Sekten

HOOFDARTIKEL

Onlangs werd aan de Vrije Universiteit van Amsterdam een congres gehouden over sekten. Daarbij heeft nog een incident plaats gehad, als gevolg waarvan ook de seculiere pers interesse toonde voor het congres. Aanvankelijk stond op de sprekerslijst een mevrouw die informatie zou geven over de sekte Akropolis, maar zij bleek tevens lid te zijn van een neo-fascistische organisatie. Om die reden moest dit onderdeel van het programma op het laatste moment worden geannuleerd.

Afgezien daarvan is het een goede zaak dat de sekten worden bestudeerd. Niet alleen omdat ze in binnen-en buitenland als paddestoelen uit de grond rijzen, maar ook omdat sommige sekten bepaald niet ongevaarlijk zijn. We hoeven slechts te denken aan diverse gevallen waarbij sekteleden collectief zelfmoord pleegden. Er zijn er ook die hun volgehngen zozeer in de houdgreep hebben dat deze hun hele bezit ter beschikking van de groep stellen, of dat ze op last van hun leider alle contact met de familie en vroegere vrienden verbreken. Het is niet te zeggen hoeveel verdriet ouders, broers en zusters wordt aangedaan doordat één van de gezinsleden in de ban van een sekte is gekomen. , , Het zal je kind maar wezen", zeggen we dan...

Definitie

Het is nog niet zo eenvoudig een definitie te geven van een sekte. In het algemeen is een sekte een groep die zich van een bestaande kerk of geloofsgemeenschap heeft afgescheiden, maar daarom kan nog niet elke afscheiding een sekte worden genoemd. In dat geval zou de kerk van de Reformatie een sekte zijn van de Rooms-Katholieke Kerk (wat Rome zelf trouwens lange tijd heeft staande gehouden!). Dan zouden ook alle kerken die ontstaan zijn uit Afscheiding en Doleantie weer sekten zijn van de Nederlandse Hervormde Kerk, en dan zouden bijvoorbeeld de Gereformeerde Kerken (Vrijgemaakt) weer een sekte zijn van de Gereformeerde Kerken in Nederland. Op die manier zouden we nog wel even kunnen doorgaan!

Het woord sekte komt ook in de bijbel voor, althans in onze Stat en-Vertaling, soms in neutrale zin, soms ook in ongunstige betekenis. In de Handelingen der apostelen wordt gesproken over de sekte van de Sadduceeërs (5:17) en over de sekte van de Farizeeërs (15:5). Daar zou het woord sekte gewoon vertaald kunnen worden met: ichting. Paulus zelf zegt dat hij , , naar de nauwgezetste sekte van onze godsdienst" heeft geleefd (26 : 5). Ook daar betekent het woord: ichting, partij. Maar wanneer de advocaat Tertullus Paulus noemt , , een opperste voorstander van de sekte der Nazareners" (24 : 5), dan horen we in de verdediging van de apostel protest doorkhnken: , naar de weg die zij sekte noemen" (24 : 14). Maar wanneer Paulus in Rome is aangekomen, en zich daar tegenover zijn volksgenoten wil verdedigen, dan zeggen de joden dat hij behoort tot , , een sekte die overal tegengesproken wordt" (Hand. 28 : 22). Dat hoeft niet persé ongunstig bedoeld te zijn.

Hoewel dus het woord sekte in de bijbel meer dan eens neutraal bedoeld is, heeft het voor ons toch een negatieve klank. Dat blijkt al uit het feit dat niemand graag ziet dat zijn of haar groep bij de sekten wordt ingedeeld. Andere groepen mag je het etiket „sekte" opdrukken, maar je eigen groep zie je liever niet als zodanig aangeduid.

Er is een hardnekkig misverstand dat het woord sekte zou zijn afgeleid van het Latijnse werkwoord „secare", dat snijden betekent. Dat Hgt voor de hand omdat we bij een sekte meteen denken aan een afsnijding, een afsplitsing. Het woord stamt echter af van een ander Latijns werkwoord, , , sequi", dat volgen betekent. Een sekte is dus een groep volgelingen rondom een leidende figuur. Daarmee is dan meteen één van de wezenlijke kenmerken van een sekte gegeven. Een groep mensen die geïmponeerd is door de persoonlijkheid, het optreden van een meestal charismatisch gedreven leider, en deze bhndelings volgt.

Het is jammer dat dit element niet doorkhnkt in de overigens bruikbare definitie die F. Boerwinkel heeft gegeven in zijn boek , , Kerk en sekte" (1956). Die luidt als volgt:

„Een sekte is een groep mensen die, voornamelijk uit begeerte naar zuiverheid, en met verabsolutering van een deelwaarheid, de soHdariteit met het grote geheel van de groep verbreekt, en die deze breuk niet meer als smart ervaart”.

Deelwaarheid of ketterij?

Wanneer we deze definitie aandachtig bekijken, dan heeft ze misschien wel wat aanvulling, eventueel ook enige correctie nodig.

Sekten verabsoluteren een deelwaarheid. Dat wil zeggen dat één element uit de geloofsleer wordt opgepakt en sterk uitvergroot. Inderdaad gebeurt dat, meestal met het argument dat de kerken dat hebben laten liggen.

Als voorbeeld wordt nogal eens genoemd de eschatologie, de leer van de laatste dingen. De kerk had de pinnen van de tent weleens te vast in de grond en dan kwamen er groepen op, zoals de Maranatha-beweging en Het Zoeklicht, die sterk op de toekomst gericht waren en de kerk eraan herinnerden dat , , hier het land der rust niet is”.

Maar geldt dat van alle groepen? De Zevende Dags Adventisten hebben hun naam en hun bestaan te danken aan het feit dat ze niet de eerste, maar de laatste dag van de week als rustdag vieren. Diverse vrije groepen zetten alles op de kaart van de Geestesdoop en de tongentaai. Maar kunnen we dat, , verabsoluteren van een deelwaarheid" noemen, of zijn we hier genaderd aan de grenzen van de ketterij?

We dienen te bedenken dat het Griekse woord , , haeresis" in de Staten-Vertaling soms door sekte, maar soms ook door ketterij is vertaald! Sekte en ketterij liggen heel dicht bij elkaar. Ketters zijn er altijd geweest in de kerk, maar lang niet altijd scheidden ze zich af van de kerk. Men kan ketter zijn zonder bij een sekte te behoren. Maar sektarisme zonder ketterij is uiterst zeldzaam...

Hoogmoed

De meeste sekten kenmerken zich ook doordat zij menen het volle heil te bezitten, met uitsluiting van alle anderen. Zij zijn de bevoorrechtte klasse, de betere christenen, het kleine kuddeke, en de anderen vormen , , de schare die de wet niet kent”.

Het is dus juist, wanneer Boerwinkel in zijn definitie als kenmerk noemt dat , , de solidariteit met het grote geheel van de groep" verbroken wordt, en dat deze breuk niet meer als smart ervaren wordt. Integendeel, zouden we zeggen, men is blij, bevrijd en uitgeleid te zijn, en in de meeste gevallen heeft men ook geen zorg meer over de kerk of groep die men achter zich gelaten heeft.

Dat gaat uiteraard gepaard met scherpe kritiek op die kerk of groep, die ervan beschuldigd wordt, ontrouw, lauw en geesteloos te zijn. Bij sekten vindt men bijna nooit de houding van mede-schuldig te staan, de wijsvinger is altijd uitgestoken naar de anderen, die het allemaal zo verkeerd deden.

Het hoeft nauwelijks te worden opgemerkt dat achter dat alles een ontstellende hoogmoed schuilgaat. Al die anderen hebben het bij het verkeerde eind, maar wij hebben de waarheid ontdekt. Al die anderen leven in duisternis, maar voor ons is het licht opgegaan. Van Emil Brunner is de uitspraak: , , De sekte is nooit uitsluitend, maar altijd óók uit hoogmoed geboren”.

De mens centraal

Ook inhoudelijk zou er over de sekten het nodige op te merken zijn. Zonder ze alle over één kam te willen scheren kunnen we toch wel zeggen dat in de meeste gevallen de mens in het middelpunt staat. Niet de radicaliteit van zonde en genade, niet de verlossing door Christus en Zijn bloed, maar de zelfwerkzaamheid van de mens, die zichzelf moet verlossen. En die verlossing is dan niet zozeer een verlossing van de zonde, maar veelmeer een bevrijding van het aardse, het stoffelijke, de materie.

Daarbij heeft niet de bijbel - hoewel men zich daarop wel beroept - absoluut gezag. Er zijn allerlei buitenbijbelse en aanvullende openbaringen, zoals , , innerlijk licht" en zogenaamde inspraken van de Heilige Geest, die eigenlijk het Woord krachteloos maken of buiten werking stellen. De mens staat centraal, vooral de mens die geestelijk inzicht heeft, of die door zijn krachtige persoonlijkheid de leiding aan zich heeft getrokken.

Kerk en sekte

Het is geen geringe opgave de grenzen tussen de kerk en een sekte te trekken. Moeten we bijvoorbeeld de hele Pinksterbeweging en alle vrije groepen tot de sekten rekenen? Zij vertonen in ieder geval soms sektarische trekken, maar de eerlijkheid gebiedt ons te erkennen dat er ook kerken zijn die op de grens van het sektarische balanceren.

Althans, wanneer openlijk uitgesproken wordt dat men de enige ware kerk is, met uitsluiting van alle andere, dan is dat zonder meer sektarisch. Dat leidt er dan weer toe dat mensen die zo'n radicale opstelling niet voor hun rekening durven te nemen, verdacht zijn en soms censurabel worden geacht, en in het ongunstigste geval buiten de kerk komen te staan. Volgens hetzelfde zuiveringsprincipe dat ook bij de sekten wordt gehanteerd! Want door eindeloos herhaalde afsplitsingen moet de kerk of de groep zuiver worden gehouden.

Sekten zijn de onbetaalde rekeningen van de kerk, zo is vaak gezegd. We kunnen niet ontkennen dat het soms de sekten zijn geweest die de ogen van de kerk ergens voor geopend hebben. Als we iets van de sekten kunnen leren, dan is het hun inzet voor de groep, hun trouw aan het principe, hun gemeenschapszin, hun offerbereidheid.

Maar laten we niet vergeten dat er de eeuwen door al ontelbaar veel sekten geweest zijn, die allemaal weer van het toneel verdwenen zijn. Meestal was aan een sekte geen lang leven beschoren. Het was opgaan, blinken en verzinken. En de kerk heeft gefaald en gedwaald, maar ze is er nog steeds. Ondanks al het menselijke en zondige, en dankzij de trouw van Hem Die Zijn Gemeente bewaart en in stand houdt.

W.v.G.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen