Professor Wisse (6)

KERKGESCHIEDENIS

Naar Middelburg

Eind 1941 werd Wisse opnieuw in Middelburg beroepen. Onderdak zou de familie Wisse kunnen krijgen bij 2 bejaarde kerkleden. Wisse mocht het beroep andermaal aannemen. De afscheidspreek van Amsterdam ging over: euteronomium 30 : 9.

Begin december 1941 arriveerde men in Middelburg. Ds. Kleisen van Vlissingen bevestigde Wisse op 7 december met een toepasselijke preek over Handelingen 26 : 18, , , de ware bediening van het Goddelijk Woord". 's Middags deed de nieuwe predikant intrede met Lukas 4 : 16—20. En zoals overal waar Wisse kwam... de kerk zat direct vol. Vol met mensen, hongerig naar het Woord, én mensen die kwamen om de redenaarsgaven van Wisse te bewonderen. De oorlogstijd werkte al even zeer er aan mee, dat de kerkdiensten goed bezocht werden. En zo zat in de Gasthuiskerk een bont gezelschap van zeer verschillende mensen.

Er is in Middelburg in die tijd veel meegemaakt. De stad had onder het oorlogsgeweld veel te lijden. In oktober en november werd ze hevig beschoten. Er was veel vrees en be^ nauwdheid, die ook Wisse niet onberoerd liet Maar ook in die tijd van nood, is de aanwezig heid van ds. Wisse menigeen tot troost en red ding geweest.

Het is buitengewoon boeiend, in de Memoires van Wisse te lezen, hoe hij onverschrokken bij de Duitse bezettingsautoriteiten in en uit liep, en voor veel mensen heel wat kon bereiken aan vrijstelling enz. Op 6 november 1944 werd Middelburg door de geallieerden bevrijd.

In maart 1943 werd Wisse 70 jaar. Hij her dacht dit heugelijk feit in een kerkdienst, waarbij hij sprak over Handelingen 26 : 22a, En toen hij in september 45 jaar predikant was, sprak hij over Genesis 32 : 10: , Ik ben geringer dan al deze weldadigheid en al deze trouw, die Gij aan uw knecht gedaan hebt".

Thema: , , Jubileren in God.

Punten:

1. Wegens weldadigheid uit God. 2. Met vernedering onder God. 3. Tot dankerkentenis aan God.

Zó groot was de opkomst, dat , , velen zelfs geen staanplaats meer konden bemachtigen”.

Met emeritaat

Op 1 mei 1946 stopte ds. Wisse met zijn ambtswerk. De classis Dordrecht verleende hem op de meest eervolle wijze emeritaat. Zondag 28 april 1946 nam hij afscheid van Middelburg, waarbij hij preekte over Deuteronomium 30 : 19. De nieuwe woonplaats van de familie Wisse was Doorn. In het rusthuis , , Bethanië" zouden ze gaan rusten. Hoewel... zoveel als 't kon, bleef Wisse actief. Bijna iedere zondag beklom hij de kansel.

Op 30 maart 1947 zou ds. G. Rijksen intrede doen in de Chr. Ger. Kerk van Middelburg. Zijn voorganger ds. Wisse, zou hem bevestigen. Maar 3 dagen ervoor kreeg Wisse hartkrampen. De dokter schreef hem volkomen rust voor. Maar de bevestiging van ds. Rijksen dan? Met gevaar van zijn leven zette Wisse door! Hij moest en zou de bevestiging leiden! De kerkeraad had veiligheidshalve ds. Slofstra uit Vlissingen ontboden opdat deze, als er iets mis zou gaan, kon ingrijpen. Ook was er een dokter in de kerk aanwezig. Wisse wist daar niets van af.

Als de tijd daar is, wandelt ds. Wisse heel voorzichtig naar de kerk. Met veel moeite ontwikkelt hij de tekst: zechiël 3 : 17. Een ouderling leest het formulier voor. Ook de intrede van ds. Rijksen kon Wisse nog meemaken. Maar spoedig daarna kwamen de hartkrampen, heviger dan tevoren, terug. Toen de pijn afnam vervoerde men hem naar Doorn. Onderzoek van een hartspecialist in Utrecht volgde.

Hoewel de eerste tijd volstrekte rust was aan te bevelen, en medicijnen mee moesten helpen het hart tot rust te brengen, kon de specialist hem zeggen, dat Wisse na enige tijd eenmaal per zondag weer zou mogen preken. En zo is het geschied, dat Wisse weer ging preken. Vanaf de kansel verhaalde hij over zijn ziek zijn. , , Toen ik voor de poorten des doods lag, lag daar niet professor Wisse, ook niet dominee Wisse en zelfs niet de oude Wisse, maar lag daar de oude zondaar Wisse... maar... Gode zij dank voor Zijn onuitsprekelijke gave... gewassen in het dierbaar bloed des Lams”.

Tweede Pinksterdag 1957, op weg naar Woerden waar hij zou gaan spreken, werd Wisse betrokken bij een botsing van meerdere auto's. Hij liep enkele hoofdwonden op en inwendige keuzingen. Maar na enige weken preekte hij al weer en hield dit tot kort voor zijn sterven vol.

De laatste preek die ds. Wisse hield, was een voorbereidingspreek voor het Heilig Avondmaal. Ze werd gehouden in Driebergen op zondag 17 november 1957. De tekst was: esaja 6 : 5—8.

Twee dagen later, toen hij juist de post wilde nazien, kwam plotseling het einde door een hartverlamming.

De begrafenis

Zaterdag 23 november 1957 werd Gerard Wisse begraven. Onder grote belangstelling. Ds. K. G. van Smeden schreef in , , Ons Kerkblad": , , Een koninklijke uitvaart. Zaterdag 23 november begaven wij ons naar het sterfhuis, om mede de laatste eer te bewijzen. Wij mochten een blik slaan op dat bekend gelaat, vroeger zo bewegelijk, nu roerloos in stille majesteit van de dood. Ook déze mond was nu voor altijd gesloten. De weduwe bleek wonderlijk gesterkt door de genade des Heeren. In besloten familiekring werd door professor Van der Schuit Psalm 90 voorgelezen en kort behandeld. Dit Schriftwoord spreekt ons van onze vergankelijkheid, Gods toorn, maar tevens van Zijn goedertierenheid. In dit licht werd het verscheiden van de ontslapene bezien en kon op een rijke troost worden gewezen.”

De rouwdienst werd gehouden in de Ned. Herv. Kerk. Ze werd geleid door genoemde professor Van der Schuit. Na zijn toespraak zong men met Psalm 89 over de vergankelijkheid van de mens.

Aan het graf gaf ds. L. S. den Boer uiting aan het medeleven namens het curatorum van de Theologische School. In dankbaarheid herinnerde hij er aan, wat professor Wisse voor de school had betekend. Namens de kring van hoogleeraren voerde professor W. Kremer het woord. Hij memoreerde het warme medeleven^ van Wisse met de School en noemde ook het werk door Wisse verricht voor „De Wekker”.

Nog voerden het woord: dr. K. G. van Smeden en ds. P. Zandt. Ds. H. A. L. van der Linden, gereformeerd predikant te De Bilt, sprak ongevraagd en zei, dat ook na het overgaan van Wisse naar de Christehjk Gereformeerde Kerk, toch velen in de Gereformeerde Kerk hem bleven hoogachten. In verband met het werk voor de Spaanse Evangelische Zending, sprak ds. ir. R. H. Borkant. Ds. J. A. Smink, voorganger van een Gereformeerde Gemeente onder het Kruis in Rotterdam, sprak namens vele vrienden van Wisse, die hem waardeerden en liefhadden om werk en persoon. Namens de famiUe dankte een kleinzoon, G. A. Wisse, voor medeleven en belangstelling.

Van deze zo bekende, invloedrijke en markante persoonlijkheid, is nog veel méér te melden. Dat willen we dan ook doen en letten op:

1. Wisse als prediker. 2. Wisse als tijdredenaar. 3. Wisse en de politiek. 4. Wisse's ijdelheid. 5. Reis naar Indië. 6. Wisse en Kersten. 7. Wisse en K. Schilder. 8. Cursus homiletiek. 9. Wisse's arbeid voor Spanje. 10. Wat Wisse schreef.

1. Wisse als prediker

Volgens Wisse moet een preek voorwerpelijk zijn. De heilsfeiten moeten worden belicht; de drieënige God uitgestald in Zijn deugden en eigenschappen; in Zijn openbaring aan ons. Verkondiging van de genade van God in Jezus Christus, voor verloren zondaren. Geen bevinding preken, los van het Woord, zoals in bepaalde kringen gebeurt.

Naast het voorwerpelijke, mag het onderwerpelijke niet ontbreken. Wisse ijverde voor het bevindelijk element in de prediking. Het gaat niet alleen om het werk van God buiten ons, maar ook om het werk van God in ons. Hij maakte dat duidelijk met een beeld. , , A1 stonden er honderd zonnen aan de hemel te schitteren en wij hebben geen oog om het licht op te vangen, dan zouden wij van al dat licht niets gewaar worden. Het oog moet er bij. De voorwerpelijke zon en het onderwerpelijke oog. Niet de prediker moet de bevinding erbij maken, de bevinding zit al in de tekst zelf. Wie door de genade des Geestes de volle Christus mag kennen en prediken, preekt meteen (van­ zelf dus) voorwerpelij k-onderwerpelij k en onderwerpelijk-voorwerpelijk.''

De beleving van de Waarheid mag niet ontbreken. Daarbij neemt het geloof een centrale plaats in. , , Het geloof moet uitgestald worden, als een geoorloofde, noodzakelijke en beminnelijke manier, om met Christus en in Hem met God, in gemeenschap te komen.”

Bij de voorbereiding van de preek behoort nadenken over de stof. Wisse hechtte grote waarde aan dit z.g. meditatieve element. Zelf had hij moeite met het op papier zetten van de preek. Volgens hem komt het op de kansel vooral aan op contact met de hoorders. En dat contact bereikt men niet of althans minder, door veelvuldig raadplegen van de geschreven preek. Nodig is ook, volgens Wisse, een bepaalde zalving, waardoor men gevoelt dat de Heere door hem wil spreken.

Zeker had Wisse oog voor het Genadeverbond. Hij wist, dat hij niet preekte op een onontgonnen zendingsveld, maar binnen de kring van het Verbond. Het ging Wisse om de synthese (samenvatting) van voorwerpelijk en onderwerpelijk. , , Dit komt en kome dan vooral uit in de rechte bediening des Woords. Bij de rechte bediening des Woords, vindt men deze synthese, dat wil zeggen: het onderwerpelij ke en het voorwerpelijke niet maar naast of achter elkander, maar verbonden in elkander”.

Het kanselwerk van Wisse was verzorgd. Op de preekstoel was hij op z'n best. Hij sprak beter, dan hij schreef.

Aan het boek van ds. H. van der Ham: , , Professor Wisse", ontleen ik voor de belangstellende lezer, enige thema's en puntenverdelingen, zoals Wisse ze gaf.

Bij een preek over Joel 2 : 12—14 was het thema: , Gods stem in het oordeel”.

De punten waren:

1. Een roepstem tot bekering. 2. Een lokstem van begenadiging. 3. Een lof stem der Godverheerlijking.

Over Micha 5:1: , En gij Bethlehem Efratha, zijt gij klein om te wezen onder de duizenden van Juda? Uit u zal Mij voortkomen, Die een Heerser zal zijn in Israël". Het thema was: , De aankondiging van de Koning van Bethlehem".

De punten waren:

1. Zijn nedere inkomst. 2. Zijn Goddelijke herkomst. 3. Zijn luisterrijke toekomst.

Over Johannes 7 : 37b: Zo iemand dorst, ie kome tot Mij en drinke". Het thema was: De Geestesstroom des levenden waters”.

De punten waren:

1. De rijke Bron gewezen. 2. De ware dorstigen genodigd. 3. De overvloeiende vervulling beloofd.

Over Thomas:

1. Niet gezien en niet geloofd. 2. Wél gezien en toen geloofd. 3. Niet gezien en toch geloofd.

Een Kerstpreek werd in de volgende punten verdeeld:

1. Een keizer op de wereldtroon. 2. Een Koning in een beestenkrib. 3. Immanuël in een zondaarshart.

Als gehandeld wordt over: De noodzakelijkste levensvraag", naar aanleiding van Handeüngen 16 : 30b, wordt de stof als volgt verdeeld:

1. Roekeloos nagelaten. 2. Wonderlijk ontlokt. 3. Bekommerd gedaan. 4. Zalig beantwoord.

En als het gaat over Zacharia 1 : 8a, één van de nachtgezichten van Zacharia, wordt aandacht gevraagd voor:

1. Een bemind volk in de diepte. 2. Een machtige Held in het midden. 3. Een zaligheid van Boven.

Zoals gezegd: Wisse zocht altijd een schriftuurlijke, bevindelijke prediking te brengen. Meer dan in zijn tijdredes, was in zijn preken meer eenvoud en geestelijke onderwijzing.

Tenslotte nog enige uitspraken van Wisse zelf: , , De dienaar trede op de achtergrond. Hij gebruike de prediking niet om zijn gave uit te stallen, al moet hij alles gebruiken wat God hem geeft". , , Preken moet ons tot een hartstocht zijn, om Gods wil. Die zulk een Boodschap laat brengen, en om der zielen wil, die het zo nodig hebben”.

Na het heengaan van Wisse schreef ds. Buskes, dat in de preken van Wisse het priesterlijk element hem altijd getroffen had.

2. Wisse als tijdredenaar

Zijn grootste bekendheid in brede kringen van het volk, kreeg Wisse door de tijdredes die hij hield. Hij volgde de actuele gebeurtenissen nauwgezet en stond onmiddellijk klaar om er een rede over te houden. Ook nu nog kan men soms zien aangekondigd, dat een predikant een , , tijdrede" zal houden. Maar het betreft dan een gewone preek. Slechts terloops wordt op een bepaald tijdsverschijnsel gewezen. Enigszins diep er op ingaan is er niet bij. Zulke tijdredenaars kende ook Wisse en hij stak er bedektelijk de draak mee. In zijn Memoires schrijft hij over zulke heden:

„Het is thans een vrij algemeen artikel , , tijdrede". Het is niet meer op de bon. Enkele tientallen jaren geleden was dat niet zo. Bij mijn weten was ik de eerste, die deze bedoelde vorm van optreden, de naam van , , tijdrede" gaf.

Het is merkwaardig hoe tegenwoordig in tal van bladen, gedurig aangekondigd staat, dat dominee die en die, dan hier dan daar, een tijdrede zal houden. Ik heb het al geschreven: dit is echter geen artikel voor export. En niet alleen uit , , vrije" kerkjes; maar allerlei voorgangers, oefenaars, , , dominees" treden tegenwoordig op met een... , , tijdrede”.

Ik meen, dat deze beste, brave mensen hun taak wel wat al te gemakkelijk opvatten. Zij houden dan in de regel een preek je over een of andere tekst, waarin ge zo ongeveer niets hoort van het karakteristieke van onze tijd en in de regel evenmin van de wijsgerige of van de zedelijk-religieuse onderbouw; maar dan aan het eind een paar opmerkingen over de ernst van onze tijden en de verschrikkelijke oordelen die ons bedreigen, besloten met een oproep tot bekering, enz. Menigmaal verschilt zulk een tijdrede schier in niets van een gewone bediening des Woords. Goed bedoelende, lieve sprekers, zeg dan toch in Heve vrede, dat ge komt preken die avond, maar geef zulk gecamoufleer niet uit voor een tijdrede”.

Bij Wisse was dit geheel anders. Hij doorhchtte de tijd. Hij toonde aan, dat het wereldbeeld voortkomt uit, een wereldbeschouwing. Op grond van de Bijbel worden de gangen van God nagespeurd en de tekenen der tijden aangewezen.

Wisse: , , Mijns inziens is een vereiste voor een goede tijdrede, dat men van het karakteristieke van zijn tijd op de hoogte is en dat men daarvan een historische verklaring en daarbij een Schriftuurlijke beUchting geeft, teneinde daaruit de boodschap Gods en onze taak te verstaan”.

Wisse heeft heel veel tijdredes gehouden. En de aansprekende titels ervan, waren een boodschap op zichzelf. We noemen er enkele.

- „Van Golgotha naar de Olympiade", gehouden op 2 mei 1928 in de Lutherse Kerk in Amsterdam.

- „De Roomsche Processies" (1921).

- „Het gezicht der vier Paarden in Openbaringen 6 : 1—8" (1918).

Toen prinses Juliana trouwde met prins Bernhard, sprak hij over:

- , , Het Prinselijk Bruidspaar in de Poort van Bethlehem”.

En wat te denken van een titel als: - , , Een nacht in het logement van de duivel!" Na de oorlog trok hij het land door met een tijdrede over: , , De atoombom en de komende wereldbrand". Aan deze rede is een anekdote verbonden. Toen men in Zeist deze rede graag wilde horen belde men Wisse op. Nou... Wisse wilde wel komen. Maar vroeg hij: , , Wat had u gedacht over de kosten? " Antwoord: , , We kunnen 35 gulden betalen". , , Nou", , , nou", aldus Wisse, , , dan krijgt u een oude, zeg maar gerust een hele oude rede". De atoombom is m'n allernieuwste en die kost 125 gulden, inclusief de reiskosten". Maar bedenkend, dat hij een journalist aan de telefoon had, zei hij: , , u werkt toch bij de krant? Welnu ik kom voor 35 gulden naar Zeist, als u zorgt voor een grote advertentie en een verslag van twee kolommen”.

(wordt vervolgd)

B.

H.H.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen