Zomer 1739 werden onder Wesley's prediking luide kreten gehoord, een zuchten en kreunen. Mensen vielen door doodsangst verslagen ter aarde. Er waren er die buiten hun zinnen geraakten. Er waren er die het gevoel hadden weg te zinken in de hel.

Hoewel Wesley bijtijden wel het gevaar zag van , , geestdrijverij" en dan zijn kritiek liet horen, is dat toch niet altijd even overtuigend geweest. Tot in Wesley's ouderdom toe lezen wij van extatische verschijnselen onder zijn prediking. Onkritisch accepteerde hij getuigenissen en berichten omtrent dromen, stemmen, visioenen en openbaringen. Maris verhaalt hoe tijdens een preek , , tegen de valse leer van de predestinatie" Wesley zijn rede onderbrak met het gebed of God een teken van instemming wilde geven, en dat in antwoord daarop velen ter aarde vielen als door de bliksem getroffen. God zelf zou dus door een openbaar teken de gereformeerde leer van de predestinatie veroordeeld hebben!

Hoe nuchter klinkt het commentaar op dit alles van de welbekende Ralph Erskine. Hij schreef: Ook satan kan zich op deze wijze openbaren; de vruchten zullen moeten uitwijzen wat uit God is en wat niet.

Door Wesley is niet bepleit een herstel van de , , buitengewone Geestesgaven", als tongentaal en profetie. Onlangs is beweerd dat door Wesley tongentaai zou zijn beoefend. Een extatische beleving impliceert nog niet het beoefenen van tongentaal.

Een „opwekking”?

Laten wij eens de som opmaken. Ik doe dat puntsgewijs.

1. Het blijkt al bij Wesley, en het zal nog vele malen daarna blijken, dat , , opwekkingen" gemakkelijk uit de hand lopen. Ralph Erskine was terecht ervan overtuigd dat ook satan er gemakkelijk zijn hand in kan hebben. Om maar niet te spreken over louter menselijke, psychische reacties. Wanneer heden zovelen uitzien naar een , , opwekking" mogen zij wel weten wat zij doen. Zouden wij niet méér mogen verwachten van een stil en verborgen werken van de Geest in de harten van hen die zondags het Evangelie horen verkondigen? Bovendien, opwekkingen waren vaak , , strovuur", even laaiden de vlammen hoog op, en dan was het voorbij. En tenslotte, opwekkingen zijn erg gebonden aan één man, een charismatisch leider, ongeacht of hij Wesley heet, of Spurgeon of Billy Graham. Valt die persoon weg, wat blijft er dan nog over? Arminiasme

2. Er loopt door de opwekkingsprediking niet zelden een arminiaanse trek. Dat blijkt al bij Wesley. Wij zeggen niet dat dat altijd en overal zo is, maar toch wel heel vaak. Opwekkingspredikers kunnen over het algemeen maar moeilijk overweg met de belijdenis van Gods volstrekte soevereiniteit, 's Mensen verdorvenheid wordt afgezwakt. Wesley wilde niets weten van de reformatorische leer van het „tegelijk zondaar en tegelijk gerechtvaardigd" - zijn. Het „tegelijk" was hem een doorn in het oog. Het zondaar-zijn kreeg bij hem het karakter van een station dat gepasseerd is. Hij stelde, in principe, de mogelijkheid van een zondeloosheid van de christen. Bij hem het zogenaamde perfectionisme.

Een „extra”

3. In opwekkingsbewegingen gaat het vaak om een , , extra", een , , plus". Men wil mèèr dan geloof, men wil mèèr dan de rechtvaardiging van de goddeloze. Dat meerdere zet men dan op rekening van de Heilige Geest. Zo wordt Christus, bij alle eer die men Hem overigens bewijst, toch op de tweede plaats gesteld. Wat Paulus preekte: God was in Christus de wereld met Zichzelf verzoenende en heeft het Woord der verzoening in onze mond gelegd; laat u met God verzoenen, staat in de opwekkingsprediking niet meer centraal. Bij Wesley was het vooral de , , heiliging" die als centrum van de prediking de plaats ging innemen van de rechtvaardigmaking. Het gevolg is dat op een essentieel punt gebroken wordt met de leer en belijdenis van de Reformatie. Men beroept zich soms nog wel op Luther, maar men verzaakt zijn boodschap. En van Calvijn is men afkerig.

Men krijgt christenen in twee soorten: de bekeerden èn degenen die nog iets meer hebben dan de bekeerden, in ieder geval, bij Wesley, heiliger zijn. Wesley zelf heeft beseft dat dat de „hoogmoed" in de hand kan werken. Maar hij had gezien de aard van zijn prediking, daar geen afdoend verweer tegen. Al zal hij het zo niet bedoeld hebben, hij werkte toch de hoogmoed in de hand. En hoogmoed komt vóór de val, zegt de Schrift. Ook daarvan heeft de geschiedenis van de , , evangelische beweging" sprekende voorbeelden geleverd. Er zijn soms hoge bomen diep gevallen. Ik weet: dat komt overal voor, ook in het gereformeerde protestantisme. Maar waarom dan die stelling, dat de een boven de ander staat, omdat hij meer heeft dan het geloof al­ leen? Allen moeten wij leven van dezelfde Christus en van dezelfde genade. Wie de minste wil zijn, die is de meeste.

K. Exalto

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen