God en berouw (1)

GEESTELIJK LEVEN

God kan berouw hebben

Tijdens de afgelopen zomer was ik in de gelegenheid om een aantal keren in de prediking stil te staan bij het boek Jona, een klein maar veelzeggende profetenboek met een heel duidelijke boodschap. Het aantrekkelijke van het preken van vervolgstof is dat er zaken onder de aandacht komen, die anders misschien wat aan de blik zouden ontsnappen. In het boek Jona is dat bijvoorbeeld de boeiende vraag naar het berouw van God.

In gedachten zien we hem voor ons, die onwiUige profeet, terwijl hij gaat door de straten van Ninevé en zijn onheilsboodschap uitroept: , , Nog veertig dagen, dan zal Ninevé worden omgekeerd". Maar toen de veertig dagen voorbij waren, gebeurde er niets. Het leven in Ninevé kon gewoon doorgaan. Had Jona zich dan vergist in het woord dat hij prediken moest? Dat niet. Maar in Ninevé was wel wat bijzonders gebeurd. Massale bekering had plaatsgevonden op die korte maar zo krachtige gerichtsprediking van Jona. Jona had in Ninevé's straten niet voor dovemansoren gesproken. Hoog en laag, mens en dier, allen gingen (en zaten) in zak en as. Want, zo zei men, wie weet. God mocht Zich wenden van Zijn toorn. Verootmoediging in het paleis en in de armoedigste woning. Overal boog men onder het gerichtswoord van God. Dat alles nu was in de hemel niet onopgemerkt gebleven. We lezen in vers 10 van Jona 3: , , En God zag hun werken, dat zij zich bekeerden van hun boze weg; en het berouwde God over het kwaad, dat Hij gesproken had hun te zullen doen, en Hij deed het niet”.

In deze tekst valt in verband met God een opmerkelijk woord: het woord berouw. God krijgt berouw over het gericht dat Jona in Zijn opdracht Ninevé heeft moeten aanzeggen, en verandert, zo lijkt het, ineens Zijn plan. Hij had wel gezegd Zijn gericht te zullen doen komen, maar Hij deed het niet. Hoe zit dat eigenlijk met God?

Vragen bij Gods berouw

Als je zo'n tekst als Jona 3 : 10 leest, rijzen er zonder twijfel een aantal indringende vragen. Vragen over God. Vooral wanneer men opgroeide bij en vertrouwd raakte met art. 1 uit de Nederlandse Geloofsbelijdenis. Daar wordt met nadruk van God beleden dat Hij onveranderlijk is. Laat ik een paar van die vragen onder woorden proberen te brengen. Ik denk dan aan vragen als: s God veranderlijk? Is bij Hem ja niet echt ja en nee niet echt nee? Kun je op een God nog wel aan? Want Hij zegt weüswaar iets, maar doet het vervolgens niet. Is God misschien erg grillig en onberekenbaar? Is er wel stabihteit in God, of is Hij net als wij die zo veranderlijk kunnen zijn als het weer?

Ook de profeet Jona heeft juist met betrekking tot dat berouw van God zijn vragen gehad. Het bracht hem in grote aanvechting en verwarring toen God hem riep om naar Ninevé te gaan. Wat heeft de Heere moeite moeten doen om Jona in Ninevé te krijgen om daar Gods opdracht uit te voeren. Er was zelfs een orkaan voor nodig en een driedaags verblijf in een grote vis om Jona van zijn vlucht voor God terug te halen en op het spoor naar Ninevé te zetten. Jona wist namelijk dat God berouw kan hebben. Die wetenschap bracht hem in heftig conflict met zijn Opdrachtgever. Jona had het van meetaf aan helemaal niet zien zitten om naar Ninevé te gaan en daar in Gods Naam die oordeelsprediking te brengen. Toen de Heere Ninevé had gespaard, verweet Jona Hem dan ook heftig dat Hij is zoals Hij is. In diep zelfbeklag zegt Jona:

„Want ik wist dat Gij een genadig en barmhartig God zijt, lankmoedig en groot van goedertierenheid, en berouw hebbend over het kwaad (Jona 4:2). Daar zat dus voor Jona de pijn: od kan berouw hebben over het kwaad!

Met zo'n God had Jona echt grote moeite, want met zo'n God kun je er niet zeker van zijn dat de gerichtsprediking, die je in Zijn opdracht moet brengen, ook werkelijk vervuld zal worden. En dat laatste betekent dat je als profeet een flinke deuk in je prestige kunt gaan oplopen. Wat moet men wel van je zeggen als men je met zo'n ferme boodschap op het wereldtoneel ziet verschijnen en vervolgens ontdekt dat er helemaal niets gebeurd? En wat moeten de heidenen wel denken van de God van Israël, Die iets zegt en niet doet wat Hij zegt? Zullen zij met zo'n God niet heimelijk of zelfs openlijk de spot willen drijven?

Vragen genoeg! Dat deze vragen ook de heilszekerheid raken, ligt voor de hand. Als God iets zegt, maar blijkbaar van plan kan veranderen, komt dan ook het door Hem beloofde heil niet in de gevarenzone te liggen?

Graag denk ik daarom met u na over het berouw van God. Het is een onderwerp dat nauw samenhangt met de bredere vraag naar de veranderlijkheid van God. Juist in onze tijd hebben diverse theologen een sterke lans gebroken voor de gedachte, dat God veranderlijk zou zijn. Dit huidige denken en spreken over de veranderlijkheid van God komt intussen niet zomaar uit de lucht vallen. Het vindt mede zijn wortels in wat toonaangevende filosofen over de veranderlijkheid van al het bestaande gezegd hebben. Want dat er in de wereld veel verandering en beweging is, bleef natuurlijk niet onopgemerkt.

Alles verandert; God ook?

Wij leven inderdaad in een wereld waarin al het bestaande aan verandering onderhevig is. Alles roept hier om verand'ring, niets is blijvend hier beneên, zo kan er weleens met weemoed worden gezongen. Het heden is anders dan het verleden, en de toekomst zal weer anders zijn dan het heden. Al eeuwen geleden heeft men over dat veranderlijke van het bestaande nagedacht.

De wijsgeer Heraclitus (ca. 535 - ca. 475 V. Chr.) kwam bij zijn nadenken over dat veranderlijke tot de conclusie dat alles alleen maar wordt. Niets is, alles wordt. Alles is in beweging: , , Alles gaat voorbij en niets blijft". Men kan niet tweemaal in dezelfde stroom afdalen: het water wisselt immers steeds. Zo is het met alles. Niets is bestendig, niets blijvend; het wezen van de dingen is verandering, worden.

Zijn tijdgenoot Parmenides (ca. 540 - ca. 475 V. Chr.) beweerde vlak het tegenovergestelde: Alles is, niets wordt. Verandering is enkel schijn, bedrog van de zintuigen.

Volgens de bekende filosoof Aristoteles (384 - 322 v. Chr.) is alles in beweging vanwege een doel waarnaar alles streeft. Dat doel is voor hem een onbewogen Beweger oftewel God. De God van Aristoteles is zelf namelijk niet onderworpen aan de wet van de veranderlijkheid. Hij is letterlijk en figuurlijk onbewogen. Hij staat dan ook onverschillig t.o.v. de wereld. Hij grijpt niet in het verloop van de wereld in en is zelf vanuit de wereld niet te beïnvloeden. De God van Aristoteles is met niets anders bezig dan alleen met zichzelf. Door de hefde die Hij echter opwekt, trekt Hij alles aan en brengt daardoor alles in beweging, zodat het alles streeft naar Hem. Aristoteles had dus oog zowel voor het veranderlijke als voor het onveranderlijke. Hij heeft in de Middeleeu- wen heel veel invloed uitgeoefend, ondermeer op de grote godgeleerde Thomas van Aquino (1225-1274). Deze nam het godsbeeld van Aristoteles in zijn theologisch denken over. God is volgens Thomas - in tegensteUing met de veranderlijke schepselen - totaal onveranderlijk. Hij wordt door niets bewogen. Hij is onaandoenlijk. De teksten over Gods berouw e.d. moet je daarom niet letterlijk nemen. Ze zeggen iets bij wijze van spreken. Ze zijn dus figuurlijk bedoeld. Tot op onze tijd werkt de invloed van Aristoteles door.

Graag noem ik u ook nog de naam Hegel, een beroemd Duits wijsgeer die leefde van 1770-1831. Zijn invloed op geschiedenis en theologie is geweldig groot geweest. Hegel had grote waardering voor de door Herachtus ontwikkelde filosofie van het worden. In zijn gedachtengang is de absolute Geest („God") bezig om in de wereld door de tegenstellingen heen tot het volle bewustzijn van zichzelf te komen. Dat gebeurt in de geschiedenis van de mensheid. Hij heeft dus de mensen nodig om dat volle bewustzijn van zichzelf te bereiken. Evenals zij maakt Hij een geschiedenis door. Terecht heeft dr. H. Bavinck in zijn bekende Gereformeerde Dogmatiek opgemerkt dat God naar Zijn wezen zo wel wordt neergetrokken in de stroom van het worden. Tenslotte noemen we nog de zogeheten procestheologie, een stroming in het theologische denken die opkwam m Amerika na de Tweede Wereldoorlog. Deze theologie is geïnspireerd door de filosoof ^4.TV. Whitehead (1861-1947). Volgens Whitehead is God (mede) het resultaat van een onvoorspelbaar proces van worden. Dat filosofen soms grote invloed kunnen uitoefenen op godgeleerden, blijkt ook weer hier. In navolging van hem gingen vele Amerikaanse theologen namelijk spreken van een zich veranderende God. God kan in hun visie bijv. verrijkt worden door de ervaring met Zijn mensen; van ontmoetingen met hen wil Hij Zich ook afhankelijk maken. Om nog eens met Bavinck te spreken: God wordt hiermee neergetrokken in de stroom van het worden!

Geen wonder dat in zo'n klimaat van denken er ook in ons land stemmen zijn opgegaan, die zeggen dat God net als Zijn schepselen aan verandering onderhevig is. Onder hen schaart zich ook dr. A. van de Beek, hoogleraar theologie in Leiden. Zijn gedachten over dit onderwerp zijn te vinden in zijn in 1984 verschenen boek: Waarom? over lijden, schuld en God. Op zijn visie hoop ik later in deze artikelenreeks nader in te gaan. Ze is naar mijn mening representatief voor het denken van velen in onze tijd. Eerst wil ik echter met u de bijbelse gegevens over Gods berouw nagaan en bezien wat die betekenen.

E.

P.V.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen